Morgunblaðið - 02.08.1990, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 2. ÁGÚST 1990
Dreifíng kjarnavopna
hefur verið auðvelduð
Washingfton. Frá ívari Guðmundssyni, fréttaritara Morgunblaðsins.
AÐILAR að COCOM-samkomulaginu sem hefur bannað útflutning á
hátæknivörum til kommúnistaríkja afléttu þessu banni að nokkru leyti
hinn 1. júh síðastliðinn. Aðildarríki Atlantshafsbandalagsins (NATO),
fyrir utan ísland, auk Japans og Ástralíu eru aðilar að COCOM. Telja
ýmsir, að með auknu frelsi á þessu sviði sé ríkjum þriðja heimsins
gert auðveldara en áður að eignast kjarnorkuvopn.
Gary Milholtin, prófessor við laga-
deild Wisconsin-háskóla og formað-
ur kjarnorkunefndar Wisconsin-
ríkis, segir í grein í blaðinu The
Washington Post, að með því að
hætta eftirliti með útflutningi á
krypton, sem nauðsynlegt er til að
kvéikja á kjamorkusprengjum, hafi
verið stigið hættulegt skref. Til-
gangurinn með því að aflétta bann-
inu er sagður sá að efla útflutning
frá Austur-Evrópuríkjunum.
Það var einmitt krypton sem írak-
ar reyndu að smygla frá Banda-
ríkjunum í marsmánuði en það var
gert upptækt. Nú geta írakar eða
aðrir keypt þetta efni í smásölu í
löndum Austur-Evrópu.
Einnig var aflétt banni við útflutn-
ingi á ýmsum nauðsynlegum tækjum
til framleiðslu kjamorkuvopna, sem
Írakar reyndu að kaupa í New Jers-
ey í vor. Þar á meðal em ofnar, sem
geta brætt plúton og títan til að
framleiða kjamorkusprengjur. Yfir-
stjóm Bandaríkjahers hefur látið
leggja hald á slíka ofna, sem biðu
útflutnings í höfn við Delaware-fljó-
tið.
Telur greinarhöfundur að aðilar
COCOM hafi gert þau óskiljanlegu
mistök að samþykkja að aflétta út-
flutningsbanni á samtals um þtjátíu
tegundum hemaðarlegra efna og
■ MOSKVU - Sovésk flugvél
með 30 manns innanborðs fórst í
ijalllendi í Kákasus í gær, að sögn
fréttastofunnar Armenpress. Vélin
var á leið frá Jerevan, höfuðborg
Armeníu, til héraðsins Nagomo-
Karabaks sem er umlukið Azerbajd-
zhan. Armenar og Azerar hafa deilt
um héraðið ámm saman en það er
að mestu byggt Armenum. Moskvu-
útvarpið sagði að búið væri að finna
flakið sem væri í grennd við borg-
ina Agdam í Azerbajdzhan. Flug-
málayfirvöld sögðu að þoka á svæð-
inu hamlaði leit og enn er óljóst
hvort einhverjir komust h'fs af.
■ SOFIU - Búlgarska þinginu
tókst loks í gær að kjósa nýjan for-
seta landsins eftir að fímm kosning-
ar höfðu endað með þrátefli. Nýi
forsetinn, sem tekur við af sósíalist-
anum Petar Mladenov, er Zheljú
Zhelev og hlaut hann 284 atkvæði
af 389 mögulegum. Kommúnistar
hafa meirihluta á þinginu en ákváðu
að stjómarandstæðingur tæki við
embættinu. Mladenov hrökklaðist
frá er það kom á daginn að hann
hafði lagt til að skriðdrekum yrði
beitt gegn andófsmönnum á valda-
tíma harðlínumannsins Todors
Zhívkovs. Mladenov var utanríkis-
ráðherra Zhívovs en skipulagði
síðar aðgerðir sem leiddu til falls
harðstjórans.
tækja, sem hafa verið á óskalista
þriðja heims ríkja og annarra, er
vilja framleiða kjarnorkuvopn.
írakar geti nú til dæmis keypt
þéttiloftsdælur og fleira, sem nauð-
synlegt sé við framleiðslu kjarnorku-
vopna. Með þessum dælum gætu
þeir framleitt nóg af úraníum til að
smíða eina kjarnorkusprengju á ári,
á borð við sprengjuna sem Banda-
ríkjamenn vörpuðu á Hirosíma.
Greinarhöfundur segir að þetta
sé aðeins byrjunin, ríkjum þriðja
heimsins muni opnast miklu fleiri
möguleikar á að framleiða kjam-
orkuvopn.
