Morgunblaðið - 10.08.1986, Blaðsíða 8

8 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. ÁGÚST 1986
„ÞESSI réttarhöld, sem við höf-
um lengi beðið eftir, eru sigur
réttlætisins,“ sagði Milko Gajski
dómari þegar Andrija Artukovic,
86 ára gamall króatískur þjóð-
ernissinni, sem Bandaríkjamenn
framseldu Júgóslövum í febrúar
á þessu ári, var nýlega dæmdur
til dauða eftir mánaðarréttar-
höld í Zagreb.
Hinn dæmdi er nær blindur,
heyrir illa og þjáist af Parkin-
sonsveiki. Verðir urðu að styðja
hann á fætur þegar dómurinn
yfir honum var lesinn og hann
sýndi engin svipbrigði.
Samkvæmt dómnum verður
Artukovic, sem hefur verið kall-
aður „böðull Balkanskaga" og
„Himmler Króatíu“, leiddur fyrir
aftökusveit, en ekki er loku fyrir
það skotið að dómurinn verði
mildaður vegna þess hve gamall
hann er. Hann var fundinn sekur
um að hafa fyrirskipað fjölda-
morð og nauðungarflutninga á
árunum 1941-1945, þegar hann
var innanríkis-, dómsmála- og
trúarmálaráðherra leppstjórnar
nazista í Króatíu.
Artukovic var í raun og veru
staðgengill dr. Ante Pavelic, sem
kom á fót „sjálfstæðu Króatíuríki
fasista með hjálp Þjóðverja og
ítala eftir fall Júgóslavíu 1941.
Pavelic lézt fyrir um 20 árum í
Argentínu
700.000 morð
Formlega var Art-
ukovic aðeins
ákærður fyrir
morð á um 1000
manns, en júgó-
slavnesk yfírvöld
segja að hann
hafí borið ábyrgð á útrýmingu
700.000 gyðinga, serba, zígauna
og skæruliða úr andspymuhreyf-
ingunni.
Samkvæmt ákæruskjalinu, sem
er 38 síður, reyndi Artukovic að
réttlæta gerðir sínar við rannsókn
málsins með því að halda því fram
þær hefðu stafað af ríkjandi stríðs-
ástandi og hann sýndi engin merki
iðrunar.
Sækjandinn í málinu lagði fram
40 frásagnir vitna. Hann kallaði
Artukovic „einn mesta og illræmd-
asta stríðsglæpamanninn" og þann
hættulegasta, sem hefði verið leidd-
ur fyrir rétt sjðan Adolf Eichmann
var dæmdur í ísrael fyrir aldarfjórð-
ungi. Verjendumir héldu því fram
að framburður vitnanna sannaði á
engan hátt ákærumar á hendur
Artukovic.
Dómaramir, sem voru fímm,
komust að þeirri niðurstöðu að
Artukovic hefði verið einn helzti
frumkvöðull þess að fangabúðir
voru reistar í Króatfu. Sjálfur
kvaðst. hann hafa „vitað aðeins
óljóst" um fangabúðimar; hann
sagði að þær hefðu verið nauðsyn-
legar, en hann hefði ekki tekið þátt
í útrýmingu fanga. Hann neitaði
því harðlega að hann hefði átt
dijúgan þátt í útrýmingu 200.000
gyðinga, kvaðst aðeins hafa gegnt
minniháttar hlutverki og sagði í
svari við spumingu Gajskis yfír-
dómara; „Gyðingamálið hefði átt
Artukovic t útlegðinni í Bandarflgunum (1958): baráttan fyrir
framsali hans var löng.
Artukovic færður úr réttarsafaium eftír dómsuppkvaðninguna.
Andrija Artukovic sýndi engin svipbrigði.
að leysa með stjómunar- en ekki
lagaráðstöfunum."
Gajski dómari sagði að fóm-
arlömb og samverkamenn króatísku
fasistastjómarinnar, sem bám vitni
í réttarhöldunum, hefðu sýnt fram
á að Artukovic hefði verið metnað-
argjam embættismaður, sem hefði
verið máistað sínum trúr, „fyrir-
skipað morð á óbreyttum borgurum
og samið lög, sem hefðu kveðið á
um fjöldamorð, nauðungarflutninga
Qölda fólks og pyntingar í stórum
stfl“.
