Morgunblaðið - 22.07.1981, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. JÚLÍ1981
13
frábærlega samvizkusömum og
áhrifaríkum skólastjóra og enn-
fremur sem ræðumanni Og eftir
þau kynni fannst mér mjög eðli-
legt að heildarsamtök ungmenna-
félaganna kysu hann í áratugi,
formann sinn og formælanda.
Hins vegar varð mér ljóst, að hin
síaukna aðsókn að skólanum
kostaði slíka árvekni orku og
seiglu, að ég tók að hafa áhyggjur
af því, að hin annars sterka heilsa
séra Eiríks setti honum áður en
langt um liði stólinn fyrir dyrnar.
Svo kom og þar, að 1960 viður-
kenndi hann þetta fyrir sjálfur
sér, svo sárt sem það annars tók
hann að segja skilið við skólann.
Og sem fyrr getur varð hann 1960
sóknarprestur og þjóðgarðsvörður
á Þingvöllum. Þá styttist svo a
milli okkar, að varla gat heitið vík
milli vina hjá því, sem áður hafði
verið.
En enginn skyldi halda, að séra
Eirikur hafi ekki í þá rúmlega tvo
áratugi, sem hann hefur gegnt
starfi þjóðgarðsvarðar, þurft á að
halda þreki, þolinmæði og seiglu í
samskiptum sínum við hið rómaða
„kerfi“, en miðað hefur þó vissu-
lega til bóta, — og nú er komið
lokum nærri, þar eð hann lætur af
embætti 1. október næstkomandi
og flytur þá suður að Selfossi, þar
sem þau hjón hafa fest kaup a
sannkölluðu stórhýsi á íslenzkan
mælikvarða. En hvað kemur til, að
þau kaupa slíkt hús? Jú, jú, — nú
hyggst séra Eiríkur loks fá færi á
með hjálp húsfreyju sinnar að
koma upp bókasafni sínu svo
skipulega að viðhlítandi sé, en það
er nú orðið milli 20 og 30 þúsund
bindi og mun vart eiga sinn líka í
einstaklingseigu hér á landi, ekki
aðeins vegna bindafjölda heldur
og hinna margvíslegustu kosta.
Þar er jafnt að finna í hundraða-
tali fornar merkisbækur, sem
væru mjög að skapi forvitnustu
grúskara, og bækur við hæfi hvers
þess manns, sem vildi leita sér
þekkingar, menningarauka eða af-
reyingar. Og þó að séra Eiríkur
hafi snemma byrjað að safna
bókum, þá er það öllum þeim, sem
þekkja til launakjara, fjölskyld-
ustærðar og margvíslegra anna
presthjónanna, með öllu óræð
gáta, hvernig í ósköpunum séra
Eiríkur hefur getað safnað öllum
sínum bókum og bæklingum. Eg
spurði hann einhvern tima með
hvaða hætti þetta hefði mátt
takast. Og skyldi þá ekki húsfreyj-
an og ellefu barna móðirin hafa
komið þar við sögu! Svar séra
Eiríks var sem sé: „Það á ég konu
minni að þakka. Hún hefur alla tíð
kunnað að gera mikið úr litlu, og
hún mun snemma hafa fengið
miklar mætur á bókum."
En hvað um þetta mikla safn
íslenskra og að nokkru erlendra
kostagripa, þegar til fulls hefur
augljóst orðið, hve mikla menn-
ingarlega auðlegð það hefur að
geyma?
Af sögu íslands og fornum
bókmenntum fékk ég snemma
háar hugmyndir um Arness- og
Rangárþing. Og yfir mig hrifinn
var ég, þegar ég í björtu veðri sá
af Kambabrún í fyrsta skipti
víðáttu og furðufegurð þessa hér-
aðs. Ég gerði mér þá og geri enn
háar hugmyndir um ekki aðeins
hagræna, heldur og menningar-
lega framtíð fólksins í þessum
dásamlega fyrirheitríku byggðum.
Og ég treysti því, að það muni
kunna að meta að verðleikum þá
menningarlegu möguleika, sem
felasti ódreifðu bókasafni hins
lítiláta afreksmanns, séra Eiríks
J. Eiríkssonar og hans mætu
húsfreyju ... Ég tel mig svo ekki
þurfa að vera berorðari til þess
mál mitt skiljist.
Ég lýk svo þessu greinarkorni
með þeim óskum frá mér og konu
minni, að hjónin, sem ennþá
byggja helgasta harma- og gleði-
stað á voru landi íslandi, megi enn
lengi lifa í jafnheillaríku sam-
starfi og fram að þessu.
Guðmundur Gislason Hagalin
Enn eru þáttaskil í prestssögu
íslendings, og má segja, að mikið
sé nú um dýrðir hjá prestum.
