Morgunblaðið - 10.08.1986, Blaðsíða 6

6 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. ÁGÚST 1986
Ijósaperuna, plötuspilarann og
simann. George Eastman setti
fyrstu kassamyndavélina á markað-
inn, Þjóðverjarnir Karl Benz og
Gottfried Daimler komu saman einni
fyrstu nothæfu „fjórhjóla sjálfrenni-
reið" sögunnar, Lumiére-bræírjr
héldu fyrstu kvikmyndasýninguna
og á Broadway var fyrsta Ijósaskiltið
sett upp. Allt var þetta aðeins for-
smekkurinn að því sem koma skyldi.
Fjöldi timarita hóf göngu sína, t.a.m.
„Time" og kvennablað heimilisins,
„The Ladies Home Journal". Nú
ferðuðust allar konur sem einhvers
máttu sín á nýjustu tryllitækjunum.
— Þau voru kölluö reiðhjól.
Chéret, Lautrec og
Rauöa myllan
í París blómstruðu næturklúbb-
arnir Rauöa myllan og Folies-Ber-
gére þar sem stúlkur sýndu
dansatriði sem mörgum ráðsettum
og heiðviröum borgurum fannst
ganga út yfir ramma kristilegs sið-
gæðis. Árin rétt fyrir aldamót voru
blómaskeið veggspjaldanna í París
dómum, en jafnvel viðhaldið líkama
sínum með uppyngdum kröftum til
hárrar elli, svo hvorki förlist minni
eða sýn . . . Og eitt er víst, að
meðalinu er aldrei um að kenna,
þótt ekki batni, en það er mjög áríð-
andi að hitta þá réttu dropatölu, og
mun hver sá sem brúkar meðaliö
komast að raun um það." Framleið-
andi Wunder-kronessenz kveður
síðan kaupandann með föðurlegum
ráðleggingum: „Ágirndin hefur
freistað óráðvandra til að stæla
þetta meðal mitt og láta sem þeirra
væri það ekta og ósvikna. Ég geri
það sannarlega ekki af eigingirni að
vara almenning við þessu svikna
meöali, heldur knýr skyldan mig til
þess, er ég hugsa til þess hversu
þetta svikna meöal getur spillt heil-
brigði manna." Hvorki skrum né lygi
hér skorin við nögl.
Spegill samtímans
Með því að lesa milli línanna-ií
auglýsingum og skoða myndirnar
má oft sjá hvaða viðhorf og tíska
er ríkjandi á því tímabili. Hver tími
hefur sín „andlit", sína fatatísku,
bifreiðategundir og arkitektúr. Það
hefur verið sagt um auglýsingar að
séu þær skoðaöar yfir langt tímabil
gefi þær mynd af þróun samfélags-
ins, — séu eins konar spegill síns
tíma. Þær endurspegla þó ekki að-
eins smekk og álit fólks heldur eiga
þær stóran þátt í mótun hans.
Tímabilið 1880-1900 einkenndist
af miklum og stórstígum tæknifram-
förum. Uppfinningamenn voru á
hverju strái. Búið var að finna upp
1917
Frægt áróðursspjald frá tímum fyrri
heimsstyrjaldarinnar. Sámur frændi
horfir fast í augu áhorfandans og
biður um fulltingi hans.
Teiknari: James Montgomery.
voru alls kyns töfralyf og meðul
áberandi sem að sögn framleiðenda
gátu læknað flesta mannlega kvilla.
Hérlendis voru til sölu nokkrar gerð-
ir slikra mixtúra á síöari hluta 19.
aldar. Svonefnd Harlemsolía mun
hafa náð töluverðri hylli um skeið.
Rétt nafn þessa lyfs var hins vegar
Medicamentum gratia probatum
sem á íslensku útleggst „Óbrigðult
læknislyf fyrir náð (guðs)“, hvorki
meira né minna. Utan um hvert glas
var vafið prentuðum leiðarvisi á
íslensku, væntanlegum notendum
til upplýsingar um gæði vörunnar.
Þar stóð m.a: „Þetta meöal hefur
hin undraverðustu áhrif á sérhvern
þann sem það notar, og af þvi geta
menn fullkomlega séð náð hins
hæsta."
Litlu síðar kom hingað blanda á
markað hérlendis sem gaf forvera
sínum ekkert eftir, Wunder-kron-
essenz. Um hvert glas af honum
var einnig vafið prentuðu blaði á
íslensku. Þar var þessi fyrirsögn:
„Hin 344. tilvísun um hinn sanna,
rétta og ósvikna, konunglega, allra
hæsta, einkaleyfða Wunder-kron-
essenz, hvernig brúka skal og við
hverjum sjúkdómum." Síðan er
kostum blöndunnar lýst með hóg-
værum orðum: „Þessi dýrindisvökvi
læknar bæði fljótt og vel, svo furðu
gegnir, og þrátt fyrir það, þótt önn-
ur meðul hafi verið reynd og eigi
komið að gagni."
Læknar áreiðanlega
franzós . . .
