Morgunblaðið - 02.08.1990, Blaðsíða 25

24
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 2. ÁGÚST 1990
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 2. ÁGÚST 1990
25
JEtrgmmMfiMí
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122.
Áskriftargjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Úrslitastund fyrir
ríkisstjórnina
Samstarf stjórnarflokk-
anna fjögurra hangir á
bláþræði. Þingflokkur Al-
þýðubandalagsins stendur
frammi fyrir úrslitakostum
frá forsætisráðherra. Alþýðu-
bandalagið getur valið á milli
tveggja kosta og er hvorugur
góður frá sjónarmiði þing-
manna flokksins. Hafni þeir
báðum má búast við stjórnar-
slitum, þingrofi og kosning-
um. Kjósi þeir að kyngja ann-
arri leið forsætisráðherra hef-
ur ríkisstjórnin möguleika á
að sitja fram til reglulegra
alþingiskosninga í apríl á
næsta ári. Hins vegar má
búast við löngum og hörðum
pólitískum vetri.
Hvernig, sem hinn pólitíski
þáttur þessara mála skipast,
er nauðsynlegt, að ríkisstjórn-
in skilji þannig við launamál
BHMR, að kjarasamningar
þeir, sem gerðir voru í maí í
fyrra við samtökin verði ekki
til þess að eyðileggja þann
árangur, sem náðst hefur í
efnahagsmálum almennt og
verðbólgubaráttunni sérstak-
lega.
Ríkisstjórnin getur engum
um kennt nema sjálfri sér um
þá stöðu, sem hún er komin
í. Verkalýðshreyfing og
vinnuveitendur mörkuðu þá
stefnu, sem leitt hefur til þess
árangurs, sem náðst hefur í
efnahagsmálum. Þessir aðilar
sömdu sín í milli. Þá þegar
hafði ríkisstjórnin tækifæri til
að höggva á hnútinn vegna
samninganna við BHMR. Það
var ekki gert. Hún hafði tæki-
færi til þess í júní. Það var
ekki gert. Hún hefur grafið
sína eigin gröf.
Sá kostur, sem beztur er
fyrir þjóðina og þjóðarhags-
muni er, að ríkisstjórnin geri
nauðsynlegar ráðstafanir í
BHMR-málum, ijúfi siðan
þing og efni til kosninga. Þar
með yrði komið í veg fyrir,
að BHMR-deilan leiði til stöð-
ugs skæruhernaðar á vinnu-
markaðnum í vetur, ófriðar,
sem smátt og smátt mundi
leiða til þess, að fólk missti
trú á, að baráttan gegn verð-
bólgunni skilaði árangri, þeg-
ar til lengdar léti. Nýtt Al-
þingi og ný ríkisstjórn á
haustmánuðum með nýtt um-
boð þjóðarinnar væru í allt
annarri og betri stöðu til þess
að. takast á við vandamálin
en núverandi ríkisstjórn er,
úr því, sem komið er.
Jafnvel þótt Alþýðubanda-
lagið kyngi öðrum kosti for-
sætisráðherra er hætta á, að
verðbólgubaráttan fari úr
böndum. Löng reynsla sýnir,
að þegar slík átök hafa komið
upp á milli stjórnarflokka eins
og nú hefur gerzt á milli Al-
þýðubandalagsins og sam-
starfsflokka þess, grær aldrei
um heilt. Geri stjórnarflokk-
arnir tilraun til að sitja fram
á næsta vor má ganga út frá
því sem vísu, að stöðugur
ófriður verði í stjórnarherbúð-
um, sem stofnar árangri verð-
bólgubaráttunar í hættu.
Gangi Alþýðubandalagið
ekki að öðrum hvorum kosta
forsætisráðherra, hljóta ráð-
herrar þess að segja af sér.
Þá er ekki um annað að ræða
fyrir forsætisráðherra en leita
stuðnings Sjálfstæðisflokks
eða Kvennalista við setningu
bráðabirgðalaga því að útilok-
að er fyrir Steingrím Her-
mannsson að setja bráða-
birgðalög án þess, að ljóst sé,
að þau njóti stuðnings meiri-
hluta Alþingis. Náist slíkir
samningar við Sjálfstæðis-
flokkinn hljóta kosningar að
fylgja í kjölfarið nú í haust.
