Morgunblaðið - 22.07.1981, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. JÚLÍ 1981
Sjötugur:
Síra Eiríkur J. Eiríksson
prófastur og þjóðgarðsvörður
Pr.ófasturinn á Þingvöllum er
orðinn elstur í embætti allra
presta á íslandi. Til viðbótar við
sín 44 ár í prestsskap, eða nær
það, á hann að baki eitt ár í
kennarastarfi áður en hann tók
vígslu. Og alla sína löngu embætt-
istíð, síðan hann vígðist árið 1937,
hefur hann gegnt tvennum störf-
um jöfnum höndum og risið vel
undir báðum. En ofan á þetta hafa
hlaðist á hann verkefni í félags-
málum og kirkjumálum, sem þeir
einir eru kjörnir til, er njóta
mikils trausts og álits. Það er þá
líka almæli og sannmæli, að sr.
Eiríkur á Þingvöllum er enginn
miðlungsmaður, hvar sem til er
litið. Fáir samferðamenn verða
minnisstæðari þeim, sem hafa átt
honum að mæta. Og nú eru þeir
orðnir margir, svo sem líklegt er,
þar sem hann á sjötíu ár að baki
og hefur jafnan verið í alfaraleið
og mjög í ösinni um sína daga.
Gömul kynni gleymast síst
gömlum. Drengurinn frá Eyrar-
bakka var fámáll og hæglátur,
þegar hann kom að loknu gagn-
fræðaprófi í fjórða bekk Mennta-
skólans í Reykjavík haustið 1929.
Þeir sem þar voru fyrir reyndu
ekki að ráða í það, sem leyndist að
baki hálfluktra augna undir þykk-
um gleraugum né hverju sú lygna
værð, sem hann brá yfir svip sinn,
kynni að búa yfir. Hann fór sér
hægt í öllum viðskiptum, lét aðra
um að sækja á. Einhver óræð dul
hvíldi yfir honum. Og persónu-
styrkur, sem ósjálfrátt vakti þá
tilfinningu, að best væri að fara
varlega i nánd hans og með fullri
virðingu.
Þessu fór fram um sinn. En
smátt og smátt fór það að vitnast,
að hér var kominn hinn mesti
furðufugl, ekki aðeins fleygur vel
og fær í öllu námi og mjög lesinn
utan námsefnis, heldur átti hann
til hvers kyns ólíkindi í tilsvörum,
athugasemdum, viðbrögðum og
látæði. Ekki var hann órabelgur
neinn, enginn var stilltari í
kennslustundum og í engu þurfti
skólastjórn, kennarar eða félagar
að hafa áhyggjur af honum. En
þegar menn léttu sér upp var
Eiríkur fljótlega og sjálfkrafa
miðdepill og uppspretta alls fagn-
aðar og lét þó jafnan svo sem hann
væri utanveltu við allt. En fyndn-
in fauk af honum í allar áttir og
þó í sífelldu logni á yfirborði, með
ólýsanlegum svipbrigðum og lát-
bragði og orðperlum, sem duttu
hóglátlega og þannig að hann
virtist ekki hafa hugmynd um það
sjálfur, að hann væri að segja
neitt. Mér dettur i þessu sambandi
í hug það, sem jcunningi minn,
norskur biskup, hefur sagt á
prenti. Hann var mikill bindindis-
maður alia tíð og gleðimaður líka.
Hann stýrði stóru stúdentahófi á
háskólaárum sínum. Þegar leið á
veisluna sagði einn félaginn við
hann, orðinn góðglaður eða vel
það: „Þú þarft ekki að drekka."
„Nú, hvað?“ „Jú, þú ert fæddur
fullur.“
Um Eirík má með vissu segja
það, að þar sem hann var þurfti
engar gleðiveigar til þess að menn
gætu skemmt sér ómælt. En hann
kunni vel að stilla hverjum leik í
hóf og aldrei varð græska fundin í
gamni hans.
Það er fjarri því, að þessi þáttur
í fari sr. Eiríks hafi elst af honum.
