Morgunblaðið - 09.12.1997, Blaðsíða 40

40 ÞRIÐJUDAGUR 9. DESEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 9. DESEMBER 1997 41

STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
GOÐÆRIS-
ÁÆTLANIR
AATVINNULEYSIS- og samdráttarárum, sem gengu
yfir þjóðarbúskapinn á fyrri hluta líðandi áratugar,
sáu sveitarfélögin sig knúin til að ráðast í fjárfrek „átaks-
verkefni“ - til að mæta brýnni atvinnuþörf. Þverpólitísk
samstaða var um þessi viðbrögð. Þau veiktu á hinn bóginn
fjárhagslega stöðu sveitarfélaganna, einkum hinna stærri,
með og ásamt veltu- og tekjusamdrætti þessara kreppuára.
Nú er öldin önnur. Atvinnleysi hefur farið síminnkandi
hin seinni árin. Mikill hagvöxtur hefur og skilað hagkerf-
inu nálægt þeim mörkum sem samrýmst getur áframhald-
andi og viðvarandi stöðugleika í verðlagsmálum. Það er
fátt mikilvægara við þessar aðstæður en að hemja útgjöld
ríkis og sveitarfélaga; skila fjárhagsáætlunum - og opin-
berum rekstri á heildina litið - með umtalsverðum rekstrar-
afgangi.
Það þarf m.ö.o. strangt aðhald í opinberum rekstri og
í peningastefnu til að verja stöðugleikann í þjóðarbúskapn-
um og samkeppnisstöðu íslenzkra atvinnuvega. Það var
ógn við þennan stöðugleika, segir í haustskýrslu Seðla-
banka íslands, sem hvatti bankann til að hækka vexti í
september 1996. í kjölfarið jókst munur á innlendum og
erlendum vöxtum. Hann olli vaxandi gjaldeyrisinnstreymi,
sem síðan leiddi til hækkunar á gengi krónunnar. Aftur
greip bankinn til aðhaldsaðgerða í nóvembermánuði sl.,
enda áhrif á vaxtamun og gengi fyrirséð. Aukinn vaxta-
munur og hækkandi gengi skekkja síðan samkeppnisstöðu
innlendra fyrirtækja. I forystugrein íslenzks iðnaðar,
fréttabréfs Samtaka iðnaðarins, segir að fyrrnefndar að-
gerðir Seðlabankans „hefðu verið óþarfar ef nægu aðhaldi
hefði verið beitt í fjármálum ríkis og sveitarfélaga".
í ljósi framansagðs ber að fagna því að bæði ríkissjóður
og borgarsjóður stefna að því að skila nokkrum tekjuaf-
gangi á næsta ári, samkvæmt frumvarpi til fjárlaga og
fjárhagsáætlun borgarinnar 1998. Þessi afgangur mætti
þó vera mun meiri, bæði með hliðsjón af stórauknum skatt-
tekjum, sem fylgja uppsveiflu í þjóðarbúskapnum, sem og
mikilvægi þess að vinna gegn þensluáhrifum. Þannig er
gert ráð fyrir því að skatttekur Reykjavíkurborgar hækki
um hvorki meira né minna en 1.190 milljónir króna á
næsta ári, miðað við áætlaða útkomu líðandi árs, og verði
langleiðina í 16 milljarðar króna það árið. Þrátt fyrir mikl-
ar launahækkanir, sem nýsamið hefur verið um, ætti tekju-
auki af þessari stærðargráðu að auðvelda mjög hallalausan
borgarbúskap á komandi ári.
Það er á hinn bóginn ekki hægt að horfa fram hjá að-
finnslum minnihluta borgarstjórnar, þess efnis, að mark-
miðinu með hallalausri fjárhagsáætlun þessa árs hafi ver-
ið náð með því að tekjufæra hjá borgarsjóði andvirði 1.100-
1.200 íbúða í eigu borgarinnar, sem nýtt hlutafélag, alfar-
ið í eigu borgarinnar, er látið leysa til sín á pappírum.
Þessi gjörningur hefur að sjálfsögðu „bætt“ verulega
skuldastöðu borgarsjóðs. Getur til dæmis, svo hliðstæðu
sé leitað, hlutafélag, skráð á Verðbréfaþingi, stofnað dótt-
urfyrirtæki, yfirfært á það hluta eigna og tekjufært hjá
sér meint andvirði þeirra til að styrkja eigin stöðu? Styrkti
það markaðsstöðu fyrirtækisins? Eða yrði á það litið sem
sjónarspil?