BakerogShe-
vardnadze ræðast
viðíSíberíu
Edúard Shevardnadze, utanríkisráð-
herra Sovétríkjanna (t.v.), og starfs-
bróðir hans í Bandaríkjunum, James
Baker, sýna hér aflann eftir veiði-
ferð þeirra á Bajkal-vatni áður en
fundur þeirra hófst í borginni írk-
útsk í Síberíu í gær. Þetta er ellefti
fundur ráðherranna á árinu en þeir
hafa komið saman í á,tta ríkjum og
fjórum heimsálfum. í gær ræddu
þeir einkum tímaáætlanir varðandi
væntanlega leiðtogafundi ríkjanna
og undirritun samninga. Þeir fjölluðu
einnig um afvopnunarmál og tækn-
iaðstoð Bandaríkjanna við Sovét-
menn. Talið var að málefni Afganist-
ans yrðu helsta umræðuefni ráðherr-
anna en því máli var frestað þar til
í dag, fimmtudag, er fundinum lýk-
ur.
Reuter
Georgía:
Hópar andófsmaima hætta að
tru fla j árnbrautasamgöngnr
Samkomulag um að tryggðar verði Qölflokkakosningar
Moskvu. Reuter, Daily Telegraph.
ANDÓFSHÓPAR í sovétlýðveldinu Georgíu, sem stöðvað höfðu járn-
brautasamgöngur um landið í sex daga, hættu aðgerðum í gær.
Samkomulag náðist milli þeirra og sljórnvalda um að kannaðir yrðu
þrjár tillögur um breytingar á stjórnarskránni og er markmiðið að
komið verði á fjölflokkalýðræði. Skortur var orðinn á ýmsum
lífsnauðsynjum vegna aðgerðanna og tugþúsundir ferðamanna, sem
ætluðu til baðstranda við Svartahafið, urðu strandaglópar.
„Við fengum það sem við vildum.
Aðrir flokkar [en kommúnista] fá
að taka þátt í næstu kosningum og
við teljum að á næsta þingi muni
þjóðræknir ráða ríkjum. Aðgerðim-
ar reyndust duga til að þrýsta á
stjórnvöld,“ sagði Zviad Gamsak-
hurdia, einn helsti leiðtogi andófs-
manna í símaviðtali við fréttamenn.
Givi Gumbaridze, forseti Georgíu,
sagði á mánudag að mótmælaað-
gerðirnar gætu haft í för með sér
stjórnleysi og vopnuð átök.
TASS-fréttastofan sovéska
skýrði frá því að 200 járnbrautar-
lestir með um 500.000 tonn af vör-
um hefðu stöðvast. Að lokum var
ákveðið í Moskvu pð beina ekki
fleiri lestum til lýðveldisins enda
lágu matvæli í lestarvögnunum
undir skemrrrdum. Gumbaridze for-
seti ákvað að koma til móts við
andófshópana með því m.a. að
framfylgja ekki forsetatilskipun
Mlkhaíls Gorbatsjovs Sovétleiðtoga
þar sem segir að sjálfstæðir, vopn-
aðir hópar í Sovétríkjunum skuli
afhenda vopn sín fyrir 15 þ.m.
Eitt af þeim málum sem þarf að
útkljá er hvort eingöngu skuli leyfa
fólki af þjóðerni Georgíumanna að
kjósa þingmenn. Fjöldi fólks af öðr-
um þjóðernum býr í landinu. And-
ófsmenn, sem auk íjölflokkalýðræð-
is hafa lagt áherslu á aukið sjálf-
ræði og sumir hveijir boða fullt
sjálfstæði Georgíu, eru alls um 100.
í apríl á síðasta ári réðust sovéskir
hermenn á friðsamlega mótmæla-
göngu í höfuðborginni Tíflis og
drápu a.m.k. 20 manns. Síðan hafa
sjálfstæðisöfl fengið byr í seglin.
Sovétmenn innlimuðu landið árið
1921.
Ríkisstjórn sovétlýðveldisins
Armeníu hefur neitað að viður-
kenna forsetatilskipun Gorbatsjovs
um vopnuðu sveitimar, segir að um
óréttmæt afskipti af málefnum lýð-
veldisins sé að ræða. Armenar og
íbúar í nágrannalýðveldinu Az-
erbajdzhan hafa átt í blóðugum
deilum um yfirráð í héraðinu Nag-
orno-Karabak og hafa hundruð
manna fallið á undanförnum árum.
Sjálfstæðir hópar í löndunum hafa
stolið vopnum af ýmsu tagi, þ. á
m. Kalashníkov-hríðskotarifflum,
vélbyssum og ' fallbyssum auk
gnægða skotfæra. TASS segir að
þjóðemisátökum hafi linnt í sovét-
lýðveldinu Kírgízíu þar sem meira
en tvö hundruð manns hafa fallið
á fáum mánuðum.
Reuter
Blóðsúthellingar í Líbanon
Borgararastyijöldin í Líbanon hefur kostað mörg mannslíf undanfar-
ið. Síðastliðnar tvær vikur er talið að tvö hundmð manns hafí fallið
í suðurhluta landsins og fjögur hundruð særst. Á myndinni sjást
annars konar blóðsúthellingar. Hér eru á ferðinni shíta-múslímar í
Líbanon sem rista sár á enni sér til þess að minnast dauða andlegs
leiðtoga síns fyrir 1.300 áram.
