Morgunblaðið - 10.08.1986, Blaðsíða 12

12 B
MORGUNBIAÐIÐ, SUNNÚDAGUR 10. ÁGÚST 1986
ELÍSABET II
BRETA-
DROTTNING
SEXTUG
4 Georg VI lést
I 4Cá skyndilega af
völdum krabbameins og 2. júní
1953 var Elísabet krýnd í West-
minster-klausturkirkjunni í
Lundúnum með mikilli viðhöfn.
Þótt drottningin beri kórónu,
skikkju og viðhafnarkjól úr pelii
við hátíðleg tækifæri eins og hér
við setningu brezka þingsins, er
hún ekki glysgjörn kona né gefin
fyrir neina útsláttarsemi. Bezt
kann hún við sig í einföldum, lát-
lausum tvídfatnaði; hún hefur
mesta ímugust á öllum hneykslis-
málum og reynir ekki að koma
sér í mjúkinn hjá þegnunum með
alþýðlegu viðmóti á almannafæri.
Fiugvélin kom frá Kenya. Á
Heathrow-flugvelli stóðu þeir Wins-
ton Churchill forsætisráðherra, sir
Anthony Eden utanríkisráðherra og
Clement Attlee leiðtogi stjómar-
andstöðunnar við málmtröppumar
upp að flugvélinni. Þegar dyrnar á
vélinni opnuðust, leit 25 ára gömul
kona dálítið feimnislega yfir mann-
söfnuðinn á vellinum. Hún virtist
um stund ráðalaus og óörugg með
sig, hnípin af sorg yfír skyndilegu
fráfalli föður síns og einna líkast
því, að hún fýndi þá þegar fyrir
þunganum af þeirri byrði, er fylgdi
hinni nýju stöðu, sem hún hafði nú
tekið í arf. Þá barst henni til eyrna
ósamtaka, margradda ka.ll frá
mannfjöldanum niðri á brautinni:
„God save The Queen!“
Unga konan hrökk næstum því
við, þegar hún heyrði þessi orð, því
bemskuárum hennar hafði vissu-
lega ekki verið íþyngt af tilhugsun-
inni um að þurfa einhvern tíma að
bera kórónu og veldissprota feysk-
ins heimsveldis, þar sem tekið var
að hrikta mjög ískyggilega í svo til
öllum helztu máttarstoðum og inn-
viðum.
Vonir um nýja velsæld
Þannig hófst nýr kafli í sögu
brezka konungsveldisins; það var
hinn 6. febrúar 1952. Á síðum dag-
blaðanna kunngerðu brezkir blaða-
menn hver um annan þveran af
miklum eldmóði hinni stríðsþjáðu,
Elísabet II hefur ver-
ið þjóðhöfðingi
Breta í 34 ár og höf-
uð brezka samveld-
isins. Henni er mjög
annt um einingu inn-
an samveldisins, en
hrikt hefur í stoðum
þess að undanförnu,
bæði er margar
þjóðir létu hjá líða
að senda íþrótta-
menn á Samveldis-
leikana og þegar
ýmsir fulltrúar sam-
veldisríkjanna töldu,
að loknum leiðtoga-
fundi í síðustu viku
að Bretar hefðu
brugðizt í samstöð-
unni gagnvart stjórn
hvíta minnihlutans í
Suður-Afríku. En
þetta er ekki í fyrsta
sinn sem reynir á
drottninguna sem
tákn stöðugleika á
óróatímum.
eð heiðri og sóma
deilugjömu þjóð, að nýtt elísabet-
ar-tímabil væri að heíjast í sögu
landsins. Á því ári voru Bretar ein-
mitt nýfamir að venjast því aftur
að geta keypt sér matvörur án
skömmtunarseðla. Það átti því
naumast að skilja fyrirsagnir
brezku blaðanna sem einhvetja for-
vitra spádóma, öllu heldur sem visst
ákall og skírskotun til fortíðarinn-
ar: Þessi þjóð hafði fram til þessa
alltaf verið einkar heppin með þær
drottningar, sem ráðið höfðu ríkjum
í Bretaveldi. Þau tímabil í sögu
Englands, þegar Elísabet fyrsta,
Anna drottning og Viktoría drottn-
ing höfðu setið í hásætinu, höfðu
jafnan verið blómaskeið brezks her-
veldis, pólitískra áhrifa í heiminum,
verzlunar Breta og viðskipta um
víða veröld, og auk þess höfðu list-
ir og bókmenntir dafnað með
miklum ágætum í stjórnartíð
drottninganna.
Það nægði raunar að líta rétt sem
snöggvast yfir þann gráa og kulda-
lega brezka vettvang ákafra þjóð-
félagslegra deilna og magnaðra
innbyrðis átaka á árinu 1952 til
þess að skilja til fullnustu einlæga
þrá manna eftir nýju, blómlegu
elísabetar-tímabili. Hver höndin
virtist upp á móti annarri í ríkinu.
Á öllum sviðum opinbers jafnt og
minna opinbers lífs í landinu voru
endurbætur orðnar bráðnauðsyn-
legar. Valdadagar Winstons Churc-
hill voru taldir, frægð nans fortíð.