Dómarinn talaði um ábyrgð
Arukovics á „miskunnarlausum
fíöldamorðum á óbreyttum borgur-
um og stríðsföngum" og sagði að
hann „hefði haft í hendi sér líf og
dauða hundruða þúsunda gyðinga,
fyrirskipaði hefndarmorð á þorps-
búum eftir árásir skæmliða, hand-
tökur og morð á fjölskyldum í
Zagreb og skipun um að senda
kunnan lögfræðing og fyrrverandi
þingmann, dr. Jesa Vidic, nauðugan
í fangabúðir, þar sem hann lét lífið,
og gera eigur hans upptækar.
Mundiekki
Þegar Artukovic var spurður um
morð á íbúum þorpsins Vrgin Most
sagði hann: „Eg hef aldrei komið
þangað. Ég hef aldrei heyrt um
þetta áður.“ Nokkur hundruð
manns voru myrt í dalverpi í þorp-
inu. Hann kvaðst heldur ekkert vita
um Vidic.
Artukovic viðurkenndi að ráðu-
neyti sitt hefði samið svokölluð
kynþáttalög um útrýmingu gyðinga
og zígauna, en kvaðst hafa verið
andvígur þeim lögum og sagði að
Pavelic ríkisleiðtogi hefði borið alla
ábyrgð á þeim ogtekið aliar ákvarð-
anir um kynþáttamisrétti.
Hann sagði að herdómstólar
hefðu verið nauðsynlegir til að
koma í veg fyrir tilraunir til að
grafa undan króatíska ríkinu og
tortíma því og viðurkenndi að ráðu-
neyti sitt hefði gefíð út handtökutil-
skipanir. Hins vegar hefði frum-
kvæðið komið „að ofan“; að vísu
hefði hann verið spurður álits sem
ráðherra, en lægra settir „sérfræð-
ingar" hefðu séð um að framkvæma
allar ákvarðanir. Þegar hann var
að því spurður hvort hann hefði
notið trausts Pavelics kinkaði hann
kolli ogglotti.
Gajski vfsaði á bug staðhæfíng-
um verjenda um að Artukovich
væri elliær og hvorki andlega né
líkamlega fær um að taka þátt í
réttarhöldunum. Hann sagði að
Artukovic myndi nákvæmlega eftir
ákveðnum samræðum, bréfum,
skoðunum og fundum. Hann vísaði
sömuleiðis á bug fullyrðingum veij-
enda um að málið væri fymt og
sagði að jafnhroðalegir glæpir
fymtust aldrei.
Þar sem sakbomingurinn var
háaldraður og heilsuveill stóð rétt-
urinn aðeins nokkra klukkutíma í
senn, en dómaramir höfnuðu þeirri
kröfu veijendanna að réttarhöldun-
um yrði frestað, svo að Artukovic
gæti farið f fleiri læknisskoðanir
og gengizt undir geðrannsókn.
Dottaði
Allan þann tíma sem réttarhöldin
stóðu sat Artukovic eins og múmfa
Artukovic fyrir réttí í Zagreb:
„Ég hef aldrei heyrt um þetta
áður.“
serba, zígauna og fólks af öðm
þjóðemi". Þúsundir manna vom
látnir þola óbærilegar þjáningar og
vom teknir af lffi undir því yfírskini
að veija þyrfti þjóðina og hugsjóna-
fræði stjómarinnar, kynþáttastefnu
hennar og kaþólska trú, sagði hann.
Hins vegar benti Gajski dómari
á að í samræmi við samninginn um
framsal Artukovics frá Bandaríkj-
unum hefðu réttarhöldin ein-
skorðazt við fjögur ákæmatriði,
sem fyrst hefðu komið fram í réttar-
höldum gegn honum í Bandaríkjun-
um.
Hér var um að ræða hlutverk það
sem Artukovic gegndi þegar hann
HIMMLER
KRÓATÍU
ANDRIJIARTUKOVIC
DÆMDUR TIL DAUÐA FYRIR STRÍÐSGI.ÆPI í ZAGREB