Morgunblaðið - 03.12.1988, Page 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. DESEMBER 1988
Undraheimur
dýranna
__Bækur
Steindór Steindórsson
frá Hlöðum
Aðventu-
kvöld í Sauðár-
krókskirkju
Sauðárkróki.
EINS og á undanfbrnum árum
verður aðventukvöld í Sauðár-
krókskirku sunnudaginn 4. des-
ember og hefst það kl. 20.00.
Væntanlega munu Sauðár-
króksbúar eins og endranær fjöl-
menna til kirkju sinnar og eiga þar
ánægjulega stund í upphafi jó-
laundirbúnings.
Ræðumaður kvöldsins . verður
Jón Sigurðsson viðskiptaráðherra
og einsöng syngur Helga Baldurs-
dóttir. Þá mun kirkjukórinn ásamt
bamakór kirkjunnar, sem stofnað-
ur var á síðastliðnu hausti, syngja
aðventu- og jólalög, nemendur
Tónlistarskólans leika og ferming-
arböm annast upplestur.
- BB
SPENDÝR
Rvík 1988.
Fjölvi-Veröld.
Fyrir skemmstu barst mér í hend-
ur þessi bók, sem er þriðja bindið
af sex, sem fyrirhuguð eru um spen-
dýrin í 18 binda bókaflokki, sem ber
heildarheitið Undraheimur dýranna.
Verður þar fjallað um allt dýraríkið
frá hinu lægsta til hins hæsta. Þeg-
ar eru út komin tvö bindi um fugla,
en eitt eftir, og fimm bindi af sex,
sem ætluð eru spendýrunum. Ef til
vill er það rétt að farið hjá útgáfu-
stjóm að byija á hinum æðstu dýra-
flokkum, sem menn þekkja best til.
En ekki má þó gleyma því, að í
hópi hryggleysingjanna, eru mörg
undrin og furðuverkin og má þar
t.d. minna á litaskrúð skordýranna
og hina furðulegu aðlögun þeirra og
plantnanna. Útgáfa verks sem þessa
er svo mikill viðburður að furðu
gegnir, hve hljótt hefir verið um það
í fjölmiðlum, jafnmiklu rúmi og þó
er varið til að kynna hverskonar
skáldverk, oft lítilsháttar, svo að
ekki sé minnst á hina miklu um-
fjöllun um listir og íþróttir. Engu
er líkara en náttúruvísindi séu hálf-
gerð olnbogaböm í menningarum-
ijöllun fjölmiðlanna. En vissulega er
það ekki lítill menningarviðburður,
að slíkt ritsafn komi út á íslenskri
tungu. Eins og nærri má geta er
slíkt ritverk ekki unnið af einum
manni. Það er unnið af hinum fær-
ustu mönnum víðsvegar að og prýtt
hinum ágætustu litmyndum, bæði
ljósmyndum og teikningum. Em
höfundar og myndagerðarmenn alls
fullir þrír tugir auk ritstjóra, sem
samræmt hafa verkið og lagt á það
lokahönd. Er í þessum hópi að finna
menn allt austan frá Japan og út
til Islands.
Að lokinni þessarí greinargerð um
heildarverkið, skal vikið að bindi
því, sem getið var í upphafí. Það
flallar um hluta af rándýrunum eða
nánar til tekið hundaætt, bjamaætt,
marðaætt og skyld dýr. Hefst það á
almennu yfirliti um rándýrin, sam-
eiginleg einkenni og þróunarsögu.
Þótt vitanlegu séu flestar þær dýra-
tegundir, sem hér um ræðir oss
ókunnar, eru þama góðkunningjar
eins og hundar, refir, og bimir að
ógleymdum minknum. En þó að les-
andinn meti ef til vill meira að fræð-
ast um góðkunningja sína í dýra-
hópnum, er ekki síður áhugavert að
kynnast nýjum tegundum, eða jafn-
vel nýjum heimi. En það er einmitt
einn höfuðkostur þessarar bókar, að
hún opnar lesandanum nýjan heim
og gefur honum víðari sýn yfir dýr-
aríki jarðar vorrar. Mörgum tegund-
um er lýst, þótt þeim séu gerð mis-
jafnlega mikil skil. Rakinn er skyld-
leiki þeirra og staða í kerfinu, lýst
útliti og lifnaðarháttum svo sem
fæðuvali, mökun o.fl. Þá er rætt um
dreifíngu þeirra og heimkynni og
samskipti við manninn, svo að hins
helsta sé getið. Greinamar um sam-
skiptin við manninn eru ekki síst
athyglisverðar. Eru þær mikilvægt
tillag í umræðunni um umhverfis-
vemd og friðun, sem svo mjög er
nú á dagskrá. En þekking á lífínu
og líftegundunum er nauðsynlegur
grundvöllur skynsamlegrar og öfga-
lausrar umræðu um þau mikilsverðu
mál. Án þeirrar gmndvallarþekking-
ar verður öll umræðan í lausu lofti.
