Morgunblaðið - 10.08.1986, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. ÁGÚST 1986
B 9
í búri með skotheldu gleri í réttar-
salnum. Hann dottaði af og til og
lítið hafðist upp úr honum. Fátt
benti til þess að þessi lágvaxni,
hrumi, gráhærði öldungur hefði eitt
sinn verið „Böðull Balkanskaga".
Honum virtist standa hjartanlega
á sama um þær sakir, sem á hann
voru bomar. Þegar hann átti að
svara ákærunni í upphafi réttar-
haldanna sagði hann að hún væri
„haugalygi" og þegar dómaramir
lögðu fyrir hann spumingar um
'einstök atriði svaraði hann 20 sinn-
um: „Ég man það ekki.“ Þegar lesin
var upp ákæra um að hann hefði
skipað lögregluforingja að „slátra
öllum serbum og gyðingum" stein-
j 'jSofnaði hann í glerbúrinu.
Stundum virtist hann ekkert
muna, en stundum lýsti hann at-
burðum skýrt og skilmerkilega. Eitt
í }sinn starði hann sljór fram fýrir sig
og neitaði því rólega að hann hefði
( nokkum tíma svarið Ustasha-hreyf-
ingunni hollustueið. Andartaki síðar
leit hann hvössum augum út um
rúðuna á glerbúrinu og viðurkenndi
hiklaust að hann hefði unnið eiðinn
og verið Ustasha-hreyfíngunni og
hugsjónum hennar trúr.
Stundum virtist hann halda að
hann væri Páll páfi VI. Minnisleysi
hans kom í ljós þegar hann var
spurður hver hefði verið leiðtogi
Þýzkalands nazista. Hann svaraði:
„Ribbentrop", en flýtti sér að leið-
rétta sig og sagði brosandi: „Hitl-
‘er.“
Löng barátta
Réttarhöldin em árangur 35 ára
baráttu Júgóslava fyrir því að fá
Artukovic framseldan frá Orange
County, Kalifomíu, þar sem hann
leitaði hælis 1948 og settist að,
fyrst undir fölsku nafni. Ámm
saman höfnuðu bandarísk yfírvöld
framsalskröfunni, þar sem þau ótt-
uðust að hann fengi ekki réttlát
réttarhöld í Júgóslavíu. En sam-
kvæmt lagabreytingu 1978 hafa
stríðsglæpamenn ekki rétt til að
leita hælis íBandaríkjunum og eftir
það varð yfírvöldum ekki stætt á
því að leggjast gegn framsalskröf-
unni.
Auk þess urðu réttarhöld gegn
sex kunnum menntamönnum í
Belgrad 1984-1985 til þess að er-
lendir lögfræðingar viðurkenndu að
heiðarleg réttarhöld fæm fram í
Júgóslavíu. Þá var ekkert lengur
Skæruliðar í fjölluniun.
Mihailovic — tekinn af lífi 1946.
sagði: „Þessi litli, gamli maður er
eins slæmur og hægt er að hugsa
sér. Ég hef heyrt þetta allt saman
áður, allt þetta „ég man það ekki“
og fullyrðingar um ellihrörnun."
„En það em til margar lestir af
skjölum, sem sanna nákvæmlega
hvað hann gerði," sagði Mend-
elssohn. „Hann samdi kynþáttalög-
in, hann kom upp búðunum og hann
réð starfsfólk þeirra. Bíddu þangað
til bflstjóri hans ber vitni og lýsir
því hvemig hann ók honum til búð-
anna og hvemig Artukovic benti á
fólk og sagði: „Skjótið þennan
hérna og þennan þarna.““
„Fáránlegt“
Margir Júgóslavar kvarta yfír
því að of lítið hafi verið gert af
því í réttarhöldunum að afhjúpa
glæpi Ustashi-hreyfingarinnar.
„Þetta er fáranlegt,“ sagði kona,
sem flúði frá Zagreb þegar Króatíu-
ríki fasista var stofnað.
„Þetta vom ár samfelldra morða,
kúgunar og hræðilegrar, villi-
mannslegrar grimmdar. Að lokum
Króatíski fasistaforinginn Ante Pavelic f liðskönnun 1941. Einhver
mestu fjöldamorð heimsstyrjaldarinnar voru framin f Króatíu.
því til fyrirstöðu að Artukovic yrði
framseldur, en lokasigur vannst þó
ekki í baráttunni fyrir framsalinu
fyrr en í febrúar sl. eftir umfangs-
mikil réttarhöld í San Francisco og
Los Angeles. Síðan var Artukovic
fluttur með júgóslavneskri flugvél
til Zagreb.
Sonur Artukovic, Radislav, 37
ára gamall verðbréfasali, hefur
verið föður sínum til trausts og
halds í réttarhöldunum í Zagreb.

Skæruliði hengdur.
’é.
