Morgunblaðið - 22.07.1981, Blaðsíða 17

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. JÚLÍ1981
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. JÚLÍ 1981
17
fWtrgtn! Útgefandi nlilfifcife hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aóalstræti 6, sími 22480. Afgreiósla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 80 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 4 kr. eintakió.
Sjálfstæðisþingmenn
og súrálið
Sá óvenjulegi atburður gerðist á mánudaginn, þegar þingflokkur
sjálfstæðismanna kom saman til að fjalla um súrálsmálið
svonefnda, að þá sóttu þeir fundinn ráðherrarnir dr. Gunnar
Thoroddsen, Friðjón Þórðarson og Pálmi Jónsson. Þátttaka þeirra í
fundinum verður tæplega skýrð á annan veg en þann, að
ráðherrarnir hafi verið að undirstrika sérstöðu Hjörleifs Gutt-
ormssonar samráðherra síns í þessu máli. Hafa allir þingmenn
Sjálfstæðisflokksins þannig haft samstarf um mótun afstöðu
þingflokksins til málsins. í ályktun þingflokksins, sem var rædd að
viðstöddum ráðherrunum þremur, en afgreidd eftir að þeir hurfu af
fundi, felst og málefnaleg og þung gagnrýni á iðnaðarráðherra.
Hjörleifi Guttormssyni er borið á brýn að hafa hlaupið með málið í
fjölmiðla áður en nægileg athugun fór fram, hann hafi síðan
takmarkað rannsókn málsins og loks hagað upplýsingamiðlun að
eigin geðþótta. Síðan segir í ályktun þingflokksins: „Ber þetta allt
frekar vott um áróðursherferð gegn stóriðju heldur en eðlilega
gæslu íslenskra hagsmuna.“
I ályktun sjálfstæðisþingmanna um súrálsmálið er áhersla lögð á
tvö meginatriði fyrir utan gagrýnina á málsmeðferð iðnaðarráð-
herra. Hið fyrra er, að samningurinn um stofnun álversins frá 1966
tryggi rétt íslendinga. Hið síðara er, að með því að takmarka umboð
endurskoðendanna hjá Coopers & Lybrand hafi iðnarráðherra
komið í veg fyrir alhliða athugun á þeim þáttum í rekstri álversins
í Straumsvík, sem varða ísienska hagsmuni. Rannsókn endurskoð-
endanna hefur að fyrirmælum Hjörleifs Guttormssonar „einungis
beinst að takmörkuðum þætti í rekstri ísals, þar sem er innkaup á
súráli, en ekki fjallað um aðra þætti, sem varða íslenska hagsmuni."
Þingflokkur sjálfstæðismanna telur, að við meðferð málsins hafi
Hjörleifur Guttormsson ekki fylgt hinni gullnu reglu Ara fróða, að
hafa það, sem sannara reynist. Segir þingflokkurinn, að forsenda
samstarfs hans við ríkisstjórnina um málefni álversins sé „að ljúka
alhliða athugun málsins, þannig að í ljós komi hvort Islendingar
hafi orðið fyrir tjóni á skattgreiðslum eða með öðrum hætti.“
Minnir þessi krafa þingmannanna á þá staðreynd, að iðnaðarráð-
herra gat ekki í síðustu viku svarað spurningu fréttamanns útvarps
um skattaþátt súrálsmálsins, sem er þó lykilatriði í öllu málinu,
þegar hagsmunir íslenska ríkisins eru metnir. Þá er það einnig
krafa þingflokksins, að hin alhliða athugun og frekari framvinda
málsins lúti ekki forsjá iðnaðarráðherra heldur verði faglegri nefnd
með aðild allra þingflokka undir forustu, sem þeir geta sætt sig við,
falið að sinna málinu framvegis. Iðnaðarráðherra hefur rekið þetta
mál þannig til þessa, að þar hafa gullkistuverðir og aðrir
flokksgæðingar kommúnista verið á þönum um allar jarðir. Hefur
iðnaðarráðherra neitað að upplýsa kostnaðinn við starfsemi þeirra.
Margir trúnaðarmanna ráðherrans hafa bæði tekið að sér að
rannsaka málið og dæma í því. Slík vinnubrögð eru ekki
traustvekjandi og aðeins fagleg nefnd undir hæfri forustu
endurvekur traust á íslenskum stjórnvöldum inn á við og út á við í
samskiptunum við Alusuisse.