íslenzkt atvinnu- og efnahagslíf hefur rétt myndarlega
úr kútnum hin síðari árin. Það er meginástæða tekjuauka
og bættrar stöðu bæði ríkissjóðs og borgarsjóðs. Ríki og
sveitarfélög verða á hinn bóginn að ganga hægt um gleð-
innar dyr. Það er ekki sízt hagur hins opinbera að sporna
gegn þenslu í þjóðarbúskapnum og forða því að hagkerfið
ofhitni. Ef innlendur kostnaður hækkar að ráði, umfram
erlendan, versnar samkeppnisstaða atvinnuveganna á nýj-
an leik. Og veikari samkeppnisstaða rýrir almennt atvinnu-
öryggi og tekjustofna ríkis og sveitarfélaga, eins og gerð-
ist á tímum „átaksverkefna“ í byrjun áratugarins.
Tekjuauka hins opinbera, sem uppsveiflan skapar, á að
nýta til að greiða niður opinberar skuldir - og hafa borð
fyrir báru á siglingu þjóðarskútunnar inn í nýja öld. Það
á ekkert síður við um Reykjavíkurborg og hin stærri sveit-
arfélög önnur en ríkisbúskapinn. í ljósi þess að samneyzl-
an hér á landi tekur þegar um 21% af landsframleiðslu
[þ.e. 108 milljarða króna af 514] á móti 16% að meðaltali
í OECD-ríkjum er það engin goðgá að nýta góðærið til
að styrkja stöðugleikann í samfélaginu og létta á skulda-
byrði þess. Og það á að gera með trúverðugum hætti en
ekki sjónarspili.
Kirkjubæj arstofa á Klaustri
Eflir rann-
sóknir og
þjónar
ferðafólki
Kirlqubæj arstofa vinnur að eflingu rannsókna
Morgu nbl aðið/R AX
KIRKJUBÆJARSTOFA hefur til afnota Gamla gistihúsið á Kirkju-
bæjarklaustri. Hér er Helga Guðmundsdóttir í sýningarsalnum á
efri hæð hússins en þar hefur verið komið upp sýningu á eyðingar-
öflum og uppgræðslu.
á náttúru héraðsins, sögu og menningu og
að koma upplýsingum á framfæri við ferða-
fólk. Framkvæmdastjórinn segir Helga
Bjamasyni að ferðafólk sýni áhuga á þessu
starfi og vísindamenn sjái þama vettvang
til að koma störfum sínum á framfæri
á óhefðbundinn hátt.
KIRKJUBÆJARSTOFA tók
til starfa á Kirkjubæjar-
klaustri í hau^t. Starf
stofnunarinnar hefur farið
vel af stað, að sögn Helgu Guðmunds-
dóttur verkefnis- og framkvæmda-
stjóra. Starfið beinist að því að efla
rannsóknir á náttúru byggðarinnar
og sögu og menningu fólksins sem
þar hefur búið og að veita ferðafólki
upplýsingar um þessa þætti.
„Þetta er gamall draumur, sérstak-
lega heimamanna og vísindamanna
sem töldu þörf á héraðsvettvangi til
rannsókna og að gera héraðið og
náttúru þess aðgengilega fyrir gesti
þess og heimafólk," segir Helga Guð-
mundsdóttir. Hún segir að það hafi
ekki síst verið fyrir elju Jóns Helga-
sonar á Seglbúðum, fyrrverandi ráð-
herra, að farið var að hreyfa málinu
fyrir alvöru í lok síðasta árs. Skaftár-
hreppur ákvað að taka þátt í upp-
byggingunni og Jón sótti um styrk
til Rannsóknarráðs íslands (Rannís).
Byggði hann umsókn sína á nýlegri
skýrslu þar sem fram kom að þörf
væri á betri tengslum milii ferðaþjón-
ustunnar og náttúru landsins og
bauðst til að taka þetta verkefni að
sér. Helga segir að Rannís hafi veitt
nokkru fé til málsins svo og Fram-
leiðnisjóður landbúnaðarins. Með því
hafi verið kominn nauðsynlegur bak-
hjarl til þess að hefjast handa við
rannsóknaverkefnið.