Enda þótt rúmið takmarki lengd frá-
sagnarinnar hveiju sinni, er svo
margt tekið fram, að lesandinn finn-
ur að hann verður þama mikils
vísari, en fýsir þó að vita meira. En
það sem meira máli skiptir er að
fróðleikurinn er ekki upptalning á
þurrnrn staðreyndum, heldur kunna
höfundar þá list að framreiða efnið
svo, að lýsingamar verða oft hreinn
skemmtilestur. Mjöggott fyrirkomu-
lag er að í upphafi hverrar lýsingar
eru nokkur meginatriði sett fram í
töfluformi, svo að hægt er að sjá
þau við eitt tiilit. Þar eru einnig
nokkur erlend heiti tegundanna. En
raunvemlega einkennist öll efnis-
meðferðin af skýrleika. Síst má
gleyma myndefninu. Á þeim má sjá
dýrin í mismunandi stöðu og um-
hverfi. Þá em og myndir af dýmm
þeim og plöntum, sem em meginefni
fæðu hverrar tegundar. Myndimar
em í senn fræðandi og fallegar og
fylla upp í lesmálið.
Hinn islenska búning bókarinnar
þýðingu og aðlögun, hafa þeir ann-
ast Óskar Ingimarsson og Þorsteinn
Thorarensen. Verður ekki annað séð
en það hafi vel tekist, og fer því þó
fjarri að þar sé um vandalaust verk
að ræða, svo margt sem bar á góma
um efni, sem ekki er tíðrætt um á
íslensku. Og er þar ekki sístur hinn
lifandi stfll, sem er á öllu efni bókar-
innar. Stundum bregður þó fyrir
orðum sem bera of mikinn keim
þýðingar, t.d. hrökk ég við að sjá
orðið gegnumsneitt, og að á einum
stað hafði hali skotist inn í staðinn
fyrir skott á hundategund, og ekki
kann ég við að tala um snoppu á
rándýri. Þau hafa öll trýni í minni
málvitund. Höfundar hafa íslenskað
nöfn allra tegundanna, og hefir þar
margt tekist vel en annað miður,
enda ekkert áhlaupaverk. En mikil-
svert er að hafa fengið þar fram-
bærileg íslensk heiti tegundanna.
Óþarfí þykir mér þó, að fylgt er
þeirri nýtísku að nota nafnið ísbjöm
í staðinn fyrir hvítabjöm eða bjam-
dýr, sem em hin fomu heiti og sýnu
svipmeiri. Skyldi okkur ekki þykja
Félag íslendinga í Karlsrahe hélt
glæsilega upp á 70 ára afmæli full-
veldisins laugardaginn 26.11. Um
100 manns vora viðstaddir, komnir
úr mörgum borgum til Karlsrahe:
Freiburg, Stuttgart, Heidelberg,
Mainz og víðar að. Eftir ágætt borð-
hald á veitingahúsinu Burghof var
formaðurinn Óm Orrason kynnir á
skemmtun, sem stóð í fullar tvær
stundir.
Karlakórinn Geirmundur undir
stjóm Gunnsteins Ólafssonar frá
Freiburg söng við ágætar undir-
tektir fullorðinna og bama, sem
vora ung og mörg. Þau tóku líka
undir fjöldasönginn. Minni karla og
kvenna fluttu Gunnar Guðjónsson
og ungfrú Heidelberg. Vínbóndi frá
Auðunnar þáttur vestfirska verða
bragðminni, ef hann hefði farið með
ísbjöm en ekki bjamdýr á fund kon-
unga?
Við lestur og skoðun þessarar
bókar verður mér til þess hugsað,
hvflíkt hnossgæti hún hefði verið
mér og minni kynslóð í æsku. Og
svo ætti hún að vera einnig á þessum
tímum, enda þótt bókakostur sé §öl-
breytilegri en fyrram, og fleira laði
áhuga unglinganna nú en þá. En
þó mér verði hugsað til æskunnar í
þessu sambandi finn ég þó enn meira
til þess hvílík stoð þessi bók eða
önnur áþekk hefði verið mér í ára-
tuga kennslu, og hversu ágætt hjálp-
artæki hún er hveijum kennara, sem
kenna þarf dýrafræði til þess að
gæða kennsluna lífi um leið og fróð-
leiknum er miðlað, og vekja með því
nemenduma til hrifningar og að-
dáunar á lífinu umhverfis þá.