Kveinstafir Þjóðviljans
Skoðun þingflokks sjálfstæðismanna í súrálsmálinu er skýr og
afdráttarlaus eins og að ofan greinir. Af lestri Þjóðviljans í
gær má ráða, að þar hafi orðið mikið fjaðrafok, eftir að ályktun
þingflokksins var lesin í útvarpsfréttum í fyrrakvöld. Kveinkar
blaðið sér óskaplega undan gagnrýninni á iðnaðarráðherra og
gripur til þess ráðs væntanlega honum til varnar, að hringja í þá dr.
Gunnar Thoroddsen og Albert Guðmundsson. Segir Gunnar, að
afstaða ráðherra komi fram í ályktun ríkisstjórnarinnar, en Albert
vill kynna sér gögn málsins til hlítar, áður en hann segir eitthvað
um afstöðu sína. I orðum þessara manna felst ekki mikið skjól fyrir
Hjörleif Gutiormsson, enda hefur hann túlkað ályktun ríkisstjórn-
arinnar á annan veg en aðrir ráðherrar, sem telja, að hún hafi ekki
að geyma neinn dóm í málinu.
Viðbrögð Þjóðviljans við afstöðu þingmanna Sjálfstæðisflokksins
einkennast af staðfestuleysi eins og viðbrögð iðnaðarráðherra við
þeim andmæium, sem komið hafa frá Alusuisse vegna súrálsmáls-
ins. Hvorki Þjóðviljinn né iðnaðarráðherra sýnast tilbúnir til
rökræðna heldur fara strax í varnarstöðu, svo sýnist sem í
síendurteknum yfirlýsingum um „þjóðarsamstöðu" felist sú krafa,
að skilyrðislaust sé fallist á öll sjónarmið iðnaðarráðherra.
Geir Hallgrímsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, um súrálsmálið:
Alhliða rannsókn -
viðeigandi ráðstafanir
VEGNA yfirlýsingar Hjörleifs Gutt-
ormssonar, iðnaðarráðherra, að álykt-
un þingflokks sjálfstæðismanna feli í
sér málsvörn Alusuisse og gengið sé til
liðs við erlenda hagsmuni, svo og vegna
fréttaflutnings Þjóðviljans er rétt að
taka eftirfarandi fram:
Ef það er málsvörn fyrir Alusuisse
að krefjast þess að samningar við
Alusuisse séu haldnir í hvívetna, að
gengið sé úr skugga um það á fullnægj-
andi hátt með alhliða rannsókn og
síðan gerðar viðeigandi ráðstafanir til
að fullnægja rétti íslendinga, en allt
þetta felst í ályktun þingflokks sjálf-
stæðismanna, þá hefur Hjörleifur
Guttormsson ekki mikla trú á eigin
staðhæfingum og sakargiftum gegn
Alusuisse. Viðbrögð hans og Þjóðvilj-
ans eru ekkert annað en örvæntingar-
fullar tilraunir til að drepa málinu á
dreif og sú afstaða, að telja málinu
lokið en vilja ekki skoða það ofan í
kjölinn bendir til þess að áhuginn
beinist ekki að því að gæta íslenzkra
hagsmuna.
Sjálfstæðismenn telja hagsmunum
íslendinga bezt borgið með því að hið
sanna komi í ljós og málið upplýsist að
fullu. Hjörleifur Guttormsson getur
sjálfum sér um kennt að takmarka
umboð brezka endurskoðunarfyrirtæk-
isins Coopers & Lybrand til rannsókna
svo að niðurstaða er ekki fengin enn
um alla þætti viðskipta Alusuisse og
ÍSALs, sem áhrif hafa á hagsmuni
Islendinga. En það er krafa þingflokks
sjálfstæðismanna.
Enn hafa t.d. ekki fengist upplýs- •
ingar. um hvaða áhrif það hefur á
skattgreiðslur ÍSALs, ef gengið er út
frá að ÍSAL hafi greitt 16 millj. dollara
of hátt verð fyrir súrál á 4 '/í árs
tímabili. Óstaðfestar fregnir herma að
það mundi lækka skattainneign ÍSALs
um 2 millj. dollara, úr u.þ.b. 4,8 millj.
dollara í 2,8 millj. dollara.