Hvernig, sem á þetta mál
er litið er komið að úrslita-
stundu hjá núverandi ríkis-
stjórn. Innan hennar ríkir
djúpstæður ágreiningur.
Hann verður ekki leystur til
nokkurrar frambúðar. í þess-
ari stöðu eiga stjórnarflokk-
arnir að velja þá leið, sem er
þjóðinni fyrir beztu — kosn-
ingar.
*
Olafur Ragnar Grímsson, fjármálaráðherra:
Bráðabirgðalög eru óþörf á þá
sem eru með lausa samninga
ÓLAFUR Ragnar Grímsson, fjármálaráðherra, sagði að loknum ríki-
stjórnarfundinum að það hefði ekki staðið á Alþýðubandalaginu að
setja bráðabirgðalög. Spurningin hefði verið hvað ætti að vera í bráða-
birgðalögunum og síðasta sólarhring hefðu menn verið að ræða hvort
þessi bráðabirgðalög ættu að ná eingöngu til þeirra vandamála sem
hefði sprottið út af BHMR-samningnum eða hvort þau ættu að vera
víðtækari og ná til fleiri sem ekki hefðu gert kjarasamning „og við
höfum haft vissar efasemdir um að það ætti að tengja inn í þau bráða-
birgðalög aðila sem hafa ekki ennþá gert kjarasamninga og eiga að
geta gert þá af fúsum og frjálsum vilja.“
Hann sagði aðspurður að þing-
flokkur Alþýðubandalagsins myndi
veita svör við þessum spurningum
og öðrum. Þingflokkurinn hefði ekki
hafnað einu eða neinu. Hann hefði
sett fram tillögur um að tryggja
þjóðarsáttina og þann verðbólguár-
angur sem hefði náðst og ætlunin
væri að ná. í þriðja lagi vildu þeir
að jafnrétti ríkti meðal launafólks í
landinu, þannig að launaþróun þess
yrði í stórum dráttum sú sama á
þessu tímabili.
Aðspurður hvort hann teldi að
þingflokkur Alþýðubandalagsins
yrði kominn að niðurstöðu fyrir ríkis-
stjórnarfundinn í dag sagði hann að
spurningin væri ekki bara um það
Alþýðubandalagið í Reykjavík um
BHMR deiluna:
Ráðherrar hvattir til af-
sagnar selji stjóniin lög
ALÞÝÐUBANDALAGIÐ í Reykjavík hvetur allt alþýðubandalagsfólk
til að leggjast gegn lagasetningaráformum og telur að ráðherrar
flokksins eigi að segja af sér embætti, verði það niðurstaða ríkisstjórn-
arinnar að fara að launafólki með valdbeitingu.
Ályktun þessa efnis, var sam-
þykkt á stjórnarfundi ABR á þriðju-
dagskvöld. Þar er varað við hug-
myndum, sem fram hafa komið um
að beita lagasetningu til að ógilda
kjarasamninga launafólks og at-
vinnurekenda. „Alþýðubandalagið
hefur undir öllum kringumstæðum
talið það skyldu sína, að standa
vörð um réttindi launafólks, og því
skýtur það skökku við, að áhrifa-
menn í Alþýðubandalaginu skuli
yfirleitt ljá máls á slíkri aðför,“
segir í ályktuninni.
Það er einnig lýst fullri ábyrgð
á hendur ríkisstjórninni, og þá sér-
staklega forsætisráðherra og fjár-
málaráðherra, sem hafi látið undir
höfuð leggjast, að ræða við starfs-
menn sína svo mánuðum skipti í
vetur og vor.
hvort þingflokkur Alþýðubandalags-
ins kæmist að niðurstöðu heldur
hvernig sameiginleg niðurstaða
næðist. Það væri enginn ágreiningur
í ríkisstjórninni um markmið að
tO'ggja þjóðarsáttina og hinn efna-
hagslega stöðugleika.