Fyrir fám dögum áttu biskupar
stórafmæli. Nú er komið að hér-
aðsprófastinum í Arnessþingi, —
hinu forna höfuðvígi íslenzkrar
kristni og þjóðmenningar, —
þeim, sem manna lengst hefur
varðveitt helga Þingvelli á þessari
öld.
Það er eftir öðru í sögu þessari,
að síra Eiríkur kom að vestan og
hingað suður, þegar enn mátti
kallast fjallvegur milli Þingvaila
og Biskupstungna, þótt konungs-
vegur héti. Ekki þótti þá heldur
tiltökumál, þótt Stakksá væri
óbrúuð, og engum vorkunn að ösla
elg hennar dögum og vikum sam-
an. Þá þótti ekki langur skólaveg-
ur milli Torfastaða og Haukadals,
og þótt vegir tepptust, mátti hýsa
mann nokkrar nætur ellegar reiða
hann fáeinar bæjarleiðir. Þá voru
til hestar, sem hvorki hræddust
kóf né klofsnjó. Kempan, Sigurður
Greipsson, þreytti þá enn harðar
glímur við pilta sína og veittist
létt. Andans glímur voru einnig
margar háðar. Og þá var farið
með hnjúkum og tindum í orðræð-
um og arnsúgur í fluginu.
Það urðu fagnaðarfundir í
Haukadal, þegar síra Eiríkur kom
suður. Á þeim árum tíðkuðust
samkomur miklar við skólalausnir
þar efra, í lok þorra eða byrjun
góu. Þær hófust seint á síðkvöld-
um og stóðu langt fram á nætur.
Nú, þegar síra Eiríkur var kominn
í hérað, þótti sjálfsagt, að hann
flytti ræður á samkomum þessum.
Og hann brást ekki vini sínum og
samherja. Hann kom ár eftir ár,
þótt stundum væri torsótt. Það
kom fyrir, að samkomusalurinn
yrði líkastur stórri biðstofu, vegna
þess að síra Eiríkur var ókominn
og liðið þó nokkuð fram yfir
miðnætti. En hann kom, og ræðan
hófst, eins og í hvíslingum, — eins
og mjúkur kliður, en fyrr en varði
rauk súgurinn um allan sal, stund-
um eins og stórviðri hefði skollið
á. Þar bar margt á góma, allt frá
barnaþrælkun í Bretlandi til hinn-
ar tignustu skáldlistar og dýpstu
leyndardóma veraldar. Séra Éirík-
ur kom aldrei allslaus. Honum lá
ætíð eitthvað á hjarta.
Frá þessum nóttum man ég síra
Eirík einna fyrst. Mér þótti hann
fremur ábúðarmikill í fyrstu, áður
en hann hafði flutt ræður sínar,
þó ætíð geðfelldur og forvitni-
legur. Ekki man ég glöggt, hvers
ég vænti af hans hálfu, en ég man,
að mér þótti vandfyllt skarðið
eftir síra Jóhann á Þingvöllum.
Lítt leiddi ég hugann að fortíð síra
Eiríks. Vissi ég þó snemma, að
hann hafði slitið barnskóm á
Eyrarbakka. Hitt varð mér ekki
fullljóst fyrr en löngu síðar,
hversu mikill Tungnamaður hann
var. — Móðir hans var frá Iðu, og
sjálfur hafði hann á unglings- og
skólaárum starfað með vegagerð-
armönnum í Biskupstungum um
mörg sumur, — þekkti því ekki
aðeins veginn, heldur einnig fló-
ana og fenin, holtin og hæðirnar,
bæina og bændurna. Þar hafði
hann einnig kynnzt framabraut-
inni, byrjað sem hinn lægsti
skósveinn allra, en þokazt fram á
veg. Mér var kunnugt um orðstír
hans sem skólamanns, að nokkru,
— vissi, að hann hafði setzt í sæti
þjóðkunns kennimanns og fræð-
ara, fágæts manns, sem var allt að
því helgur í margra augum, og
haldið fram starfinu með þeim
hætti, að hann varð sjálfur þjóð-
kunnur, ungur maður.
Naumast hvarflaði að mér, að
heimili þeirra hjóna fyrir vestan,
á Núpi, kynni að hafa verið eitt
hinna mestu á öllu íslandi að
umfangi og umsvifum. Frú Krist-
ínu kynntist ég ekki að ráði, fyrr
en mörgum árum síðar. Það var þá
fyrst, að fréttist af því, að þau
hjónin hefðu varla fengið næðis-
stund til að láta vígjast saman, —
að hún hefði verið bundin alla
brúðkaupsnótt sína og alla hveiti-
brauðsdaga við hvílu fársjúkrar
stúlku.