Iðnaðarráðherra gagnrýnir þing-
flokk sjálfstæðismanna fyrir að viður-
kenna ekki niðurstöður Coopers &
Lybrand um yfirverð á súráli sem
marktæka niðurstöðu og Þjóðviljinn
Geir Hallgrímsson
talar um samhljóða niðurstöðu ríkis-
stjórnar Gunnars Thoroddsen að Al-
usuisse hafi gerzt brotlegt bæði við
aðalsamning og aðstoðarsamning.
Bæði forsætisráðherra og dómsmálar-
áðherra hafa hins vegar lýst því yfir að
í samþykkt ríkisstjórnarinnar felist
ekki mat eða álit ríkisstjórnarinnar á
niðurstöðum Coopers & Lybrand, þótt
til þeirra sé vitnað. Báðir hafa ráðherr-
ar þessir ennfremur sagt, að þeir væru
ekki reiðubúnir að fella dóm í máli
þessu, væntanlega vegna skorts á
upplýsingum og skýringum.
Krafa sjálfstæðismanna um alhliða
athugun á öllum þáttum málsins er því
nauðsynleg íslenzkri hagsmunagæzlu
og rýfur ekki neina samstöðu.
Þingflokkur sjálfstæðismanna hefur
áfellst iðnaðarráðherra fyrir að opin-
bera ákærur á Alusuisse án þess að
hafa fullkannað málið. Slík framkoma
er ekki til þess fallin að fá Alusuisse að
samningaborði, til að fá hækkun á
raforkuverði í samræmi við hækkun
orkuverðs í heiminum eftir olíuverðs-
hækkanir 1978—1979, hvað þá heldur
að greiða fyrir stækkun álversins.
I þessum efnum hefði Hjörleifur
Guttormsson, iðnaðarráðherra, átt að
taka Gunnar Thoroddsen sér til fyrir-
myndar, þegar sá síðarnefndi, sem
þáverandi iðnaðarráðherra, óskaði eft-
ir alhliða endurskoðun reikninga ÍS-
ALs 1974, eins og okkur íslendingum er
áskilinn réttur til í samningum við
Alusuisse. I kjölfarið var svo samið um
endurskoðun raforkuverðs, sem til
þessa dags hefur fært okkur 17,5 millj.
dollara auknar tekjur, ennfremur var
samið um breytingar á skattareglum
og stækkun álversins.
Núverandi iðnaðarráðherra ætti að
feta í þessi fótspor og ná skjótum
árangri og skortir þá áreiðanlega ekki
á samstöðu, en forsendan er að málið
sé upplýst til fulls.
Sú er og forsendan fyrir því að fara
dómstólaleiðina ef samningaleiðina
þrýtur, en ljóst er af samþykkt ríkis-
stjórnarinnar að viðræður skuli reyna
fyrst. Þrátt fyrir það er jafn ótímabært
á þessu stigi málsins að fella dóm um
sekt eða telja málið ekki vinnanlegt
fyrir dómi, eins og hent hefur formann
Framsóknarflokksins í blaðaviðtali.
Allt ber að sama brunni, upplýsa
verður málið til fulls, svo að hið sanna
komi í ljós, sýna gagnaðila sanngirni
en halda honum undandráttarlaust að
samningum.
Með þessum hætti eigum við síðan að
stíga næstu skref í virkjun orkulinda
og orkufrekum iðnaði í samvinnu við
erlenda aðila með þeirri eignaraðild,
sem hentar okkur bezt samkvæmt mati
á hverjum tíma.
Búrfellsmannvirki að
fullu greidd 1988 til 1989
Á línuritinu hér að ofan, sem
unnið er skv. upplýsingum
RARIK af Sigurði Briem og birt
var á Orkuþingi er samanburður
á greiðslum frá ISAL og fjár-
magnskostnaði vegna Búrfells-
mannvirkja, en auk Búrfells-
stöðvarinnar sjálfrar er þar átt
við tvær háspennulínur frá Búrf-
elli, spennistöð við Geitháls, gas-
aflsstöðina við Straumsvík sem
er 35 megavött og Þórisvatns-
miðlun. Miðað er við samanlagt
núvirði í árslok 1980 í milijónum
dollara. Tímabilið er frá 1969 til
1995:
Gjaldeyristekjur af ÍSAL:
Vinnulaun stærsti þátturinn
HÉR AÐ neðan er úttekt Seðlabankans á gjaldeyristekjum vegna
íslenzka álfélagsins hf. frá árinu 1967 til ársloka 1980. Tölurnar eru
byggðar á verðlagi hvers árs fyrir sig og yfirfærðar úr íslenzkum
krónum í meðalgengi dollara á hverju ári.