„Eins og ég sagði áðan þá tel ég
vissa möguleika á því að þingflokkar
ríkisstjórnarinnar nái saman í þessu
máli en til þess þurfa menn að tala
saman og okkur að vera gefinn tími
til þess,“ sagði Ólafur Ragnar að-
spurður um um valkosti forsætisráð-
herra. Hann sagði að vandamálið
væri launahækkun BHMR sem hefði
verið að breytast í almenna launa-
hækkun eftir samþykkt vinnuveit-
enda. Til þessa hefði ekki verið
vandamál í þessu sambandi kjör sjó-
manna, farmanna, félagsmanna í
Kennarasambandinu og annarra,
sem ættu að geta gert kjarasamn-
inga af fúsum og fijálsum vilja. Það
væri auðvitað óþarfí að beita bráða-
birgðavaldi gagnvart þessum aðilum
þar sem við byggjum nú einu sinni
í lýðræðisþjóðfélagi. Alþýðubandiag-
ið teldi nauðsynlegt að haft yrði
samráð við fjölmenna forystusveit í
samtökum launþega og það hefði
verið ákveðið á ríkisfundinum að
frumkvæði ráðherra Alþýðubanda-
lagsins að í dag yrði rætt við foystu-
menn þeirra samtaka sem væru með
lausa samninga.
Aðspurður hvort Alþýðubandalag-
ið væri reiðubúið til að taka aftur
launahækkun BHMR um næstu
mánaðarmót, sagði hann að hækk-
unin til BHMR hefði breytt fullkom-
lega um eðli þegar það lægi fyrir
að félagar í ASÍ, sem væru stærstu
samtök launþega í landinu, fengu
4,5% launahækkun. „Þá er hún
hætt að vera sérstök leiðrétting sam-
kvæmt Félagsdómi til BHMR heldur
er hún orðin almenn launahækkun
allra í landinu," sagði Ólafur.
Hann sagðist myndu leggja til við
þingflokkinn að hugmyndir forsætis-
ráðherra yrðu ræddar í fullri alvöru.
Aðspurður hvort forsætisráðherra
hefði lagt fram úrslitakosti á ríkis-
stjórnarfundi svaraði hann því neit-
andi. „Það hefur aldrei tíðkast í þess-
ari ríkisstjórn að setja fram úrslita-
kosti. Þessi ríkisstjórn hefur náð
árangri vegna þess að þar hafa
menn rætt saman, gert grein fyrir
sínum skoðunum og náð sameigin-
legri niðurstöðu og ég vænti þess
að okkur takist það einnig nú.“
Blaðamenn þyrptust að ráðherrum að loknum ríkissljórnarfundinum síðdegis í gær.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Steingrímur Hermannsson, forsætisráðherra:
Lagði fram tvo kosti og vona að
Alþýðubandalagið velji aunan
STEINGRÍMUR Hermannsson, forsætisráðherra, sagði að loknum fundi
ríkisstjórnarinnar í gær að hann hefði orðið við óskum Alþýðubanda-
lagsins um að fresta endanlegri ákvörðun vegna 4,5% launahækkunar
BHMR til ríkisljórnarfundar, sem ákveðinn hefur verið i dag klukkan
15. Ákvörðun yrði tekin á þeim fundi, það væri ekki hægt að bíða lengur.
„Það komu fram mjög eindregnar
óskir um að fá að kynna sér og
kynna öðrum nánar viss ákvæði í
þeirri tillögu sem ég lagði fram og
ég vil ekki standa gegn því,“ sagði
Steingrímur.
Aðspurður hvort að þessar hækk-
anir yrðu afnumdar 1. september,
sagði hann, að markmið þess sem
rætt hefði verið um væri að koma
í veg fyrir að 4,5% hækkun BHMR
yrði að almennri launahækkun í
þjóðfélaginu með öllum þeim afleið-
ingum sem það myndi hafa í för
með sér, sem að hans mati væru
nánast ófyrirsjáanlegar, búvöruverð
myndi hækka og fleira og fleira.
„Ég hef lagt fram tvo kosti og
ég geri mér miklar vonir um að þeir
samþykki annan þeirra," sagði
Steingrímur þegar hann var spurður
hvort honum sýndist ráðherrar Al-
þýðubandlagasins ekki hafa umboð
frá þingflokki til að samþykkja þær
tillögur sem hann hefði lagt fram.
Hann sagðist ekki geta skýrt frá
um hvaða tvo kosti væri að ræða.
Aðspurður hvort hugsanlegt væri
að þetta mál leiddi til stjórnarslita,
ef Álþýðubandalagið sætti sig ekki
við tillögur hans, sagði Steingrímur.