Ég vissi, að síra Eiríkur var
formaður landssamtaka ung-
mennafélaganna og var talinn til
mestu ræðuskörunga, — hafði
reyndar haldið þrumuræður á
útisamkomum um allt ísland. Ég
vissi, að auk alls annars var hann
einn hinna merkustu og ötulustu
bókasafnara á íslandi. Sem kenni-
maður var hann talinn í flokki
með þeim, sem frjálslyndir voru
kallaðir. En á þeim árum þóttist
ég ekki þurfa að bera mikla
virðing fyrir hégómaræðum fé-
lagsmálagarpa, og frjálslyndi í
guðfræði og kirkju var tómt orð,
ekkert annað en yfirvarp fáfræði
og einsýnis.
Síra Eiríkur kom hins vegar
ætíð á óvart. Ræður hans voru
aldrei hégómi, hversu margar og
tíðar, sem þær urðu. Og þó var
hitt ekki minna vert, hversu ljúfur
g hógvær hann var miklu yngra
stéttarbróður, viðmótið ætíð hlýtt
og fagnandi. Frá bar þó, hve
skemmtilegur hann var í orðræð-
um, þegar hann taldi öllu óhætt og
lét gamminn geysa. Þá dugðu oft
fáein orð, stundum eins konar
óbein spurning eða gáta. Og kímn-
in logaði í hvers manns auga, og
hláturinn ískraði í börkum og
nösum. Það þarf mikinn vísdóm og
vökult auga til slíkrar gamansemi.
Nærri tuttugu og tvö ár höfum
við síra Eiríkur átt samleið, —
bræður og þjónar hins sama
Drottins. Og hver er hann nú?
Einhver hinn bezti og traustasti
vinur í héraði, — hógværðin og
Ijúfmennskan ávallt söm. Drengur
svo góður, að fáir hafa reynzt
slíkir á lífsleið. Svo vel skóaður og
frár hefur hann verið að fúsleik,
að til hans var ætíð bezt að leita,
enda þakkarskuldin í Skálholti
orðin engu minni en sú í Haukadal
forðum, — líklega þó stórum meiri
að vöxtum. Kennimaður slíkur, að
ég hef varla sótt öllu meiri blessun
né uppbygging að stóli annars
predikara hin síðari ár.
Fyrir löngu komst ég að raun
um, að síra Eiríkur var lærdóms-
maður i guðfræði, hvernig sem
honum gafst tóm til að sinna
slíku. Hitt vita trúlega fleiri, að
hann er einhver fjölfróðastur ís-
lendingur um ólíkust efni. Saga,
bókmenntir, mannfræði, málsaga,
jarðfræði og sitthvað fleira höfðar
til hans. Og þá verður ekki staðar
numið. Hann heldur áfram að
leggja við eyru, þótt heyrn sljóvg-
ist, — heldur áfram að rýna í
bækur, þótt sjón daprist og lífs-
starf sé orðið ærið að vöxtum.
Varla þekki ég annan mann, sem
ég tryði betur til að fjalla um
mörg og óskyld fræði. Til vitnis
um það eru greinar, sem hann
ritaði í Kirkjurit, predikanir, ræð-
ur, erindi og ávörp, sem hann
flutti ótal sinnum hér i kalli og
víðar, við messur, á fundum,
samkomum, ráðstefnum og mót-
um.
Um frjálslyndið og víðsýnið er
það eitt að segja, að mér þykir síra
Eiríkur manna bezt fallinn í
prestastétt til að bera slíkar
einkunnir í sannri merking. Þar,
eins og víðar, kom hann á óvart.
En helzt kemur mér þá í hug, ef til
einhvers ætti að jafna, prestur,
sem ég þekkti varla eða ekki, —
því er verr. En fyrir mörgum
árum komu saman nokkrir prest-
ar á Hólum, sem fengið höfðu
mætur á fornu tíðahaldi og göml-
um hefðum í messusöng. Síra
Björn Björnsson, prófastur á Hól-
um, varpaði orðum á þessa menn
við messu í dómkirkjunni. Vildi ég
óska þess, að þau orð hans væru
einhvers staðar til skráð. Hef ég
varla heyrt íslenzkan prest fjalla
um mikið deilumál af meiri and-
ans spekt né sannari hógværð.
Nú líður líklega að því, að hin
mikla raust síra Eiríks berist
sjaldnar af Lögbergi um Þingvelli.
Og einhver tekur stólinn að erfð-
um eftir hann. Séð hef ég erlenda
lærdómsmenn og virðingamenn
umhverfast við ræður hans á
Þingvöllum, fyllast barnslegum
fögnuði, eftir skornar tíu mínútur,
og hlaupa um þúfur og hraun-
strýtur. Á Þingvöllum hefur
margt gott orð fallið fyrr og síðar,
mörgu góðu verið sáð. Starf síra
Eiríks og þeirra hjóna þar verður
trúlega aldrei metið né þakkað
sem skyldi. Hljótt hefur verið um
prestsþjónustu hans, því að löng-
um hefur hann þjónað smáum
söfnuðum í afskekktum byggðum.