„Síðar er haldið áfram: „Meðalið
ver öllu eitri, illu lofti og einnig drep-
sótt, því það ver öllu illu aðgang í
og að mannlegum líkama. Þessi
undradrykkur læknar áreiðanlega
franzós, hversu vondur sem hann
er. — Hafi menn þetta undrameðal
ætíð á heimili sínu og taki það inn
í einhverju þrisvar í viku, þá geta
þeir eigi aðeins varist nefndum sjúk-
1942
Stríðsáróður úr seinni heimsstyrj-
öldinni. Svar Ameríku: Aukin fram-
leiðsla.
Auglýsingar í
spegli tímans
AUGLÝSINGAR hafa fylgt mannin-
um frá alda öðli. Erfitt er að segja
nákvæmlega til um upphaf þeirra
vegna þess hversu ríkt það er í
mönnum að auglýsa og leitast við
að sannfæra aðra. Forsögulegir
hellabúar eru stundum sagðir upp-
hafsmenn veggspjaldanna vegna
þess hve einföldum og hnitmiðuð-
um upplýsingum þeim tókst að
koma á framfæri á hellisveggina.
Eina elstu auglýsingu, sem þekkt
er, er að finna í Thebes.egypskri
gröf frá 3000 f. Kr. Þar er mönnum
heitið „heilum gullpeningi" fyrir að
hafa hendur i hári strokuþræls að
nafni Shem.
í fornum menningarsamfélögum
í Kína, Mesópótamíu, Egyptalandi,
Grikklandi og Róm reyndu kaup-
menn að sannfæra almenning um
ágæti vöru sinnar með þvi að hrópa
hver í kapp við annan á markaðs-
torgum.
Leirtöflur og aug-
lýsingasúlur
í Aþenu hinni fornu 500 f. Kr. var
algengt að höggnar væru leikhús-
auglýsingar í leirtöflur eða grjót til
upplýsingar fyrir væntanlega leik-
húsgesti. Einnig hafa fundist eins
konar auglýsingasúlur sem álitið er
að Forn-Grikkir hafi búið til og sett
upp á áberandi stöðum. Þar voru
hengdar tilkynningar og önnur áríð-
andi skilaboð til borgaranna. Menn
byrjuöu snemma að mála áróðurs-
myndir á veggi. Tilkynningar,
kosningaáróður og auglýsingar hafa
t.d. fuhdist á veggjum Pompei hinn-
ar fornu borgar er fórst í eldi og
eimyrju. Nú er almennt álitið að
Rómverjar hafi tekiö upp þennan
sið frá Grikkjum.
Fyrsta prentaða auglýsingin var
gerð árið 1477. Þá setti maður að
nafni William Craxton auglýsinga-
texta í blað þar sem hann rómaði
bækur nokkrar og lét þess jafnframt
1893
Veggspjald eftir Jules Chéret. Dans-
meyja frá Folies-Berére í gáskafull-
um dansi.
getið fyrir væntanlega kaupendur
að þær mætti fá hjá kaupmanni í
Westminster.
Ekki leið á löngu þar til hugmynd
Craxtons varð útbreidd meðal kaup-
manna; þeir létu prenta auglýsinga-
texta á pappirsbleöla er þeir dreifðu
siðan til viðskiptavina og almenn-
ings. í fyrstu voru auglýsingarnar
frumstæðar og þunglamalegar en í
fyllingu tímans urðu þær líflegri og
fjölbreyttari. Lengi vel var þessum
auglýsingamiðum aðeins dreift
manna á meðal þar til einhverjum
datt það snjallræði í hug að hengja
auglýsingarnar á staura er stóðu
við stræti og torg, gangandi veg-
farendum til varnar gegn hestaum-
ferð.
Veggspjöld
Enska orðið yfir staura af þessu
tagi er „post" og af því er dregið
nafnorðið „poster". (Orðið festist
fyrst í enskri tungu er Charles Dick-
ens brúkaði það í sögu sinnu af
Nikulási Nickelby árið 1838.) Því
miður fyrir auglýsendurna var gatna-
kerfið endurskipulagt skömmu
síðar, staurarnir teknir niður og upp-
hækkaðar gangstéttir byggðar i
þeirra stað. Þeir dóu þó ekki ráða-
lausir og hengdu spjöld sin á veggi.
Þróun auglýsingatækninnar helst
i hendur við framgang iðnbyltingar-
innar. Án stórvirkra prentvéla hefði
aldrei verið unnt að prenta auglýs-
ingar i miklu magni. Áuk þess jókst
framleiðsla á ýmsum vörutegund-
um, sem framleiöendur urðu að
auglýsa af kappi til að halda söl-
unni uppi.
Myndaauglýsingar af þeirri gerð
sem við eigum að venjast úr blöðum
og timaritum eiga rætur sinar að
rekja til Viktoríutímabilsins.
Vindlar, kassa-
myndavélar og
lífselexír
Þá voru hannaðar litskrúðugar
auglýsingar til að selja tískuvörur
þess tima, vindla, kassamyndavélar
og lífselexír. Raunar náðu þessar
tegundir auglýsinga einnig til ís-
lands þótt síðar væri. Sérstaklega
1912
Sápuauglýsing frá Vinolia Otto
sápugerðinni. „í Titanic eru notaðar
sápurfrá okkur." Skömmu siðar
fórst skipið með 1490 manns innan-
borðs.