Bakhjarl Kirkjubæjarstofu
Upphaf starfs Kirkjubæjarstofu
var síðan markað í mars síðastliðnum.
Annars vegar með ráðstefnu um nátt-
úrufar og lífríki Skaftárhrepps og
hins vegar með stofnun sjálfseignar-
stofnunarinnar Kirkjubæjarstofu.
Auk hreppsins standa að félaginu
ýmsar stofnanir og samtök í héraði.
Sjálfseignarstofnuninni er ætlað að
vera bakhjarl verkefnisins og hefur
hún tekið á leigu Gamla gistihúsið á
Kirkjubæjarklaustri og endurnýjað
hluta þess fyrir starfsemi Kirkjubæj-
arstofu.
Helga Guðmundsdóttir var ráðin
verkefnisstjóri rannsóknaverkefnisins
til þriggja ára frá 1. júlí og síðar einn-
ig framkvæmdastjóri Kirkjubæj-
arstofu. Stofan var opnuð við hátíð-
lega athöfn 4. september.
Helga kemur frá Kaupmannahöfn
þar sem hún hefur verið við nám og
störf í nitján ár. Hún er tölvu- og
rekstrarhagfræðingur frá Verslunar-
háskólanum í Höfn en er einnig með
BA-próf í íslensku og dönsku. Und-
anfarin þijú ár hefur hún verið mark-
aðs- og sölustjóri ferðaþjónustufyrir-
tækisins In Travel Scandinavia og
áður menningar- og upplýsingafull-
trúi í Húsi Jóns Sigurðssonar.
Náttúra og fólk
Upphaflegur tilgangur rannsókna-
verkefnisins og Kirkjubæjarstofu var
að efla rannsóknir á náttúru héraðs-
ins og nýta niðurstöðurnar í þágu
ferðaþjónustu. Helga telur hins vegar
mikilvægt að sinna jafnframt sögu
og menningu héraðsins. „Það er mín
skoðun að náttúran hafi lítið gildi
nema í henni sé fólk,“ segir Helga
um þetta atriði. „Saga fólksins sem
búið hefur á þessum slóðum er merk
og nátengd mótun náttúrunnar. Þetta
þarf allt að skoða saman, náttúruna
og sögu fólksins og menningu, enda
styðja þessir þættir hver annan.“
Unnið verður að verkefnum stof-
unnar með margvíslegum hætti.
Rannsóknirnar verða unnar í sam-
vinnu við ýmsar stofnanir og hefur
verið sett á stofn ráðgjafarnefnd til
að efla tengslin. Þ_ar eiga sæti fulltrú-
ar frá Háskóla íslands og ýmsum
stofnunum hans, Landgræðslu ríkis-
ins, Náttúrufræðistofnun íslands,
Náttúrufræðistofu Suðurlands, Nátt-
úruvernd ríkisins, Orkustofnun, Nor-
rænu eldíjallastöðinni, Landsvirkjun,
Byggðastofnun, Umhverfisráðuneyt-
inu, Veðurstofu íslands, Ferðamála-
ráði og Þjóðminjasafni Islands.
„Ég er mjög ánægð með það hvern-
ig til tókst við skipan ráðgjafarnefnd-
arinnar, þar er margt af okkar fær-
asta vísindafólki. Mér fannst sérstak-
lega forvitnilegt að athuga hvort vís-
indamenn hefðu áhuga á að sinna
ferðafólki, beint eða óbeint. í ljós kom
að þeir vilja njóta skilnings almenn-
ings á starfi sínu og sjá á svona stað
vettvang til að koma störfum sínum
á framfæri á annan hátt en í vísinda-
tímaritum, á ráðstefnum og á annan
hefðbundinn hátt. Þetta fyllti mig
trausti á því að við værum á réttri
leið,“ segir Helga.
Ætlunin er að safna þeim gögnum
sem til verða við rannsóknir sem
Kirkjubæjarstofa stendur að og koma
þeim á framfæri á áhugaverðan hátt
við gesti staðarins. Settar verða upp
sýningar í stofunni og haldin fræðslu-
erindi og vonast Helga tii að unnt
verði að fá aukið pláss fyrir sýningar
og rannsóknir á neðri hæð hússins.