Nú verður hann frjáls að því að
fara víðar, og enn mun hann
meira en fús að predika orð
krossins, orð Jesú Krists. Því
skyldi áminning postulans hér í
fullu gildi: „Vér biðjum yður,
bræður, að sýna viðurkenning
þeim, sem erfiða meðal yðar og
veita yður forstöðu í Drottni og
áminna yður, og að hafa þá í
sérlega miklum metum i kærleika
fyrir verk þeirra." I. Þess. 5,12,—
13.
Guð blessi þau hjónin, frú
Kristínu og síra Eirík, fjölskyldu
þeirra alla, einnig gamla nemend-
ur og sóknarbörn, allt ævistarf til
þessa og héðan af. Orð Drottins
hverfur ekki aftur, fyrr en það
hefur komið því til vegar, sem
hann fól því að framkvæma.
Guðm. óli ólafsson
Þegar séra Eiríkur J. Eiríksson
verður sjötugur og hefur náð
fullum embættisaldri, er það í
fyllsta máta eðlilegt að senda
honum kveðju og þakkir frá Nor-
egi.
Við erum margir Norðmenn
sem kynnst höfum séra Eiríki og
er kunnugt um hans mikla starf i
þágu hinnar ísl. kirkju og skóla og
áratuga starf fyrir Ungmennafé-
lag íslands, þar sem hann var
formaður í rúmlega 30 ár. Við
norskir vinir hans, þekkjum
einnig hug hans sem þjónandi
prests á Núpi og Þingvöllum, til
grannanna í Skandinavíu. Þar
hafa Noregur og Norðmenn staðið
hjarta hans næst. Grundtvig-
arfinn frá lýðháskólunum, hefur
hann varðveitt.
Ég kynntist sr. Eiríki er hann
kom til Noregs á árunum eftir
heimstyrjöldina. Hann kom þang-
að sem fararstjóri með glimu-
mannaflokki. Þá var hann for-
maður Ungmennafélags ísland.
Fleiri Noregsferðir komu á eftir
þessari för hans. Ég minnist
sérstaklega komu hans með hóp
vaskra íþróttamanna til Vestland-
et sumarið 1957, í boði heima-
manna. í þeirri för voru og aðrir
þjóðkunnir Islendingar svo sem
Bjarni Benediktsson, Sigurður
Greipsson, Pétur Ottesen og
Hannibal Valdimarsson.
Ég tel mig muna það rétt að
þessi för Islendinganna hafi heitið
„í fótspor Egils Skalla-
grímssonar".
í þessari ferð hélt sr. Eiríkur
ræðu, sem margir nærstaddir
Norðmenn minnast enn.
Eins og ísl. starfsbræður sr.
Eiríks leggur hann rækt við málið.
Og fer vel á því, að á þessum
tímamótum í lífi hans hefur fé-
lagsskapur sá í Björgvin, sem
vinnur að verndun norskrar
tungu, Vestmannalaget, kosið sr.
Eirík heiðursfélaga. Félagsskapur
þessi er íslendingum ekki með öllu
ókunnur því i eina tíð í sögu þessa
gamla félags voru skráðir 30
féagsmenn islenskir. Nú er einn
íslendingur fyrir í félagsskap
þessum, sem þar er heiðursfélagi,
en það er Þorsteinn Þ. Víglunds-
son.
Félagsskapur þessi, Vestmanna-
laget í Björgvin, hefur verið starf-
andi allt frá því árið 1868.
Sem formaður þessa félags er
mér það sérstök ánægja að hylla
hinn nýja heiðursfélaga á íslandi
á sjötugsafmæli hans.
Sr. Eiríkur J. Eiríksson.
Á þessu afmæli óska ég þér Guðs
blessunar og langra lífdaga.
Ludvig Jerdal
Sr. Eiríkur og frú Kristin
verða heima i dag og taka
þar á móti gestum sinum.
Gúmmíkaplar
Höfum ávallt
fyrirliggjandl
úrval af
gúmmíköplum.
Veöur-, olíu-
og sýruþolnum.
ÍSKRAFT
Sólheimum 29—33.
Símar (91) 35360 og 36550.
Rafveitur, Rafverk-
takar, Rafvæðing
bæja og sveita
Viö höfum flestar geröir jarö-
strengja, sem þörf er á viö:
Rafvaeöingu bæja og sveita-
býla. Aöstoö viö ákvöröun gild-
leika strengja.
Sendum gegn póstkröfu
um land allt.
Rafsuðukaplar
Höfum fyrirliggjandi
rafsuöukapla í stærö-
unum: 16, 25, 35 og 50
mm2.
Sólheimum 29—33.
Símar (91) 35360 og 36550.