Sá virðingamaður sem hann er og
nú nokkuð til ára kominn, þá á
hann engu erfiðara með það nú en
endur fyrir löngu að bregða undir
sig léttum fæti og fara á þeim
kostum í gamni, sem engu líkist
nema sjálfum honum. Það kann-
ast þeir við, sem hafa setið með
honum á mjög svo alvarlegum
fundum, þar sem ósleitilega var
unnið. Ég efast um, að til sé
skemmtilegri prófastasamkunda í
kristninni en sú íslenska. Fleiri
eiga þátt í því en sr. Eiríkur, en
enginn meiri en hann. Og bæði
kirkjuþing og kirkjuráð, sem hann
hefur átt sæti í um mörg ár, eiga
honum mikið að þakka, ekki að-
eins sem hugkvæmum og hæfum
starfsmanni, heldur ekki síður
vegna þess, hvílíkur skapbætir
það er að umgangast hann. En
hann getur einnig flutt alvörumál
af mikilli kynngi og leiftrandi
snilld. Og það hef ég fyrir satt, að
héraðsfundirnir í prófastsdæmi
hans hafi stóran og óvenjulegan
svip af stjórnanda sínum, sem
hvorki skortir orð né andagipt til
þess að lyfta þeim langt yfir þúfur
og flesjur, örður og hnökra.
Sr. Eiríkur hefur verið tengdur
tveimur stöðum frá upphafi
starfsferils síns, Núpi og Þingvöll-
um, og hann hefur sett mikið mót
á hlutverk sín á þeim báðum, svo
ólík sem aukahlutverk prestsins
voru á hvorum þeirra. Hann lauk
embættisprófi í guðfræði á
skömmum tíma, þremur árum, en
jafnhliöa tók hann í leiðinni kenn-
arapróf við Kennaraskóiann. Þeg-
ar að loknu kandidatsprófi 1935
varð hann kennari hjá sr. Sig-
tryKR* á Núpi, sem hafði haft þær
spurnir af þessum unga manni, að
hann kaus hann fremur til sam-
starfs en aðra, sem völ var á. Mun
hann og fljótt hafa sannfærst um,
að sinni kæru skólastofnun og
prestakalli myndi verða vel borgið
framvegis, ef sr. Eiríkur fengist
þar til forsjár. Að tveimur árum
liðnum, haustið 1937, var sr.
Eiríkur orðinn aðstoðarprestur sr.
Sigtryggs í Dýrafjarðarþingum,
en á næsta ári tók hann við
kallinu sem skipaður sóknarprest-
ur. Þá hafði hann dalist eitt ár
erlendis, í Sviss og á Norðurlönd-
um, þar sem hann lagði stund á
guðfræði og kynnti sér skólamál.
Þá var hann heitbundinn ungri
heimasætu úr Dýrafirði, Kristínu
Jónsdóttur frá Gemlufelli, og átti
þvi mikils að vitja, er hann sneri
aftur heim. Þau giftust 1938. Með
henni kom hamingja mikil til
fylgdar við hann, sem á sinn stóra
hlut og ómetanlega í ævistarfi og
lífsláni hans. Þau hafa komið upp
10 börnum, eitt dó í bernsku.
Sr. Eiríkur var prestur að Núpi
og kennari við skólann jafnframt
og skólastjóri frá 1942, þar til
hann var ráðinn þjóðgarðsvörður
á Þingvöllum 1959 og sóknarprest-
ur þar um leið. Hann hefur verið
prófastur í Árnessprófastsdæmi
síðan 1970 og kirkjuþings- og
kirkjuráðsmaður jafnlengi. Hann
var lengi í stjórn Prestafélags
Vestfjarða og formaður þess um
tíma. Aðeins hálfþrítugur var
hann kosinn í stjórn Ungmennafé-
lags Islands og þremur árum síðar
var hann orðinn formaður sam-
bandsstjórnar þess. Þá stöðu skip-
aði hann vjð mikið álit og vinsæld-
ir í þrjá áratugi.
Það er mikill starfsferill, sem
hér er að baki. Og ekki er það
álitamál, að sr. Eiríkur hefur
verið atkvæðamaður, bæði sem
prestur og skólamaður, og nú á
þriðja áratug sem fulltrúi lands og
þjóðar á Þingvöllum. Það er
vandasamt ábyrgðarstarf. Þing-
vellir hafa verið prestssetur um
aldir og verður svo vonandi áfram,
enda verður ekki vefengt, að
sameining prestsstarfsins þar og
þjóðgarðsvörslunnar hefur gefið
hina bestu raun hingað til. Munu
þeir vandfundnir meðal samtíma-
manna, er eins vel eða betur hefðu
getað gegnt hlutverki þjóðgarðs-
varðar á Þingvöllum en prestarnir
sr. Jóhann og sr. Eiríkur, að
ógleymdum konum þeirra. Þeir,
sem hafa verið þar í fylgd með
erlendum mönnum á undanförn-
um árum, hafa mátt heyra það, að
af mörgu merkilegu á þessum
einstaka stað, sé presturinn ekki
síst minnisstæður — og heimili
hans, ef menn hafa komið þar inn
og séð Kristínu, bækurnar og
börnin og haft tækifæri til að
ræða í tómi við húsbóndann. Ég
var í kirkju í fyrra á Þingvöllum
með útlendum vini mínum. Það
var á venjulegum sunnudegi, söfn-
uðurinn var ekki fjölmennur, enda
eiga víst flestir, sem leggja leið
sína um ÞingvöU á sumardögum,
önnur erindi en að sækja kirkju
þar. En undir það tók ég með
mínum erlenda vini, að varla
mundi víða á Norðurlöndum hafa
verið flutt tilþrifameiri prédikun
en sú var, sem við fengum að njóta
í litlu Þingvallakirkju. Hann naut
hennar að vísu ekki að fullu sakir
ónógrar kunnáttu í málinu. En svo
mikið skildi hann, að ræðan var
rismikil og mögnuð.