„Það er áreiðanlega mjög erfitt fyrir
þessa ríkisstjórn að sitja ef efna-
hagsmálin fara úr böndum, en við
samþykktum 25. júlí mjög ákveðna
yfirlýsingu um það að ríkisstjórnin
muni gera ráðstafanir til að tryggja
að efnahagsþróunin verði eins og
lagt var til grundvallar í hinum al-
mennu kjarasamningum. Ég vil ekki
trúa því að svo fari.“
Aðspurður hvort hann væri ekki
í raun og veru að setja Alþýðubanda-
laginu úrslitakosti um að samþykkja
tillögurnar eða stjórnarsamstarfinu
væri lokið, sagði Steingrímur. „Ég
er ekki að reka þá úr ríkisstjórn-
inni. Ég var að ræða við þá inni
núna og ég geri mér ríkar vonir urn
að það takist samkomulag.“
Borgarráð:
Umsókn um
lán vegna
íbúða fyr-
ir aldraða
endurnýjuð
BORGARRÁÐ Reykjavíkur
staðfesti á fundi á þriðjudag-
inn samþykkt byggingar-
nefndar aldraðra um að
kyggja 54 leiguíbúðir, 24
söluíbúðir og 16 hlutdeildar-
íbúðir fyrir aldraða á Lindar-
götu. Umsókn borgarinnar
um framkvæmdalán úr
Byggingarsjóði ríkisins
vegna þessara framkvæmda
verður endurnýjuð í kjölfar
þessa.
í byggingarnefnd aldraðra
lagði Sigrún Magnúsdóttir,
Framsóknarflokki, fram tillögu
um að byggðar yrðu 63 leigu-
íbúðir og 31 hlutdeildaríbúð á
Lindargötu. Tiliagan var felld
í nefndinni, en í borgarráði var
hún endurflutt. Þar greiddu
fulltrúar Sjálfstæðisflokks at-
kvæði gegn henni og var sam-
þykkt meirihluta byggingar-
nefndar staðfest.
Reykjavíkurborg sótti um
framkvæmdalán vegna bygg-
ingar þessara íbúða fyrir
nokkru, en Húsnæðismála-
stjórn hafnaði umsókninni á
þeirri forsendu að ekki væri
lánað til byggingar söluíbúða.
■ Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson,
borgarráðsmaður Sjálfstæðis-
flokksins, segir að í ljósi skipt-
ingar íbúðanna verði aftur sótt
um framkvæmdalán, enda sé
skilningur allra borgarráðs-
manna sá, að lánað sé úr Bygg-
ingarsjóði til byggingar leigu-
og hlutdeildaríbúða.
Þjóðarsáttin: Hvað brást?
eftirÞorvald Gylfason
i
Ríkisstjómin virðist nú vera í
þann veginn að setja bráðabirgða-
lög til að rifta samningi sínum við
háskólamenn í þjónustu ríkisins.
Þjóðarsáttin svo nefnda hefur mis-
tekizt. Það kemur mér ekki á
óvart. Ég hef sagt það oftar en
einu sinni á undanförnum árum
og segi það enn, að það er ekki
vinnandi vegur að ná verðbólgunni
niður og koma efnahagsmálum
þessarar þjóðar í eðlilegt horf
nema með hvoru tveggja í senn:
öflugu aðhaldi á öllum sviðum
efnahagslífsins og róttækum um-
bótum í ríkisfjármálum, banka-
málum og skipulagsmálum at-
vinnuveganna.
Sáttin var byggð á sandi.
Hvemig ætti samningsbundin 4,5%
kauphækkun handa einu tiltölulega
fámennu stéttarfélagi annars að
geta kollvarpað öllu efnahagslífinu,
eins og fjármálaráðherra og aðrir
málsvarar ríkisstjómarinnar hafa
gefið í skyn? Allir hljóta að sjá,
að ríkisstjómin getur varla hafa
búið mjög rammlega um hnútana,
fyrst svo lítil þúfa getur velt svo
þungu hlassi. Mikil og þrálát verð-
bólga verður að sjálfsögðu ekki
kveðin niður með gagnkvæmum
heitstrengingum verklýðsforingja
og vinnuveitenda einum saman,
heldur verða stjórnvöld líka að
hafa vilja, þrek og þor til að gæta
ýtrasta aðhalds á öllum sviðum
og hrinda nauðsynlegum skipulags-
umbótum í framkvæmd. Ef það
bregst, hljóta launþegar að missa
þolinmæðina fyrr eða síðar. Það
gerðist 1986, og það hefur gerzt
oft áður.