Gjaldeyristekjur vegna tslenska álfélagsins h/f (ÍSAL)
(t milljónum dollara)
VEGNA REKSTRAR
Orka Skattar Vinnu- laun AnnaA Samtals Vexna fjáríest. Alls
1967 - - . . 2.8 2.8
1968 . - . . 3.5 3.5
1969 0.5 0.1 0.8 0.1 1.5 4.5 6.0
1970 1.8 0.7 1.9 0.9 5.3 1.0 6.3
1971 2.0 0.8 2.7 1.5 7.0 1.5 8.5
1972 2.3 0.3 3.2 1.5 7.3 1.6 8.9
1973 3.6 1.0 5.3 2.3 12.2 0.8 13.0
1971 3.5 2.8 7.7 3.8 17.8 1.2 19.0
1975 3.2 0.7 7.1 6.0 17.0 0.8 17.8
1976 1.1 1.5 8.5 7.0 21.1 0.1 21.2
1977 4.9 1.5 10.6 7.0 24.0 0.5 24.5
1978 5.9 1.5 11.4 7.7 26.5 1.1 27.6
1979 6.6 1.5 13.5 7.5 29.1 5.3 34.4
1980 8.1 2.6 17.0 9.8 37.5 5.9 43.4
Samtals 46.5 15.0 89.7 55.1 206.3 30.6 236.9
Halda menn að Alusisse
sé góðgerðarstofnun?
eftir Eyjólf Konráö
Jónsson
Súrálsmoldviðrið er orðið svo
yfirgengilegt að ég get ekki orða
hundist. Frá mínum bæjardyrum
horfir það svona við:
1. Islendingar gerðu 1966
trausta og góða samninga, sem
mörkuðu upphaf iðnvæðingar.
2. Samningarnir voru geir-
negldir af því að við ætluðum
engum að gefa neitt né þiggja
neitt af öðrum.
3. Við vissum ekki þá, að
liðleskjur og valdapotarar
mundu glutra rétti okkar niður
á næsta áratug.
4. Við töldum ekki ógöfugra að
leyfa vatnsföllunum að bregða
sér augnablik á leik á leið til
sjávar og láta útlendingana
borga fyrir, en að drepa blessað-
an þorskinn í svanginn á þeim.
5. Við vissum að Alusuisse var
engin góðgerðarstofnun og þess
vcgna var við þá samið.
6. Hagnaður okkar af þeim
samningum er orðinn gífur-
legur, en hefði auðvitað orðið
miklu meiri, ef manndómsmenn
hefðu haldið á framkvæmdinni.
7. Súrálsráðherrarnir og sér-
legur fulltrúi þeirra frá 1972,
Ingi R. Helgason, bera ábyrgð á
því að Alusuisse hefur ekkert
aðhald haft og lýsa því nú yfir
að Svisslendingarnir eigi að
vera allsráðandi, gagnstætt
samningunum frá 1966.
8. Þessir sömu menn segja að
við mundum tapa máli um
súráls-„svindlið“. Þannig
„styrkja" þeir „hinn íslenzka
málstað"!
• 9. Fyrir hönd Sjálfstæðis-
flokksins lýsti ég því yfir á
Alþingi 17. desember 1980 „að
sjálfsagt væri að íslendingar
sameinist um að taka hraust-
lega á móti. Ég lýsi því hér með
yfir, að ekki skal standa á mér
og ekki skal standa á neinum af
þingmönnum Sjálfstæðisflokks-
ins að taka þátt í því, ef á
daginn kemur að samningar
hafi verið brotnir."
10. Sökudólgarnir eru súráls-
ráðherrarnir, sem ættu að segja
af sér.
11. En ef útlendingaundirlægj-
ur á borð við þá sitja áfram í
stjórnarráðinu er heppilegast að
hætta allri samvinnu við er-
lenda menn í atvinnumálum.
12. Halda menn, að sú skipti-
mynt, sem nú er rifist um, sé
allur hagnaðurinn, sem Alusu-
isse hefur haft af sinnuleysi
Gunnars Thoroddsens og Hjör-
leifs Guttormssonar?