En það er einn höfuðkostur bókar-
innar hve vekjandi hún er. Þótt hér
sé einungis rætt um eitt bindi, mun
hinn sami dómur eiga við þau öll.
Ritröðin Undraheimur dýranna ætti
að vera í hveijum skóla og enginn
náttúrafræðikennari ætti að láta það
undir höfuð leggjast að hagnýta sér
það. En sennilega er ritsafnið mest-
ur fengur þeim, sem af eigin ramm-
leik vilja skyggnast inn í undraheima
náttúrannar, að svo miklu leyti sem
það er unnt af bóklestri.
Mosel sagði gamansamar frásögur
af skiptum sínum við Islendinga,
bæði í Móseldalnum og á íslandi.
Herdís Jónsdóttir lék fjörag lög á
fiðlu og stjómaði kammerhljóm-
sveit, sem tókst vel að framkalla
stemmninguna fullveldisárið 1918.
Um miðnætti var farið í félags-
heimili stúdenta og dansað og sung-
ið til morguns.
A þessu ári minntist íslendinga-
félagið í Stuttgart 30 ára afmælis
með hátíðarfundi. Félagið er nú að
undirbúa jólatrésskemmtun hjá
Pétri presti í Birkmannsweiler 10.
desember og svo þorrablót fyrir
íslendinga í Suðvestur-Þýzkalandi
í febrúar.
Fullveldisfagnað-
ur í V-Þýskalandi
„Ég var búin að hlakka
svo ægilega til!
Það rignir og bflastæðið er eitt
forarsvað. Við hringkólum fram og
aftur en fáuin hvergi stæði. Loks
ákveðum við að leggja undir stóram
krana í þeirri von, að hann taki
ekki upp á því að hrynja ofan i
Skódann og eyðileggja bflinn. Svo
tiplum við út í forina, fjórar konur
á næstbesta aldri og einn ungling-
ur. Við reynum að þræða fram hjá
stærstu pollunum en flýtum okkur
þó sem mest við megum til að ná
borði. Átrúnaðargoðið gamla á að
troða upp klukkan tíu og vísast að
verða mikil ös.
í anddyrinu föram við úr kápum
og úlpum og svo er skeiðað í sal-
inn. Og hið ótrúlega gerist, við fáum
borð! Sælar setjumst við niður og
horfum í kringum okkur. Þama er
fólk á öllum aldri, prúðbúið með
glampa eftirvæntingarinnar í aug-
unum.
Þá byrjar tískusýning sem gæti
verið forvitnileg ef maður sæi eitt-
hvað fyrir reyknum sem umlykur
sýningarfólkið.
— Þau era að auglýsa reykköfun-
argalla, gellur við í einhveijum. Við
hlæjum og erum í svo dæmalaust
góðu skapi. Ærandi hávaðinn
megnar ekki einu sinni að slá á
lífsgleðina.
Þjónn kemur og býður upp á
veitingar, rauður drykkurinn sindr-
ar í glösunum. Við sitjum eins og
festar upp á þráð og klukkan geng-
ur-.
Á slaginu tíu stormar átrúnaðar-
goðið í salinn. Og þvflíkur fögnuð-
ur! Allt ætlar um koll að keyra.
Hann valhoppar um sviðið sem er
afgirt með kaðli. Af hveiju þessi
kaðall? Jú, auðvitað svo þú og ég
komum ekki of nærri skemmtikröft-
unum.
Hann er í gömlum gallabuxunum
sínum, Bítlaskónum og
Dannebrogsjakkanum og ekki laus
við að vera dálítið rasssíður.
Stemmningin er rafmögnuð, svo
byijar hann að syngja ...
Eftir nokkur lög fer fólk að tínast
upp á pallinn fyrir framan hann.
Þar standa menn og dilla sér eftir
hljómfallinu, dansa, syngja með,
brosa. Það ^ölgar alltaf á pallinum
og fyrr en varir era þeir sem fengu
sæti næst honum hættir að sjá
nokkuð og verða að drífa sig upp
á pall líka.
Því framar sem maður kemst í
þvögunni því stórkostlegra er út-
sýnið. Átrúnaðargoðið syngur hvert
lagið á fætur öðru af hjartans lýst
og skýtur inn brönduram á milli
laga. Hann er heitur, og sveittur,
munnstór og geysilega mikið tennt-
ur. Mér dettur í hug hestur eða
krókódfll þegar hann opnar munn-
ii
inn upp á gátt. Hljómsveitin dregur
ekki af sér. Þeir skaka tól sín og
tæki af snilld og framleiða ævin-
týralegan hávaða. Það gefast allir
upp á því að reyna að tala saman,
láta sér nægja að brosa og syngja
með.