II
Mikill hluti íslenzkra launþega
býr við lægra kaup og lakari kjör
en tíðkast í nálægum löndum. Hví
skyldu þeir sætta sig við það? Kenn-
arar vita það til dæmis mætavel,
hversu mikið starfsbræður þeirra
bera úr býtum á öðmm Norðurlönd-
um. Sama máli gegnir um aðra
starfsmenn í þjónustu ríkisins, t.d.
hjúkrunarfólk, og líka um launþega
í einkafyrirtækjum: skrifstofufólk,
verkafólk og fleiri. Allt þetta fólk
vill auðvitað njóta svipaðra kjara
og tíðkast í grannlöndunum, enda
veit það vef, að þjóðartekjur á mann
eru jafnmiklar hér og þar. En vinnu-
veitendur segjast ekki geta greitt
svo hátt kaup, nema' öllu efna-
hagslífinu sé hleypt í bál og brand.
Hvers vegna ekki?
Hér er komið að kjarna málsins.
Fyrirtækin og ríkið geta ekki greitt
hærra kaup en raun ber vitni vegna
þeirrar gegndarlausu sóunar, sem
á sér stað á ýmsum sviðum efna-
hagslífsins, einkum í ríkisbúskapn-
um, bankakerfinu, landbúnaði og
sjávarútvegi. Launþegar geta þess
vegna ekki vænzt varanlegra kjara-
bóta, fyrr en þessi sóun hefur verið
stöðvuð, nema stjórnvöld ætli sér
að láta þjóðina halda.áfram að safna
skuldum í útlöndum og ganga á
fiskstofnana umhverfís landið á
kostnað komandi kynslóða.
Vandi íslenzkra launþega er að
þessu leyti nauðalíkur þeim vanda,
sem almenningur í Austur-Evrópu
stendur frammi fyrir um þessar
mundir. Munurinn er þó sá, að þar
eystra hafa nýkjörnar ríkisstjórnir
skorið upp herör gegn úreltum bú-
skaparháttum í hveiju landinu á
eftir öðru. Austur-Evrópuþjóðirnar
stefna nú hraðbyri að bættum
lífskjörum í skjóli frjáls markaðsbú-
skapar á flestum sviðum, meðan
við Islendingar hjökkum í sama fari.
III
Brýna nauðsyn ber til þess, að
við hefjumst nú þegar handa um
nauðsynlegar umbætur — og þótt
fyrr hefði verið. Tökum landbúnað-
inn fyrst. Margir hagfræðingar
hafa bent á það undanfarin ár, að
það væri hægt að bæta lífskjörin í
íandinu mjög verulega með því að
gefa markaðsöflunum lausari taum
í landbúnaði, að minnsta kosti að
því marki, sem tíðkast í nálægum
löndum, þótt landbúnaðarstefna
margra þessara landa sé að vísu
ekki til fyrirmyndar. Um þetta sagði
ég í grein hér í Morgunblaðinu 27.
janúar s.l.:
„Og þannig væri hægt að bæta
kjör launþega verulega án þess að
auka tilkostnað vinnuveitenda og
án þess að hleypa nýrri verðbólgu-
skriðu af stað. Þess vegna hlýtur
aukið innflutningsfrelsi að vera of-
arlega á dagskrá í kjaraviðræðum
þeim, sem nú standa yfir, enda
hafa foringjar verklýðsfélaga og
vinnuveitenda lýst sérstökum
áhuga á því að semja þannig um
kaup og kjör að þessu sinni, að
tryggt sé, að verðbólgan ijúki ekki
upp að nýju.“
En samningamenn og stjórnvöld
ákváðu að fara aðra leið. Afleiðing-
arnar blasa við. Það er merkilegt,
að forustumenn launþega skuli hafa
haldið áfram að beijast gegn hags-
munum umbjóðenda sinna með því
að semja hvað eftir annað um kaup-
hækkanir, sem verða að engu í
verðbólgunni, í stað þess að hefja
baráttu fyrir raunverulegum kjara-
bótum með því að knýja á um mynd-
arlega lækkun á matarkostnaði
heimilanna í skjóli aukinnar sam-
keppni og eðlilegra viðskiptahátta.