13. Þessir herrar þurfa að falla
og síðan á að semja við Alusu-
isse og tala mál sem þeir skilja.
Harka á móti hörku og fullkom-
in hreinskilni og heiðarleiki. Því
að öll vopn eru í okkar höndum,
þegar við erum lausir við póli-
tísku valdasvindlarana.
Súrálsmálið
Samskipti íslendinga og Alusuisse og meint
samningsbrot Alusuisse á Islendingum
eftir Jónas Elíasson
prófessor
Samskipti Islendinga og Alu-
suisse hala gengið áfallalitið og
bendir það til vandaðs undirbún-
ings i upphafi og gagnkvæms
trausts. Báðir aðilarnir hafa
hagnast á þessum viðskiptum.
Þetta hefur orðið þrátt fyrir
gífurlcga verðb<)lgu og verðfall
dollarans gagnvart svissneskum
frönkum og öðrum Evrópugjald-
miðlum. Með súrálsmálinu verð-
ur augljós breyting á eðli sam-
skiptanna. Það verður að teljast
líklegt að þessi breyting muni
lciða til stöðnunar i samskiptum
íslendinga og Alusuisse. en
stöðnun i þessum samskiptum er
andstæð hagsmunum íslendinga.
Ilver er hagur okkar?
I tengslum við álsamninginn
voru byggð þau raforkuvirki sem
enn eru þýðingarmest í orku-
framleiðslukerfi þjóðarinnar.
Ætlast var til að raforkukaup ísal
greiddu þessi mannvirki og þau
hafa gert það, í stórum dráttum
eins og til stóð. Með lækkun
dollarans hafa skuldirnar af raf-
orkuvirkjunum orðið mjög létt-
vægar, en einingarverð rafork-
unnar til Isal er einnig langt undir
kostnaðarverði raforku frá nýjum
virkjunum. Það er mikið hags-
munamál íslendinga að fá þetta
raforkuverð hækkað, annars verð-
ur aðstaða íslendinga til áfram-
haldandi virkjanagerðar og orku-
sölu til stóriðju gerð mjög erfið.
Fordæmi er fyrir verulegri raf-
orkuverðshækkun og það er mikið
hagsmunamál íslendinga að svip-
uð hækkun eigi sér stað nú. En
vegna þess að Isal er alfarið eign
Alusuisse þá er það óskylt íslensk-
um hagsmunum á hvaða verði
vörur og þjónusta, t.d. súrál,
ganga milli Isal og Alusuisse. Það
er einungis heildarútkoman úr
rekstri ísal, það er að segja hvort
Isal skilar hagnaði eða tapi, sem
skiptir máli fyrir íslenska hags-
muni. Súrálsmálið snýst ekki um
það, hvort ísal hafi svikið 16,2
milljónir dollara af íslendingum,
heldur hvort leggja hefði átt 2
milljónum dollara hærri skatta á
ísal en gert var. En þeir hafa
þegar greitt 4—6 milljónum doll-
ara of mikið í skatt, sem þeir eiga
inni. Ef 16,2 M $ verðhækkun á
súráli yrði tekin gild, mundi
skattainneignin einungis lækka.
Það er því hagsmunamál íslend-
inga að Isal greiði opinber gjöld að
mestu óháð afkomu sinni, því
reynsla undanfarinna ára bendir
ekki til að rekstur ísal eigi eftir að
skila verulegum nettóhagnaði.
Séu þessi atriði höfð í huga, þá
skilst að hagsmunamál íslendinga
er að viðskipti þeirra og Alusuisse
haldi áfram að þróast og aðlaga
sig breyttum aðstæðum. Nái þessi
þróun ekki fram að ganga, mun
næst besti kostur Islendinga vera,
að ljúka viðskiptum við Alusuisse.
Stöðnun í þessum viðskiptum
(óbreytt framvinda þeirra) er hins
vegar algerlega andstæð íslensk-
um hagsmunum.
Tiltökuverð
(Arms-lenjíth prices)
á súráli
Súrálsverð er mjög mismunandi
frá mismunandi framleiðendum.