Eldvirkni undir Vatnajökli
í starfsáætlun er gert ráð fyrir
að á næsta ári verði unnið að rann-
sóknum og kynningu á eldvirkni
undir Vatnajökli, meðal annars tengsl
við Skaftáreldasvæðið. Árið 1999
verður síðan unnið að rannsóknum á
kristni- og klaustursögunni.
ÁHERSLA hefur verið lögð á uppbyggingu ferðaþjónustu á Kirkju-
bæjarklaustri og nágrenni í stað samdráttar í landbúnaði í hérað-
inu. Samgöngumál og flutningar virðast vera ofarlega í huga
þessa unga borgara.
Rannsóknir á eldvirkni undir Vatna-
jökli eru afar nærtækar og geta skipt
héraðið miklu máli, ekki síst í ljósi
kenninga vísindamanna um að elds-
umbrotin þar á síðasta ári kunni að
marka upphafið að virku eldsum-
brotatímabili.
Náttúruöflin hafa frá öndverðu
mótað náttúru og mannlíf þessa hér-
aðs. Helga segir að full ástæða sé
til að nota þessa atburði til að vekja
umræður um málið. Stefnir hún að
því að hefja verkefnið með ráðstefnu
fyrir almenning í byijun ársins. Þar
verður ijallað um eldvirkni undir jökli
og opnuð sýning sem tengist umfjöll-
unarefninu.
Kristni- og klaustursagan
Síðara verkefnið, kristni- og
klaustursagan, tengist Kirkjubæjar-
klaustri einnig á sterkan hátt eins
og nafn staðarins er til vitnis um.
Þar var nunnuklaustur af Benedikts-
reglu frá því í lok tólftu aldar og fram
til siðaskipta. Fjöldi örnefna í ná-
grenni staðarins tengist klaustursög-
unni. Séra Jón Steingrímsson var
sóknarprestur byggðarinnar þegar
Skaftáreldar brunnu 1783 og trúðu
menn því að hann hefði stöðvað
hraunrennslið í farvegi Skaftár vest-
an Systrastapa með ræðu sem hann
hélt við hina svokölluðu eldmessu í
kirkjunni á Kirkjubæjarklaustri 20.
júlí 1783. Á Klaustri er nú minning-
arkapella um séra Jón Steingrímsson.
Reynt hefur verið að finna rústir
klaustursins með mælingum og hefur
komið í ljós að þær eru ekki undir
svokölluðum Klausturhól eins og
margir töldu. Helga Guðmundsdóttir
hefur áhuga á að rústirnar verði stað-
settar og að í samvinnu við Þjóðminja-
safn íslands verði hafinn könnunar-
uppgröftur á árinu 1999. Telur hún
að það gæti fallið vel að undirbúningi
kristnitökuhátíðarinnar árið 2000.
Árið áður verða hátíðir um allt land
til undirbúnings og telur Helga gott
að geta fellt starf Kirkjubæjarstofu
að héraðshátíð á Kirkjubæjarklaustri.
Breytingar á þörfum ferðafólks
Starf Kirkjubæjarstofu er beinlínis
tengt uppbyggingu ferðaþjónustu í
héraðinu og er ætlað að vera lyfti-
stöng fyrir atvinnulífið. Vegna sam-
dráttar í landbúnaði þarf að efla nýj-
ar atvinnugreinar. I Skaftárhreppi
hefur verið lögð áhersla á ferðaþjón-
ustu með góðum árangri. Nýtt hótel
er á Kirkjubæjarklaustri og nokkrir
bændur í nágrenninu bjóða einnig upp
á gistingu. Helga segir að mjög vel
sé séð fyrir þeim þætti. „Ég verð var
við væntingar hjá fólki um að starf
Kirkjubæjarstofu geti stutt þetta
starf. Ekki er nóg að bjóða gistingu,
það þarf að glæða innihald ferðarinn-
ar lífi. Ég þekki það úr mínu fyrra
starfi þar sem ég vann að ferðamálum
á alþjóðlegum markaði að fólk er sí-
fellt forvitnara um umhverfi staðanna
sem það heimsækir. Það hefur orðið
til þess að áherslur hafa breyst, ein-
staklingsferðum hefur fjölgað á
kostnað andlitslausra hópferða. Fólk
fer oftar og í styttri ferðir, staldrar
lengur við og vill kynnast staðnum
nánar. Það er von okkar að starfsemi
Kirkjubæjarstofu verði til þess að
fólk staldri lengur við hér á Kirkju-
bæjarklaustri," segir Helga.