íþrótt sr. Eiríks í ræðumennsku
er sérstakur kaiptuli. Hann byrjar
jafnan þannig, að mest minnir á
hægfara sytrur í Flóanum, sem
varla heyrast hjala. En brátt
færist rennslið í aukana og senn
fer það að gnýja og freyða, eins og
þau hin miklu vötn, sem talað er
um í Biblíunni, með þungum dyn
og háum hreimi og seiðandi magni
fossins og geislagliti í úðanum. I
flugmælsku hans eru straumar
ofan úr Hágöngum andans og frá
Safamýrum bókmennta. Hann
hefur farið á fjörur oft og víða,
eins og menn gerðu í Flóa og
Meðallandi, gengið þar á reka,
sem brimaldan skolaði mörgu
spreki á land og mörgu vogreki.
Og vel er allt geymt í minnissjóði
og mörg spýtan haglega telgd í
innblásnum huga og af fimu
tungutaki.
Nú líður að því, að sr. Eiríkur
láti af embætti. Miklar þakkir og
heilar óskir munu fluttar þeim
hjónum á tímamótum. Ég átti
símtal við Kristínu rétt í þessu,
bóndinn var ekki heima hann
hefur oft þurft að víkja sér frá og
ekki alltaf með hugann við hvers-
dagslega hluti, þótt heima væri.
En Kristín var heima í öllum
skilningi. Hún sagði það í síman-
um, að nú væri 20 manns í heimili
hjá sér og hló sínum skæra hlátri.
Hún hefur hlegið best að sr. Eiríki
og verið hið skæra bros yfir
vegferð hans. Hún hefur ekki
aðeins skilið, hvílíka konu slíkur
maður þarf að eiga til þess að
hans mikla og óvenjulega gerð
megi njóta sín. Hún hafði alla
kosti til þess að gera þann skiln-
ing sinn að veruleika.
Guð blessi þau bæði og börnin
öll.
Sigurbjörn Einarsson
Klifar hann ennþá, karlfauskur-
inn, ef til vill einhverjir segja, sem
kynnu að hafa fest í minni, að ég
minntist hér í blaðinu séra Eiríks
Eiríkssonar þjóðgarðsvarðar,
Þingvallaklerks og nú um skeið
prófasts, þegar hann átti fimm-
tugsafmæli og ennfremur á sex-
tugsafmæli hans, en bæði er það,
að fjöllesnasta blað landsins hefur
eignast fjölmarga nýja lesendur á
síðustu áratugum, — og svo er
hitt, að séra Eiríkur og kona hans,
frú Kristín Jóndóttir, frænka mín,
hafa reynzt okkur hjónum um
áratugi fágætir hollvinir. Því
þykir okkur ekki annað hæfa en að
ég sýni lit á því, að við munum það
merkisafmæli, sem hann á í dag.
Hann er fæddurí Vestmanna-
eyjum 22. júlí 1911. Foreldrar
hans voru Hildur Guðmundsdóttir
og Eiríkur trésmiður Magnússon.
Bæði voru þau vel gefin, en komu
ekki skapi saman. Fór Eiríkur til
Ameríku og farnaðist þar vel, en
Hildur, sem var dugandi og vel
gáfuð gerðarkona, tók sig upp með
son sinn í reifum og fluttist til
Eyrarbakka. Hrepptu þau vonzku
veður á leiðinni, svo að óvíst var
um landtöku, en hún lánaðist.