Meginkostnaðurinn við súráls-
vinnslu er fjármagnskostnaður-
inn. Verðið fer því mjög eftir því
hvort fjármagnskostnaður fram-
leiðandans er greiddur eða ekki
(verksmiðjan ný eða gömul), en
líka skiptir máli hvort hann á
sínum tíma fékk lánað fjármagn í
dollurum eða öðrum og sterkari
gjaldmiðli. í stöku tilfellum virð-
ist fjármögnun súrálsframleið-
anda vera að hluta bundin sölu-
samningum til langs tíma. Við-
skipti Alcoa í Ástralíu við Japani
eru stundum tekin sem dæmi um
þetta.
Vegna þessa samhengis fjár-
magnskostnaðar og framleiðslu-
kostnaðar í súrálsvinnslu annars
vegar, og uppruna fjármagns og
súrálskaupa hins vegar, hefur
dregið mjög í sundur með því verði
sem Evrópuríki borga fyrir súrál
og því verði sem dollarasvæðið
(Ámeríka — Japan) borgar fyrir
súrái. Þetta er afleiðing af verð-
falli dollarans. Við þessar aðstæð-
ur er ekki hægt að skilgreina eitt
tiltökuverð á súráli heldur verður
að skilgreina ákveðið bil þar sem
neðri mörkin eru Ameríkuverð.
Ameríkuverð má auðveldlega
skilgreina út frá viðskiptum Alcoa
við Bandaríkjamenn og Japani. Á
sama hátt má auðveldlega skil-
greina hærri mörkin sem meðaltal
í súrálskaupum til Evrópu. Súrál
keypt á verði innan ofangreindra
marka ætti að geta talist verðlagt
í samræmi við það sem gerist og
gengur í tiltökuviðskiptum
(arms-length dealings). Auðvitað
má skilgreina hin neðri mörk sem
bestu kjör og er ekkert því til
fyrirstöðu að aðilar komi sér
saman um slíka reikningsskila-
venju. Það getur hins vegar ekki
talist eðlilegt að íslenska ríkið
ákveði einhliða að slík reikn-
ingsskilavenja gildi í uppgjöri á
skattskyldum hagnaði ísal mörg-
um árum eftir að súrálsviðskiptin
fóru fram. Enn síður getur það
talist samningsbrot þó súrálsverð-
ið fari upp fyrir hin neðri mörk.
Hin eðlilega afstaða hlýtur að
vera, að telja það samningsbrot ef
farið er út fyrir bilið, þ.e. upp fyrir
efri mörkin eða niður fyrir neðri
mörkin. Seinna tilfellið getur átt
við ef Alusuisse vill lækka verð á
unnu áli frá ísal og lækka súráls-
verð þar á móti til að halda
reikningsskilajöfnuði óbreyttum.
Hækkun í hafi
Það hefur tíðkast að Alusuisse
selji Isal súrál frá súrálsverk-
smiðju sinni í Gove í Ástralíu með
ákveðinni álagningu sem rennur
til Alusuisse í Sviss. Þessi álagn-
ing hefur verið nefnd hækkun í
hafi.
Það getur talist eðlilegt eða
óeðlilegt eftir atvikum að Alu-
suisse beiti slíkri álagningu í
viðskiptum við dótturfélag sitt
Isal. Álusuisse telur þessa álagn-
ingu nauðsyniega til að mæta
kostnaði vegna súrálsvinnslu í
Gove, sem í fyrsta lagi kemur ekki
fram í útflutningsverði á súráli
frá Gove og í öðru lagi er ekki
borinn af verksmiðjunni í Gove
heldur Alusuisse í Ziirich. Ríkis-
stjórn íslands getur fallist á
þessar skýringar eða ekki, eftir
atvikum. Það virðist hins vegar
enginn ágreiningur um að varð-
andi bókfært innkaupsverð á súr-
áli hjá ísal eigi reglan um viðmið-
un við tiltökuviðskipti að gilda en
ekki nein önnur regla. Ekki verður
því séð að notkun á slíkri álagn-
ingu sé í neinni mótsögn við gerða
samninga.
Viðskipti ísal
<>K Alusuisse
Alusuisse selur Isal mestallar
hrávörur og selur framleiðsluna.