Hún telur að Kirkjubæjarstofa geti
skapað skilyrði til lengingar hins eig-
inlega ferðamannatíma sem hún telur
mikilvægt. „Við búum við góðar sam-
göngur og þjónustu og það er mikil-
vægt fyrir þá sem starfa við ferða-
þjónustu að fá gesti fram eftir hausti
og einnig fyrr á vorin.“
Framboð og eftirspurn
Frá því Kirkjubæjarstofa var opn-
uð, í byrjun september, hafa 400
gestir komið þangað. Telur Helga það
gott þar sem hún var opnuð eftir lok
hefðbundins ferðamannatíma. Við
opnunina var sett upp lítil sýning sem
nefnist Eyðing og uppgræðsla og
tengist meðal annars eldsumbrotun-
um í Vatnajökli. „Fólk kemur gjarnan
hingað til að skilja það sem það sér
á Skeiðarársandi." Fyrirhugað er að
skipta reglulega um sýningar svo fólk
geti komið þangað sem oftast.
Helga Guðmundsdóttir telur að við-
brögð gestanna sýni að eftirspurn sé
eftir þessari þjónustu. Og áhugi vís-
indamannanna sýni að framboðið sé
jafnframt fyrir hendi.
Ástæða til
bjartsýni
ísraelar og Palestínumenn gera sér grein fyr-
ir að framtíð þeirra byggist á því að þeir
geti unnið saman, segir Cameron Hume, ný-
skipaður sendiherra Bandaríkjanna í Alsír, í
samtali við Steingrím Sigurgeirsson. Það
gefi ástæðu til bjartsýni varðandi framhald
friðarumleitana í Mið-Austurlöndum.
Morgunblaðið/Ásdís
CAMERON Hume, nýskipaður sendiherra Bandaríkjanna í Alsír.
CAMERON Hume, nýskipað-
ur sendiherra Bandaríkj-
anna í Alsír, var áður yfir-
maður stjórnmáladeildar
fastanefndar Bandaríkjanna hjá Sam-
einuðu þjóðunum í New York. Þar var
hann náinn samstarfsmaður Madel-
eine Albright meðan hún var sendi-
herra Bandaríkjanna hjá SÞ, en hún
gegnir nú starfi utanríkisráðherra.
Átök í Mið-Austurlöndum hafa á
undanförnum áratugum oftar en ekki
átt rætur sínar að rekja til deilna Isra-
els og arabískra nágrannaríkja þess.
Bandaríkjastjórn hefur löngum verið
einn tryggasti stuðningsmaður ísra-
ela í þessum deilum. Þegar Hume er
spurður um hvort hann telji að sá
stuðningur muni verða óhaggaður á
næstu árum segir hann ísrael sem
ríki að mestu leyti reiða sig á sjálft
sig. „Israel á ekíd bandamenn í þeim
skilningi. Samband ísraels og Banda-
ríkjanna má rekja til kaldastríðsár-
anna og byggist að mestu leyti á
sameiginiegum hagsmunum og við-
horfum. Við höfum um langt skeið
reynt að hnika friðarviðræðum í Mið-
Austurlöndum áfram og það sem nú
er verið að gera má rekja um fimm
ár aftur í tímann til Madrid-fundar-
ins. Það hafa verið hæðir og lægðir
í þessu ferli og margvíslegur árangur
hefur náðst, t.d. Óslóar-samkomulag-
ið. Undanfarin tvö ár hafa hlutirnir
hins vegar ekki gengið snurðulaust
fyrir sig. Ofbeldi á Vesturbakkanum
hefur aukist og spenna hefur verið i
ísraelskum stjórnmálum. Hins vegar
sjáum við nú að báðir aðilar eru reiðu-
búnir að halda áfram fram á veginn.
Líkt og svo oft vill verða, þegar sam-
skipti af þessu tagi þroskast, gera
deiluaðilar sér grein fyrir að þeir eiga
ekki annarra kosta völ en að taka
skrefin fram á við í sameiningu. Það
gefur grundvöll til bjartsýni."
Reglulega er um það rætt að friðar-
umleitanir séu í uppnámi og hætta á
að þær fari í súginn. Hume segir að
diplómötum sé meinilla við að líta svo
á að hlutir séu að fara út um þúfur.