Að bjóða Saddam
Hussein birginn
Arabar verða að stöðva framgang „Rambós“ í írak
SADDAM Hussein, forseti íraks, er nú af mörgum talinn ógna friði
í Miðausturlöndum. Breska vikuritið The Economist fjallar í síðasta
hefti sínu um aðferðir Husseins í leiðara sem hér fer á eftir.
Hosni Mubarak, Egyptalandsfor-
seti, hefur kallað spennuna milli ír-
aks og Kúvæts undanfarinn hálfan
mánuð „ský sem líður hjá“. Honum
skjátlast. Hræðsluskýið, sem Sadd-
am Hussein, forseti íraks, hefur
dreift yfir Miðausturlönd, líður ekki
hjá. Það dökknar og það mun dimma
enn frekar uns þeir, sem eiga mest
í hættu vegna einræðisherrans I ír-
ak, bjóða honum birginn. Þetta eru
ekki ísrealar eða Bandaríkjamenn,
sem Hussein ófrægir reglulega við
góðar undirtektir arabískra ná-
granna sinna. ísraelar og Banda-
ríkjamenn geta séð um sig sjálfír í
bili (jafnvel þótt kjamorkuvopn I
írak geti valdið miklum vandræðum
í framtíðinni). Þeir sem eru i mestri
hættu eru arabískir nágrannar Hus-
seins.
Kúvætar eru ein þeirra þjóða sem
hafa komist að þessu. Meðan á Pers-
aflóastríðinu stóð var Kúvæt ómiss-
andi dreifíngarmiðstöð og í gegnum
landið fóru vopn og birgðir til Iraks.
Kúvætar lánuðu írökum um 10 millj-
arða bandaríkjadala vaxtalaust til
að hjálpa Hussein í stríði sem hann
hóf sjálfur. Fyrir þessa aðstoð fá
Kúvætar nú engar þakkir heldur
ásakar Hussein þá um að græða
meðan írakar úthelli blóði sínu til
að tryggja öryggi allra araba. Hann
segir að síðan í stríðinu hafí Kúvæt-
ar (og íbúar Sameinuðu arabísku
furstadæmanna sunnar við Persaf-
lóa) setið á svikráðum með Banda-
ríkjamönnum við að yfirfylla olíu-
markaðinn til að lækka olíuverð.
Rétt fyrir fund OPEC-ríkja í Genf í
síðustu viku fóru tvær írakskar her-
deildir að landamærum Kúvæts með
miklum oflátungshætti. Olíuverð
hækkaði.
Búast hefði mátt við því að önnur
arabaríki hefðu fordæmt aðgerðir
Husseins þegar írakskir skriðdrekar
skröltu í átt að landamærunum. Þau
hafa ekki gert það, þykjast a.m.k.
ekki hafa gert það. Ósannsögli og
aðdróttanir Husseins (m.a. um það
að utanríksráðherra Kúvæts sé
njósnari fyrir Bandaríkin) hafa sann-
fært íbúa Kúvæts og Sameinuðu
arabísku furstadæmanna um að
Hussein sé yfírgangsseggur sem
verði að stöðva. Yiðbrögðin frá öðr-
um arabaríkjum í Samstarfsráði
ríkja við Persaflóa eru þróttlaus
samt sem áður. í Saudí-Arabíu, eina
ríki Samstarfsráðsins sem hefur yfír
einhveijum verulegum herafla að
ráða, hefur ríkisstjórnin þaggað nið-
ur í dagblöðum og lítið hefur verið
greint frá hótunum og kröfum ír-
aka. Utan Persaflóa fínnst mörgum
aröbum að Kúvætar eigi ekki skilið
að vera jafn ríkir og þeir eru og að
þeir séu nú loksins að fá það sem
þeir eiga skilið.
Sæla og ógnir
Hvers vegna er þessi þögn? Huss-
ein var mjög klókur þegar hann
valdi síðustu fómarlömb sín. Það
vill svo til að Saudí-Arabía (líkt og
íran) stendur meira eða minna með
írak í OPEC-deilunni. Ástæðan er
þó ógnvænlegri. Ríkisstjórnir araba-
ríkja, sem nú hafa miklar áhyggjur
af því hvort írakar ráðist inn í Kú-
væt, lokuðu fyrir skemmstu augun-
um fyrir því að Hussein væri að
gera sjálfan sig að valdahetju í
arabaheiminum. Þeir þóttust ekki
vita af ofsóknum Husseins á hendur
minnihluta Kúrda í Irak. Þeir sam-
fögnuðu sigrihrósandi þegar hann
lét hengja blaðamann, sem hafði
aðsetur í Bretlandi, fyrir að vera
njósnari ísraela án þess að sekt hans
hefði verið sönnuð. Þá heillaði loforð
Husseins um að brenna hálft ísra-
elsríki með efnavopnum araba alls
staðar; arabaleiðtogar þyrptust til