Verðlagning í þessum viðskiptum
ræður mestu um hvort Isal skilar
hagnaði eða ekki, þó önnur atriði
hafi sitt að segja líka. Þessi
verðlagning virðist taka nokkuð
strangt mið af viðskiptum innan
Evrópu með sams konar vörur, en
verðlag innan Evrópu á hráefnum
og unnu áli er hærra en á
dollarasvæðinu, aðallega vegna
verðfalls dollarans. Þessi stjórn-
unaraðferð virðist hafa dugað
Alusuisse til að jafna hagnað milli
dótturfyrirtækja þegar til lengri
tíma er litið. Slík útkoma er til
þess fallin að styrkja traust fjöl-
þjóðafyrirtækis út á við og auð-
velda viðskipti þess við óskylda
aðila. En þó Evrópuverðlagningin
hafi reynst gott stjórnunartæki
þegar á heildina er litið eru
undantekningar frá því, t.d. sýna
öll fyrirtæki Alusuisse tap 1975,
þar á meðal ísal. Síðan kemur
Alusuisse í veg fyrir tilsvarandi
tap hjá ísal með því að veita ísal
sérstaka styrki og afslætti í súr-
álskaupum og verðuppbætur á
framleiðsluna. Alls mun ísal hafa
fengið um 26 milljóna dollara
tekjur með þessum hætti 1975—
1980, að frést hefur. Þar á meðal
10,5 milljóna dollara rekstrar-
styrk árið 1976. Jafngildir þessi
eina upphæð um 20 milljónum
dollara í dag. Hefði hið „virka
íslenska forræði" brugðist við á
sama hátt?
1975 var samið um viðbætur við
aðalsamninginn og breytingar á
honum varðandi Isal og við það
tækifæri var raforkuverð hækkað og
reglur um útreikning opinberra
gjalda bundnar hagnaði á annan
hátt en áður var. Með þessum
samningi var jafnaður ágreining-
ur um súrálsverð fyrir árið 1974.
Ekki var samið um ákveðnar
reglur sem ákveða hráefnisverð og
verða þær reglur því að skoðast
samningsatriði. Á þetta einkum
við um ákvörðun á tiltökuverði
(arms-length prices) í viðskiptum
Isal og Alusuisse. En þar sem
Evrópuverðmiðunin hefur gilt síð-
an 1975, og engin athugasemd
verið gerð við hana af hálfu
íslendinga, þá verður að telja að
hefð sé komin á hana.
ÞróunarmöRuleikar
í samvinnu lslend-
injja ojí Alusuisse
Það er alveg ótvírætt að íslend-
ingar og Alusuisse hafa mikla
möguleika til að þróa samvinnu
sín á milli til hagsbóta fyrir báða.
Skulu nefnd örfá dæmi.
íslencíingar og Alusuisse geta í
sameiningu reist álverksmiðju
sem kaupir raforku á bestu kjör-
um frá Islendingum, þar á móti
getur Alusuisse fallist á hækkun á
raforkuverði ísal.
íslendingar geta komið sér upp
olíuhreinsunarstöð sem vinnur úr
svartolíu. Alusuisse getur styrkt
þessar fyrirætlanir með því að
kaupa olíukoks til rafskautagerð-
ar af hreinsistöðinni.
Islendingar og Alusuisse geta
komið sér upp sameiginlegri
rafskautaverksmiðju.
Ríkisstjórnin
og Alusuisse
Samskipti ríkisstjórnar íslands
og Alusuisse virðast hafa verið á
trúnaðargrundvelli fram til þessa.
Deilumál hafa komið upp en þau
hafa verið leyst með gagnkvæmu
samkomulagi. Viðskipti íslend-
inga og Alusuisse hafa dafnað. En
með súrálsmálinu svokallaða
verður gífurleg breyting á eðli
þessara samskipta. Eðli samskipt-
anna hefur breyst frá því að vera
yfirgnæfandi vinsamlegt, yfir í að
vera yfirgnæfandi fjandsamlegt.
Það verður því að telja verulega
hættu á, að þessi óheppilega
breyting á eðli samskipta ríkis-
stjórnar Islands við Alusuisse
leiði til stöðnunar í viðskiptum
Islendinga og ísal. Óvinsamleg
samskipti hljóta að leita til gagn
kvæms vantrausts. Vantraustið
leiðir aftur til, að það eina sem
aðilar geta komið sér saman um er
að halda viskiptum í óbreyttu
formi. Hætt er til dæmis við, að
meðan iðnaðarráðherra sakar ísal
um samningsbrot og skattsvik og
hótað er málsókn, þá verði lítið
talað um annað milli aðila.