„Við leggjum mikið á okkur og þrátt
fyrir þá erfiðleika sem hafa verið til
staðar gera Israelar og Palestínu-
menn sér grein fyrir að framtíð þeirra
byggist á því að þeir geti átt sam-
skipti hvorir við aðra. Það þýðir hins
vegar ekki að áframhaldandi friðar-
umleitanir muni ganga átakalaust
fyrir sig. En þar sem það er engum
í hag að þær fari út um þúfur ættum
við að geta komist hjá því að það
gerist.“
En þrátt fyrir að hlutirnir mjakist
áfram hlýtur ekki einhvern tímann
að koma að því að taka verði afstöðu
til spurningarinnar um sjálfstætt ríki
Palestínumanna? Slíkt ríki sé endan-
legt markmið Palestínumanna en að
sama skapi hafi ísraelsstjórn lýst því
yfir að hún muni aldrei sættast á að
til þess verði stofnað. „í samningavið-
ræðum lýsa menn yfir ýmsu varðandi
það hvað komi til greina og hvað
komi ekki til greina. Það er hægt að
finna mýmörg dæmi um að menn
hafi lýst því yfir að eitthvað komi
aldrei til greina en síðan hafi þeir
framkvæmt það að lokum. Það er
eðlilegt að menn snjði sér ákveðinn
ramma í viðræðum. ísraelar gera sér
grein fyrir að þeir verða að geta átt
í samskiptum við aðila sem getur stað-
ið við skuldbindingar á sviði öryggis-
mála. Frá okkar sjónarhóli séð, sem
sáttasemjara í deilunni, skiptir minna
máli hvað sá aðili er kallaður en að
hann geti staðið við skuldbindingar
sínar.“
Saddam og Bandaríkin
Undanfarin ár hefur Saddam Hus-
sein gegnt hlutverki „Ijóta kallsins"
á alþjóðavettvangi. Telur Hume að
það hversu langt sú persónugerving
hefur gengið geri að verkum að
Bandaríkin og Irak muni undir eng-
um kringumstæðum geta átt eðlileg
samskipti fyrr en Saddam sé horfinn
af vettvangi? „Ég held að þetta snú-
ist ekki eingöngu um Saddam og
Bandaríkin. Þegar hann réðst inn í
Kúveit snerist allur heimurinn gegn
honum. Hann þarf að gera upp sakir
við hið alþjóðlega samfélag og standa
við þær samþykktir er gerðar voru í
tengslum við vopnahléið. Síðasta vor
flutti Albright ræðu þar sem hún dró
í efa að hann myndi nokkurn tímann
standa við þær skuldbindingar. Ég
held að við værum öll betur sett ef
hann gerði það. Bandaríkin vona að
sú verði raunin og að stjórn hans
muni í framtíðinni ekki búa yfir getu
til að framleiða kjarnorkuvopn."
Hume segir að Bandaríkin hafi
ekki haft það að markmiði _að skipta
sér af innanríkismálum íraks en
dregið í efa að írak undir stjórn Sadd-
ams Husseins væri reiðubúið að
standa við þær lágmarkskröfur sem
gerðar væru til ríkja í alþjóðlegum
samskiptum.
En hvað gerist í írak eftir að Sadd-
am fer frá, jafnvel eru til kenningar
um að brotthvarf hans muni leiða tii
þess að landið liðist i sundur? „Þetta
er flókið mál. Annars vegar er til
staðar stór, vel menntuð millistétt í
Irak sem gæti orðið uppistaða lýð-
ræðislegs þjóðfélags. Érá því írak
öðlaðist sjálfstæði hefur þessi þjóðfé-
lagshópur hins vegar ekki fengið
tækifæri til að gegna því hlutverki.
Hið pólitíska vald hefur verið í hönd-
um kjarnaflokks, Baath-flokksins,
hersins og ekki síst ættbálks_ sem
Saddam er hluti af. Meirihluti íraka
hefur því aldrei átt aðild að stjórn
landsins. Auðvitað vonum við að
hægt verði að koma á lýðræðislegu
þjóðfélagsskipulagi í írak.“
Hume segir vissulega hægt að
ímynda sér að írak liðist í sundur.