„Það kemur mér þægilega á óvart
að honum finnst hann ráða við
ástandið," sagði hann skömmu áður
en dómur féll í málinu. En hann
bætti því við að faðir hans hefði
haldið í þrjú eða fjögur ár að hann
væri búsettur í Júgóslavíu. „Réttar-
höldin em meira álag á fjölskyldu
hans en hann,“ sagði hann. „Faðir
minn hefur verið vanur streitu alla
ævi.“
Fyrrverandi starfsmaður banda-
ríska dómsmálaráðuneytisins,
Martin Mendelssohn, sem fylgdist
með réttarhöldunum í Zagreb,
Serbar, sem teknir voru af lffi.
sjáum við aðeins gamlan mann, sem
var áreiðanlega höfuðpaurinn, og
hann er aðeins sakaður um að hafa
myrt 300 manns á einum og sama
degi og 400 einhvem annan dag
og sent einn mann, dr.Jesa Vidic,
í fangabúðir og þar með út í opinn
dauðann...“
Lögfræðingur fjölskyldu dr.
Vidic, Slobodan Perovic, sagði: „Ég
er óánægður vegna þess að ekki
var nánar greint frá því í einstökum
atriðum hve víðtækt þjóðarmorðið
var.“
Enn lifír í glæðum gamals haturs
hinna ólíku þjóða, sem byggja Júgó-
slavíu, og sárin síðan þær bárust á
banaspjót í heimsstyijöldinni eru
enn ekki gróin, þótt 40 ár séu liðin
síðan stríðinu lauk. Því var gripið
til strangra varúðarráðstafana
vegna réttarhaldanna gegn Art-
ukovic, en þó var öllum heimill
aðgangur að þeim. Yfirvöld sögðu
að varúðarráðstafanimar ættu að
koma í veg fyrir hefndaraðgerðir
gegn Artukovic, en þau óttuðust
líka að hópar króatískra þjóðemis-
sinna erlendis mundu reyna að láta
til skarar skríða og tmfla réttar-
höldin.
Afdráttarlaus stuðningur við kró-
atíska aðskilnaðarstefnu virðist úr
sögunni í Júgóslavíu, en nokkrir
hópar króatískra útlaga í Banda-
ríkjunum, Kanada, Astralíu og
Vestur-Þýzkalandi fara ekki dult
með það að þeir telja menn eins
og Artukovic ættjarðarvini, sem
hafi gengið í bandalag með nazist-
um til að losa kaþólsku kirkjuna
undan yfirráðum grísk-kaþólsku
kirkjunnar í serbíu. Sumir þessara
hópa hafa verið bendlaðir við árásir
á Júgóslava í nokkmm löndum.
Nokkur hundmð manns fylgdust
með réttarhöldunum á degi hveij-
um, þar á meðal rúmlega 100 blaða-
menn, annaðhvort í réttarsalnum
eða í innanhússjónvarpi. Sjónvarps-
kvikmynd var tekin af öllum réttar-
hölduiium með fimm myndavélum,
stöðugt var útvarpað beint frá þeim
og túlkar þýddu það sem fram fór
fyrir erlenda blaðamenn og áheyr-
endur.
Opin réttarhöld
Júgóslavar vildu sýna svo að
ekki væri um villzt að réttarhöldin
væm opin og óhlutdræg. Verði það
almennt viðurkennt geta þeir
krafizt þess að fleiri stríðsglæpa-
menn verði framseldir. Láklega hafa
margir fyrrverandi Ustashi-menn
og SS-menn, sem þjónuðu á Balk-
anskaga, fylgzt kvíðafullir með
réttarhöldunum. Júgóslavar em
vongóðir um að þeir fái framselda
fleiri stríðsglæpamenn frá Banda-
ríkjunum, Kanada og Ástralíu eftir
réttarhöldin.
Sumir hafa talið að það geti
komið Júgóslövum í bobba að skjóta
86 ára gamlan mann, sem stundum
virtist elliær í réttarhöldunum, og
að hann geti orðið píslarvottur í
augum króatískra útlaga. Margir
serbar telja hins vegar að réttlætinu
verði fullnægt með dauða hans.
Sumir þeirra benda á að skæmliðar
Titos tóku af lífí serbneska hers-
höfðingjann Draza Mihailovic, sem
var konungssinni og andstæðingur
kommúnista, en stuðningsmaður
Bandamanna, eftir stríðið.
Ekki er talið óhugsandi að Sinan
Hasani, hinn nýi forseti Júgóslavíu,
mildi dóminn yfir Artukovic, að
aftökunni verði frestað vegna þess
hve gamall hann er, eða hann verði
jafnvel náðaður. Júgóslavneskir
ráðherrar kysu helzt að hann létist
í svefni áður en hæstiréttur hefur
tekið afstöðu til áfrýjunar hans, en
eitt og jafnvel mörg ár geta liðið
þangað til endanlegur dómur fellur.
Hins vegar er bent á að margir
ættingjar Artukovics hafa náð
miklu hærri aldri en hann og að
móðir hans var 99 ára þegar hún
lézt.
Radislav Artukovic segir að faðir
hans hafi alltaf viljað hvíla í kirkju-
garðinum í Zagreb, en yfírvöld vilja
umfram allt koma í veg fyrir það
af ótta við að menn úr Ustashi-
hreyfíngunni mundu telja gröfína
helgidóm.
GH