Hildur settist svo að hjá móður
sinni og frænku og vann ásamt
þeim fyrir piltinum. Hann reynd-
ist snemma skýr, og ungum var
honum falið það trúnaðarstarf að
gæta kúa Eyrbekkinga. Rækti
hann það af samvizkusemi sem og
önnur, er til féllu og voru við hans
getu. Hann var snemma bók-
hneigður og námfús, en ekki voru
um skeið horfur á, að honum
mundi gefast kostur á langskóla-
námi, og Eyrbekkingar munu síð-
ur en svo hafa búizt við, að
kúahirðir þeirra ætti eftir að
verða Þingvallagoði og prófastur
Árnesinga.
En þegar hann hóf skólagöngu,
voru tveir sérstæðir áhugamenn
og sannir menntavinir orðnir
lærifeður í barnaskóla Eyrar-
bakka, Þingeyingurinn Aðalsteinn
Sigmundsson sem skólastjóri og
Vestfirðingurinn Ingimar Jóhann-
esson sem kennari. Þeir voru ekki
aðeins barnafræðarar, heldur líka
framarlega í þeirri sveit áhuga-
manna, sem höfðu forystu í ung-
mennafélögunum og trúðu einlæg-
lega á þann málstð, sem þau höfðu
helgað sig. Þeir voru og fljótir að
komast að raun um, að hinn lítið
frami lærisveinn þeirra, Eiríkur J.
Eiríksson væri gæddur fágætum
námsgáfum, fróðleiksfíkn, vilja-
þreki og seiglu, og varð þeim
báðum, og þá ef til vill fyrst og
fremst skólastjóranum áhugamál
að fræða hann og greiða veg hans
til langskólanáms. Og svo vel
farnaðist honum í námi móður-
málsins og danskrar tungu, að út
kom í þýðingu hans, þegar hann
var sextán ára, dönsk saga handa
unglingum. Það greidi annars leið
hans til framhaldsnáms, að ungur
komst hann í vegavinu og varð þar
furðu fljótt flokksstjóri og síðan í
mörg sumur. Þetta gerði honum
fært að komastí Menntaskólann,
og stúdentsprófi lauk hann árið
sem hann varð tuttugu og eins árs.
Síðan stundaði hann samtímis
nám i Háskóla íslands og Kenn-
araskólanum, lauk kennaraprófi
1934 og prófi í guðfræði árið eftir.
Næsta vetur var hann svo kennari
í Núpsskóla, en 1936—’37 stundaði
hann framhaldsnám í Basel í
Sviss og kynnti sér ennfremur
skólamál á Norðurlöndum. Svo
hvarf hann á ný vetur að Núpi, var
kennari við héraðsskólann 1937—
’42 og síðan skólastjóri til 1960,
var vígður aðstoðarprestur
menntahöfðingjans Sigtryggs
Guðlaugssonar 1937 og árið eftir
sóknarprestur í Dýrafjarðarþing-
um og gegndi því embætti, unz
hann varð prestur og þjóðgarðs-
vörður á Þingvöllum. Meðan hann
var vestra gegndi hann ýmsum
trúnaðarstörfum um lengri og
skemmri tíma og ber þar einkum
að nefna, að í marga áratugi var
hann formaður Ungmennasam-
bands íslands. Árið 1938 gekk
hann að eiga Kristínu Jónsdóttur
frá Gemlufalli í Dýrafirði, sem er
slík kona, að ég leyfi mér að
fullyrða, að ekki hafi séra Eiríkur
stigið heillaríkara spor á ævi sinni
en þegar hann kvæntist Kristínu.
Þau hafa eignast ellefu börn, sex
syni og fimm dætur, og eru tíu
þeirra á lífi við bezta gengi, en
einn son misstu þau. Hann dó í
bernsku af hörmulegum slysför-
um.
Ég hafði í nokkur ár verið
búsettur a ísafirði, þegar séra
Eiríkur fluttist þangað. Ég hafði
verið nemandi í Núpsskóla, og var
mér mikil ánægja að því að frétta
af heillaríkum störfum hins unga
prests og skólastjóra. Aðsókn að
skólanum jókst með hverju árinu
sem leið frá öllum landshlutum,
og var mikið látið af kennslu og
stjórn séra Eiríks. Hann varð og
strax vel metinn klerkur jafnt
meðal stéttarbræðra sinna og
sóknarbarna. En lítil kynni hafði
ég af honum lengi vel, enda lagði
ég sjaldan leið mína til bernsku-
og æskustöðva þar eð ég var
önnum kafinn og í þeúnan tíma
mjög erfitt um samgöngur vestur
yfir heiðar frá ísafirði.