Rétt eins og Bandaríkin voru því
andsnúin að Kúveit yrði máð út af
kortinu segir hann líklegt að j)au
muni setja sig upp á móti því að Irak
hverfi. „Besti kosturinn væri að írak
myndi taka jákvæðan þátt í uppbygg-
ingu og stjórnun þessa heimshluta.
Upplausn ríkja gengur yfirleitt ekki
hljóðalaust fyrir sig og því er best
ef hægt er að koma í veg fyrir slíkt.“
Hann segir að til skemmri tíma
litið bendi fátt til að Saddam verði
steypt af stóli. Til lengri tíma litið
sé heldur ekki hægt að sjá að miklar
líkur séu á að helstu andstæðingar
hans, sem séu annaðhvort Kúrdar eða
Shía-múslimar, hafi uppi áform um
eða getu til að sundra ríkinu.
Heildstæð stefna
Þær raddir hafa heyrst að vegna
þess hve mikla áherslu Bandaríkin
leggi á að írak verði sér ekki úti um
gjöreyðingavopn hafi þau ekki ein-
beitt sér í nægum mæli að þeirri
hættu er stafí af íran í þessum efn-
um. Hume segir aðspurður um þessi
sjónarmið að Bandaríkin séu að hans
mati eina vestræna ríkið er hafi heild-
stæða stefnu er beinist að báðum
þessum ríkjum. „Evrópsk vinaríki
okkar hafa átt erfitt með að móta
eindregna stefnu er nær til írans jafnt
sem íraks. Telji þau sig búa yfir betri
lausn er nær til ríkjanna beggja
myndum við gjarnan vilja sjá hana.“
Vandinn við að samræma stefnu
Bandaríkjanna og Evrópu gagnvart
íran og Irak segir Hume vera gott
dæmi um þann vanda sem stjórnar-
erindrekar standi ávallt frammi fyrir.
„Frá okkar sjónarhóli er íran ríki er
hefur stutt við bakið á hryðjuverka-
mönnum. Það var staðfest með dómi
í Þýskalandi nú fyrir skömmu. Sá
dómur kom okkur ekki í opna skjöldu.
Hins vegar virðist hann hafa komið
sumum Evrópuríkjum á óvart. Við
höfum fylgt þeirri stefnu að eiga
ekki viðræður við írana nema horfið
verði frá þessari stefnu. í Evrópu eru
hins vegar margir á því að árangurs-
ríkara væri að leysa þessi mál með
samskiptum og viðræðum. Það má
að sama skapi nefna dæmi þar sem
við teljum samskipti bestu lausnina
en Evrópa vill einangrun. Skýrasta
dæmið þessa stundina er líkiega hin
nýja stjóm í Kongó. Við höfum viljað
viðræður við stjómina til að þoka
mannréttindamálum áfram en af-
staða Evrópuríkja hefur verið sú að
loka beri á samskipti þar til rannsókn
á mannréttindabrotum hafí átt sér
stað.“
íslam ekki ógn
Mið-Austurlönd hafa verið einn
eldfimasti hluti heims um nokkurt
skeið og kenningar verið uppi um að
íslam sé skæðasta ógnin er Vest-
uriönd standi frammi fyrir eftir að
kommúnisminn gufaði upp. Þessu er
Hume ósammála. „Ég lít ekki á íslam
sem ógn. Á Vesturlöndum höfum við
haft tvö þúsund ár til að finna jafn-
vægi milli kristinnar trúar og ann-
arra þjóðfélagsþátta á borð við stjórn-
mál. Oll vestræn ríki hafa gengið í
gegnum erfið tímabil hvað þetta
varðar í sögunni. í mörgum ríkjum
múhameðstrúarmanna hefur ekki
verið tekið á því hvernig aðlaga eigi
trúna nútímanum og hvemig stjórn-
un samfélagsins tryggi best almanna-
hag. Eflaust mun það taka einhvern
tíma áður en þau finna öll leið er
hentar þeirra menningu. Við eigum
að sýna þessu skilning en ekki al-
hæfa um múhameðstrú."