Og hvað skyldu stjórnmálamenn-
irnir vera að hugsa? Hvers vegna
hefur enginn þeirra tekið undir
góðfúslegar ábendingar hagfræð-
inga um aukið innflutningsfrelsi
nema þá í hálfum hljóðum? Við
hvað eru þeir hræddir? Varla við
kjósendur. Vandaðar skoðanakann-
anir Félagsvísindastofnunar Há-
skóla íslands benda til þess, að
meiri hluti þjóðarinnar sé hlynntur
auknu viðskiptafrelsi á flestum
sviðum, svo sem fram kemur í nýrri
bók dr. Gunnars Helga Kristinsson-
ar Iektors. Hlutfall þeirra, sem að-
hyllast aukið viðskiptafrelsi, er 60
til 80 af hundraði þeirra, sem taka
afstöðu; hlutföllin eru breytileg eft-
ir því, hvort spurningin varðar vör-
ur, þjónustu, fjármagn eða vinnu-
afl. Hví þá ekki líka í landbúnaði?
Hví skyldu kjósendur ekki vilja
njóta ávaxtanna af auknu við-
skiptafrelsi á búvörumarkaði eins
og annars staðar?
Nei, vandinn er sá, að stjórn-
málamennirnir taka þrönga sér-
hagsmuni bænda fram yfir al-
mannahag enn sem fyrr og skaða
bæði neytendur og bændur sjálfa
með því móti. Ofvernd gegn heil-
brigðri samkeppni bitnar iðulega
ekki aðeins á öllum þorra almenn-
ings, heldur einnig á þeim, sem
ætlunin var að vernda. Þetta þekkja
austur-evrópskir verkamenn af bit-
urri reynslu. Nú virðist þó loksins
vera að rofa til, því að nú hillir
undir alþjóðlegt samkomulag um
aukið frelsi í búvöruviðskiptum, eins
og hefur komið fram í fréttum.
Þetta er einmitt það, sem íslenzkir
hagfræðingar hafa lagt til við yfir-
völd hér heima um árabil. íslenzk
stjórnvöld geta ekki skorizt úr leik
með góðu móti, því að þá verða þau
að viðundri á alþjóðavettvangi.
IV
Nú víkur sögunni að sjávarút-
vegi. Þar er miklum verðmætum
kastað á glæ ár eftir ár í skjóli
óhagkvæmrar fiskveiðistefnu.
Kostnaðurinn, sem stofnað er til í
útgerð og fiskvinnslu í landinu, er
miklu meiri en hann þyrfti að vera.
Ástæðan er fyrst og fremst sú, að
aflakvótum er úthlutað ókeypis til
útvegsmanna óháð því, hvort fyrir-
tæki þeirra eru vel eða illa rekin.
Þess vegna eru útvegsfyrirtækin
of mörg og smá og óhagkvæm í
rekstri, þótt nú sé að vísu loksins
farið að bóla á sameiningu sjávarút-
vegsfyrirtækja í hagræðingarskyni
hér í Reykjavík.
Það er að vísu rétt, að Norðmenn
fylgja enn óhagkvæmari fiskveiði-
stefnu en við Islendingar, eins og
dr. Ágúst Einarsson prófessor hefur
bent á hér í Morgunblaðinu. Ýmsir
sérfræðingar Háskóla íslands í
sjávarútvegsmálum hafa engu að
síður bent á það með óyggjandi
rökum, að það væri hægt að draga
leyfilegan hámarksafla á land hér
heima með allt að 40% minni flota
en nú er sendur á sjó. Þetta má
meðal annars ráða af því, að flotinn
hefur vaxið helmingi örar en aflinn
undanfarin 20 ár, og afli hvers skips
hefur minnkað að sama skapi. Sjó-
mennirnir veiða hver frá öðrum.
En stjórnmálamennirnir láta sér
ekki segjast. Þeir halda óhagkvæm-
um útvegsfyrirtækjum á floti með
almannafé. Þeirtaka ekki einu sinni
Þorvaldur Gylfason
„Hér er komið að
kjarna málsins. Fyrir-
tækin og ríkið geta ekki
greitt hærra kaup en
raun ber vitni vegna
þeirrar gegndarlausu
sóunar, sem á sér stað
á ýmsum sviðum efna-
hagslífsins, einkum í
ríkisbúskapnum,
bankakerfínu, landbún-
aði og sjávarútvegi.“
þátt í umræðum háskólamanna og
útvegsmanna um rökin með og
móti sölu veiðileyfa. Þeir þegja
þunnu hljóði, þegar þeim er bent á
það, að sala veiðileyfa ásamt fijáls-
um veiðileyfaviðskiptum myndi (a)
spara þjóðinni fjárhæð, sem nemur
allt að 200.000 krónum á hveija
fjögurra manna fjölskyldu í landinu
á hveiju ári til frambúðar; (b)
tryggja almenningi í landinu rétt-
láta hlutdeild í arðinum af fiskimið-
unum, sem eru sameign þjóðarinnar
samkvæmt lögum; og (c) gera
stjórnvöldum kleift að koma fjár-
málum ríkisins á réttan kjöl og
draga þannig úr verðbólgunni, svo
sem brýna nauðsyn ber til. Þessi
rök eru reifuð í nýlegri bók Sjávar-
útvegsstofnunar Háskóla íslands,
Hagsæld í húfí.