Ég er orðin þreytt á að standa í
þvögunni og fæ mér gönguferð um
húsið. Það er sama hvert litið er,
alls staðar er syngjandi fólk. Það
stendur í stigunum, hangir út yfir
handriðin eða styður sig við barinn.
Og þama er fólk á öllum aldri, allt
frá mjög ungum skrautlegum hóp-
um upp í gráhærða karlmenn í köfl-
óttum jökkum og konur sem tekst
ekki lengur að fela hrukkurnar.
í einum stiganna geng ég fram
á mann sem tekur undir af öllum
kröftum. Hann er jakkalaus og
bindið er komið út á öxl. í þessu
lagi heyrist ekki múkk í átrúnaðar-
goðinu fyrir hávaðanum í hljóm-
sveitinni en það kemur ekki að sök.
Stigamaðurinn kann bæði lagið og
textann og á þessu stigi málsins
er hann svo fullkomlega á valdi eig-
in söngs að hann tekur ekki eftir
neinu öðru.
— Frábært, kallar hann til mín
rámri röddu þegar laginu lýkur og
brot úr sekúndu er hægt að tala
saman.
— Stórkostlegt, svara ég. Svo
dynur hávaðinn yfir á nýjan leik.
Og það sem gerir þetta kvöld
fremur öllu öðra stórkostlegt er
hrifningin og sönggleðin sem ríkir.
Gestimir era upp til hópa að minn-
ast liðinna daga, rifja upp gamlar
stemmningar sem án efa eru mis-
munandi góðar en. hljóta þó að vera
yfirgnæfandi ánægjulegar eftir
sælusvipnum á andlitunum að
dæma.
í hléi hittumst við aftur við borð-
ið brosandi út að eyram, hástemmd-
ar af hrifningu ...
Ég veit ekki hvenær það gerðist
en skömmu eftir hlé varð ég allt í
einu vör við stympingar upp við
sviðið. Kona á í útistöðum við borða-
lagðan karlmann. Við hnippum hver
í aðra:
— Löggan!
En svo sjáum við að allt er fallið
í ljúfa löð þyí maðurinn og konan
eru farin að kyssast. Við brosum
yfir borðið og hugsum eitthvað á
þá leið að tilfinningamar hafi borið
skötuhjúin ofurliði og það er í raun-
inni vel skiljanlegt á svona tónleik-
um...
Eftir skamma stund sjáum við
konuna hverfa inn í þvöguna á pall-
inum en er að vörmu spori kippt
niður aftur og í þetta sinn ekki með
neinu kossaflensi. Hún er þrifín á
loft og sópað inn í hliðarherbergi
með pilsin upp yfir haus. Hurðar-
skellur!
Við sitjum eins og lamaðar. Hvað
var nú þetta? Voru ekki allir að
skemmta sér? Þessi kona hlýtur að
hafa brotið meira en lítið af sér að
uppskera slíka meðferð! Og í anda
ofbeldismyndanna dettur okkur
helst í hug að að hún hafí ætlað
að myrða átrúnaðargoðið. Það hlýt-
ur að hafa verið þannig! Annars
hefði hún ekki fengið þessa útreið!
— Jesús minn, ef hún hefði nú
skotið hann!
En mitt í þessum vangaveltum
okkar fer konan enn af stað og nú
er henni dustað yfír á kvennaklós-
ettið. Þessari stórhættulegu konu!
— Eigum við að þora að fara og
kíkja?
Forvitnin verður óttanum yfir-
sterkari. Við þrömmum af stað allar
§órar og leiðumst.
Inni á klósettóifi liggur konan
og grætur. Meðaumkunin verður
óttanum yfírsterkari og við förum
að hlúa að henni. Þá snýr hún sér
við grátbólgin.
— Hann kyssti mig þetta ógeð!
— Já, við sáum það!
— Svo henti hann mér inn i
kompu!
— Hvað gerðirðu? spyijum við
allar fjórar í kór.
— Eg gat ekkert gert. Hann var;
miklu sterkari en ég, grætur kon-'
an. Sjáðu pilsið mitt? Og hún bend-
ir á pilsið sem hefur rifnað í átökun-
um. 3«
— En af hverju byijaði þetta?
spyijum við.
— Ég mátti ekki vera svona ná-
lægt kaðlinum. Ég var búin að
hlakka svo ægilega til, bjó í níu ár
úti, snöktir hún.
Hún grætur lágt og sárt. Svo
stendur hún á fætur, skrúfar frá
krananum og hallar sér að speglin-
um. I sterku spegilljósinu verður
útgrátið andlit hennar enn brjóst-'
umkennanlegra, augnmálningin er
komin út um allt.
— Hann sagði mér að fara og
þvo mér, segir hún eins og við speg-í
ilmyndina.
I