Hume heldur í næstu viku til Alsír
þar sem hann tekur við stöðu sendi-
herra Bandaríkjanna. Hvernig líst
honum á starfið í ljósi þeirra blóðugu
átaka sem átt hafa sér stað í landinu
undanfarin ár? „Þetta starf krefst
hógværðar. Maður verður að gera sér
grein fyrir að ekki eru til einfaldar
lausnir við öllum vandamálum. Hins
vegar er hægt að hugga sig við að
þegar átök eiga sér stað í þjóðfélagi
eru breytingar að eiga sér stað. Við
eigum því að velta fyrir okkur hvern-
ig við getum haft áhrif á þær breyt-
ingar. Þá orku sem leysist úr læðingi
við átök má oft beisla. Ég vil nefna
dæmi. Á undanförnum fimm árum
hafa 120 blaðamenn verið myrtir við
störf sín í Alsír, helmingur þeirra
alsírskur. Þarna hafa því sextíu
blaðamenn verið reiðubúnir að fóma
Iífi sínu til að sannleikurinn næði
fram að ganga. Þjóðfélag þar sem
má finna sextíu einstaklinga sem eru
reiðubúnir að færa slíka fórn er ekki
samfélag án vonar. Svipuð dæmi
mætti taka af Alsírbúum er hafa
hætt lífi sínu til að hafa afskipti af
stjómmálum."
En hvaða hlutverki telur Hume að
Bandaríkin og önnur ríki geti gegnt
við að fínna lausn á átökunum í Als-
ír og telur hann hættu á að þau breið-
ist út til fleiri Norður-Afríkuríkja?
„Ég tel ekki hættu á að þau breiðist
út. Þetta er innanríkismál sem rekja
má til aðstæðna innan þessa ríkis.
Spurningin um múhameðstní og að-
lögun að nútimanum er almennara
eðlis og hvert ríki mun taka á henni
á sinn hátt. Við verðum að gera okk-
ur grein fyrir að þetta sé alsírsk deila
sem Alsírbúar verða að finna lausn
á. Ef hinar stríðandi fylkingar vilja
setjast niður má hins vegar spyija
hvort einhveijum beri ekki að skýla
þeim með regnhlíf. Þá má velta því
fyrir sér hvort hægt sé að hvetja
menn til að koma sér fyrir undir regn-
hlífinni og sýna fram á að það geti
verið árangursríkt og að hægt sé að
finna iausn á málum.“
Treg til valdbeitingar
Það er óumdeilanlegt að Bandarík-
in eru eina risaveldið í heiminum eft-
ir upplausn Sovétríkjanna. Bandarík-
in hafa hins vegar verið treg til að
beita valdi sínu, nema beinir banda-
rískir hagsmunir séu í húfi. Janframt
hafa þau stundum verið gagnrýnd
af öðrum ríkjum þegar þau hafa beitt
afli sínu. Hume segir að menn eigi
að fagna því hversu treg Bandaríkin
séu til að nýta aflsmuni sína. „Ég
held að sögulega séð séu fá dæmi
um jafnöflugt ríki er hafi verið jafn-
tregt til að beita afli sínu og Banda-
ríkin eru. Stundum hefur valdbeiting
af hálfu Bandaríkjanna verið gagn-
rýnd á þeim forsendum að ekki hafi
verið haft nægilegt samráð við önnur
ríki. Það getur verið að staða okkar
sem eina risaveldisins kalli fram nei-
kvæð viðbrögð."
Hume teiur aðspurður ekki hættu
á að deilur á borð við þær sem urðu
á leiðtogafundi NATO í Madrid í
sumar um stækkun bandalagsins
muni leiða til spennu milli bandalags-
þjóðanna. „Það hefur verið árviss
atburður í kringum jólin undanfama
fjóra áratugi að greinar hafi birst í
blöðum um erfiðleikana innan Atl-
antshafsbandalagsins og að það sé
að liðast í sundur. Ég held að grein-
arnar í ár verði jákvæðari en oft
áður. Að mínu mati gengur samstarf-
ið vel og það hefur tekist vel að greiða
úr ágreiningsefnum á undanförnum
árum.“
NATO sé pólitískt bandalag með
hernaðarívafi og sú ákvörðun að
stækka bandalagið byggist á því að
nú sé fleiri ríki að finna í álfunni sem
vilji eiga samstarf á grundvelli lýð-
ræðislegra viðhorfa og séu staðráðin
í að láta herinn lúta pólitískum aga.
„Ég tel að eftir hálfa öld muni menn
meta það sem svo að mikilvægasta
hlutverk NATO hafi ekki verið á
hernaðarsviðinu heldur að aðstoða
ríki við að öðlast stöðugleika og hafa
stjóm á valdbeitingu."