Þessi þjóð vildi nýja byijun, upphaf
nýrra og betri tíma og vænti sín
mikils af æskufólkinu. Menn álitu
að þessi unga kona í hásætinu
mundi verða tákn og átrúnaðargoð
ungra Breta á nýju mektar- og
velsældartímabili ríkisins, að ötult
og þróttmikið brezkt æskufólk
mundi líta á drottninguna sem sér-
staka fyrirmynd sína og hvetjandi
leiðtoga á nýrri framfarabraut þjóð-
arinnar.
Núna er drottningin orðin sextug
og því tilefni gefið að líta yfír kon-
ungleg æviár og hvað orðið hefur
úr vonum þegnanna og þeim
draumum sem tendruðust og tengd-
ust upphafi stjómartímabils henn-
ar. Satt er það, að brezkt æskufólk
hefur mjög látið til sín taka á hinu
nýja elísabetar-tímabili; en það sótti
sér ekki átrúnaðargoð sín og leið-
toga í Buckinghamhöll, heldur á
Kings Road þar rétt hjá, í borgar-
hverfinu Chelsea, þar sem tízku-
drottningin Mary Quant ríkti. Og
fyrirmyndir brezkra æskumanna
urðu síðhærðir söngvarar og popp-
arar, ekki beinlínis neinar konung-
legar hátignir.
Þau 34 ár, sem Elísabet önnur
hefur setið á valdastóli, hafa jafnt
pólitískt, þjóðfélagslega, á sviði
efnahagsmála þjóðarinnar, á sviði
framfara í atvinnumálum og fram-
leiðslugreinum, í útflutningsverzlun
og viðskiptum og á sviði lista og
bókmennta reynzt eitt hið allra
ömurlegasta eymdartímabil í sögu
Bretaveldis.
Otrúlegar andstæður -
undraverðar þverstæður
í þessu afar sundurleita kon-
ungsríki brast og brakaði svo í
öllum máttarstólpum á undanföm-
um áratugum, að þegnunum hefur
staðið megnasti stuggur af; pólitísk
áhrif Breta út á við hjöðnuðu niður
í nær ekki neitt, og ofbeldinu sló
út innanlands. En á eitt verður þó
að líta sem nánast undraverða þver-
stæðu á þessum undangengnu
upplausnar- og óeirðatímum, sem
dunið hafa yfir Bretland: Þótt sjálf
þjóðfélagsbyggingin nötraði og rið-
aði til falls, þótt fornar enskar
hefðir og brezkar siðvenjur skræln-
uðu upp og legðust af, þá stóð samt
ein stofnun státin og óhögguð upp
úr reykjarmekkinum frá hinum al-
mennu þjóðfélagsátökum og darr-
aðardansi í ríkinu: Brezka
konungsembættið. Hin fjölmenna
konungsætt heldur áfram sínum
hefðbundna lífsstíl, forréttindum,
rausnarlegum opinbemm Ijárveit-
ingum, hirðlífi og hátignarbrag.
Það liggja mjög svo þverstæðu-
kenndar ástæður að baki hinum
ómældu vinsældum þessarar kon-
ungsættar og þeirri vaxandi virð-
ingu, sem drottningin nýtur: Þær
felast einmitt í því, að sjálf konung-
stignin er orðin jafn ákaflega fyrnt
og úrelt fyrirbrigði og það hlutverk,
sem hátignin sjálf gegnir í þjóð-
félaginu. Löngu úreltir og fjar-
stæðukenndir eru lífshættir
þessarar konu, nánasta umhverfi
hennar í einstöku ósamræmi við
nútíma aðstæður og viðhorf; tignar-
heiti hennar löngu úrelt. Hún er
„veijandi trúarinnar" í þjóðfélagi,
sem í æ ríkari mæli er gengið af
trúnni og stöðugt færri sinna orðið
trúariðkunum; hún er „æðsti vald-
boði Brezka heimsveldisins“, sem á
34 ára valdatíma hennar hefur
sífellt verið að liðast meira í sund-
ur, velkzt og veiklazt; þá er hún
„Drottnari hins sameinaða brezka
konungsríkis", sem að minnsta
kosti á jaðarsvæðunum Wales,
Skotlandi og á Norður-írlandi lítur
alls ekki lengur svo sameinað út.
Hún býr til skiptist í fimm höllum
í landi, þar sem meira er um ömur-
leg, óþverraleg fátækrahverfi en
nokkurs staðar í öðrum löndum
Vestur-Evrópu, nema ef vera skyldi
á Suður-Italíu og í Portúgal. Með
lífsstíl sínum gefur drottningin -
umkringd hirðmeyjum innan veggja
glæsilega skreyttra halla - til
kynna að ríki hennar beri vott um
einingu, velferð, friðsæld, sættir og
samlyndi á sama tíma og hálf önn-
ur milljón brezkra þegna hefur um
16 ára skeið verið fórnarlömb og
gíslar stöðugrar og að því er virð-
ist, óvinnandi borgarastyijaldar í
einum hluta konungsríkis hennar.
Hún er langsamlega auðugasta
konan í því landi Evrópu, sem hvað
dýpst er sokkið niður í erlent
skuldafen.
Einkar fallegur draumur á fá-