Eitt af því, sem ég heyrði af
séra Eiríki var það, að þótt enn
væri hann ungur, hefði hann
þegar eignazt stórt og merkilegt
bókasafn. Og svo kom loks þar, að
ég hitti hann að máli og hafði orð
á því, að ég hefði heyrt, að hann
væri ekki einungis vel metinn
klerkur og skólastjóri, heldur
einnig sérlega vel lesinn og ýkja-
fróður um íslenzka bókaútgáfu frá
upphafi vega. Hann hefur aldrei
mikillátur verið og lét lítt af
bókvísi sinni og bókaeign, en
sagði, að nú hefði mjög batnað
hagur ísafjarðar og ísfirðinga og
spurði, hvort ég mundi ekki á
komanda vetri fáanlegur til að
koma vestur að Núpi, dvelja þar
hálfan mánuð, flytja erindi um
íslenzka menningarþróun og lesa
upp fyrir nemendur úr bókum
mínum og annarra.
Ég tók þessu fagnandi, og svo
var það á útmánuðum 1944, að ég
fékk ferð vestur á varðbáti, sem
síðan kom eftir 12—14 daga og
flutti mig norður á ísafjörð.
Því er svo skemmst frá að segja,
að þessi för mín að Núpi lánaðist
mæta vel. Ég flutti fjögur erindi
um íslenzkar bókmenntir og
menningarþróun og fékk fágæta
áheyrn, en svo las ég kvöld eftir
kvöld íslenzkan skáldskap eftir
mig og aðra, og enn fer um mig
ylur, þegar ég hugsa til þess, að
séra Eiríkur og hinn aldni klerkur
og mikli menningarfrömuður, séra
Sigtryggur Guðlaugsson, hlógu
svo dátt undir lestri mínum, að ég
varð að þagna nokkur andartök.
Mér er það og ærið minnisstætt,
þegar höfðinginn með sitt tígulega
skegg, tók undir hönd mér, eftir að
hafa hlýtt á erindi mitt um þróun
íslenzks skáldskapar á 19. öldinni,
og mælti broshýr:
„Mér hlýnaði öllum, þega þú
eignaðir fræðslu minni fyrir þrjá-
tíu árum tendrun þess ljóss, sem
logaði svo skært í erindi þínu.“
En nú er þess ógetið, sem mér
þótti og þykir æ síðan mest um
vert: Nú kynntist ég séra Eiríki
þannig, að með okkur tókst full-
komin tryggðavinátta. Öll kvöld
ræddum við í einrúmi saman — og
langt fram á nótt, já, einu sinni
fór hann ekki frá mér fyrr en
klukkan hálfátta og þá inn í skóla
til starfa sinna. Við ræddum
bækur og bókmenntir og spurðum
og spurðum hvor annan, fyrst
þreifandi fyrir okkur, oft þannig,
að mer varð orðfátt út af þekkingu
hans, ekki sízt í bókvísi, en auk
þess ræddum við önnur mál en
þau, sem að bókum og bókmennt-
um lutu, en voru slík, að öll voru
þau okkur mikilvæg, og jafnan
lögðum við okkur fram um að
ljúka þannig umræðunni, að við
værum komnir að jákvæðri niður-
stöðu eða að minnsta kosti inn að
kjarnanum. En þó að alvara væri
oftast ríkjandi, kynntist ég einnig
strax að þessu sinni, hinu sér-
stæða skopskyni séra Eiríks, sem
stundum verður á þann veg, að
viðmælanda detta í hug þau orð
Jóns biskups Vídalíns að skemmta
um hinn óskemmtilegasta hlut.
Samfundir okkar hafa æ síðan
verið ánægjulegir og einhvers
verðir og óviðjafnanleg reyndist
mér vinátta hans og nærfærni,
þegar ég fimm árum eftir þessa
samfundi okkar var staddur á
viðsjálum vegamótum ævi minnar
og átti að mæta ekki aðeins
skipulögðum rógi þeirra.sem
trúðu á bráðkomandi himnaríki á
jörðu, heldur og auðtrúa fífla úr
þeim flokki, sem ég hafði með öllu
kauplaust unnið í tvo áratugi. Á
árunum 1951 til ’58 dvöldum svo
við Unnur öðru hverju vestur á
Núpi, einu sinni fulla þrjá mánuði
samfellt, og þá reyndist ég svo
lánsamur, að milli eiginkvenna
okkar séra Eiríks varð til einlæg
og óbrotgjörn vinátta. Á Núpi
urðu svo til sumar bækur mínar.
Þá kynntist ég séra Eiríki sem