Hvers vegna halda stjórnmála-
mennirnir áfram að þegja um rökin
fyrir sölu veiðileyfa? Er það vegna
þess, að þeir óttist það, að kjósend-
ur vilji ekki gefa markaðsöflunum
lausari taum í sjávarútvegi eins og
annars staðar í atvinnulífinu? Nei,
varla. Stjórnmálaflokkarnir virðast
hafa komið sér saman um að selja
hagsmunasamtökum sjávarútvegs-
ins sjálfdæmi í málinu án tillits til
almannahags, alveg eins og hags-
munasamtökum bænda hefur verið
leyft að ráða ferðinni í landbúnaðar-
málum til mikils skaða fyrir al-
menning og fyrir bændur sjálfa.
Þessu verður að linna. Það er engin
von til þess, að vinnuveitendur í
landinu geti orðið borgunarmenn
fyrir betri launum, nema fyrirtæki
þeirra verði knúin til verulegrar
hagræðingar í skjóli fijálsrar og
heilbrigðrar samkeppni.
V
Það væri hægt að halda sams
konar ræðu um ríkisfjármál og
bankamál. Þó hafa stjórnvöld að
ýmsu leyti brugðizt nokkuð vel við
gagnrýni hagfræðinga á stjórnar-
stefnuna í þeim málum undanfarin
ár. Þetta má til dæmis ráða af því,
að viðskiptabönkunum hefur verið
fækkað úr sjö í þijá og hlutdeild
ríkisins í bankarekstri hefur minnk-
að úr þrem fjórðu í tvo þriðju. Það
er góð byijun. Og nú grillir loksins
í frjálslegri reglur um gjaldeyrisvið-
skipti. Sömuleiðis hefur ýmislegt
tekizt betur en áður á vettvangi
ríkisfjármála. Til dæmis er meiri
áherzla lögð á það nú en áður að
jafna ríkishallann með innlendu
lánsfé í stað þess að halda áfram
að safna eyðsluskuldum í útlöndum,
og aukafjárveitingum utan fjárlaga
hefur verið hætt. En áframhaldandi
hallarekstur ríkisins er samt sem
áður afar óheppilegur við núverandi
aðstæður.
Dæmin um sóunina í landbúnaði
og sjávarútvegi, sem voru rakin hér
að framan, eru kapítuli út af fyrir
sig. Þau eru umhugsunarverð vegna
þess, að það er enginn verulegur
munur á stefnu stjórnmálaflokk-
anna í þeim málum. Það gengur
varla hnífur á milli þeirra. Fiokk-
arnir eru ennþá allir sem einn á
móti auknu innflutningsfrelsi á bú-
vörumarkaði. Og þeir eru ennþá
allir sem einn á móti sölu veiði-
leyfa. Og þannig standa þeir ennþá
allir sem einn í vegi fyrir því, að
hægt sé að bæta lífskjörin í landinu
ánþess að kalla nýjar verðbólguhol-
skeflur yfir þjóðina með reglulegu
millibili og rýra kjörin aftur með
því móti.
Þess vegna bera forustumenn
allra stjórnmálaflokkanna og
bandamenn þeirra í forustu hags-
munasamtaka bænda, útvegs-
manna, verkalýðs og vinnuveitenda
mikla ábyrgð á verðbólgunni og
meðfylgjandi ófremdarástandi í
landinu, enda skella þeir skuldinni
hver á annan eins og endranær.
En það er samt ekki við þá eina
að sakast. Við lifum í lýðræðisríki.
Við getum kennt sjálfum okkur um,
þegar öllu er á botninn hvolft.
Höfundur erjirófessor í hagfræði
við Háskóla Islands.