Morgunblaðið - 09.12.1997, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ
Æm Ný og fersk
^ern
FUGLABÚIÐ FELL i KJÓS
og fersle
ecjQ
Fuglabúiö Fell í Kjós
Símar 566 7010- 566 7011
GSM 893 2203
Komdu og skoðaðu nýju
Nilfisk GM-400 ryksugurnar
/?onix
HÁTÚNI6A REYKJAVÍK SÍMI 552 4420
PRIÐJUDAGUR 9. DESEMBER 1997 45*
MENNTUN
Brynjúlfur frá Minna-Núpi og Saga hugsunar minnar um sjálfan mig og tilveruna
TILBOÐ
Nýja myndastofan
Laugavegi 18,
sími 551 5125
Sj álfmennt-
aði alþýðu-
maðurínn
Sjálfsmenntun í heimspeki núna
yrði öðruvísi vegna þess að til eru svo y
margar bækur sem stýra náminu, og
auðveldara yrði að vera „kjölfróður"
maður. Heimspekingar hafa líka
skrifað meira handa almenningi en
áður þekktist. Sjálftnenntaðir alþýðu-
menn á borð við Brynjúlf frá Minna-
Núpi verða því ávallt sjaldgæfir.
Forvitiun fræðimaður -
kurteis spekingur
Heimspekikenning Brynjúlfs er
eindahugmynd en hann leitaði að eðli
og gerð alheimsins og guðs. Hana má
flokka undir trúarheimspeki, þótt
heimspeki hans sé í höfuðatriðum
sjálfsprottin. Veruleikinn er samsetfr
ur úr eindum sem stefna í þroskaátt á
leið sinni til guðdómsins. Brynjúlfur
leitar í raun eðlis guðs með því að
glíma við mótsagnir, meðal annai's í
Biblíunni.
Séra Magnús Andrésson alþingis-
maður skrifaði um Brynjúlf árið 1909:
„Um þig er auðvelt að sjá, þegar litið
er yfii- umliðna æfi þína, að þú hefur
haft mikla þýðing til góðs, og að mikið
hefði vantað, ef þú hefðfr ekki lifað
hér á landi. Þú hefur legið á brjóstum
vizkunnar og staðið í þjónustu hins
góða, til að efla Guðs ríki á þínu landi,
á þinni tíð, með þínum miklu hæfileik-
um.“
Brynjúlfui- andaðist 16. maí 1914.
Hann var forvitinn fræðimaður og
kurteis spekingur.
Kraftmeiri, nú með 1400W mótor.
Fislétt, aðeins 6.5 kg.
Biðstöðufesting fyrir rör og slöngu.
Og hinn frábæri Nilfisk AirCare®
síunarbúnaður með HEPA H13 síu.
Kosturinn við sjálfsmenntun fyrir einni öld
var að nemendinn festist síður í stefnum.
Hann var háður tilviljun. Brynjúlfur frá
Minna-Núpi náði fádæma góðum árangri
með forvitnina og viljann að vopni. Hann
skrifaði meðal annars Sögu hugsunar
minnar sem nú er endurútgefin.

HANN leitaði sér þekkingar
á eigin spýtur, knúinn
sterkri hvöt til að finna
undirstöðu sem hann gæti
byggt á. Hann var fátækur og bjó við
slæma heilsu en hugsun hans
þroskaðist ævina alla. Brynjúlfur
Jónsson fæddist að Minna-Núpi í
Gnúpverjahreppi í Arnessýslu 26.
september 1838 og bjó lengst af á
Eyrarbakka.
„Sem bam var hann síspurull og
forvitinn og vildi raunar aldrei kann-
ast við að forvitni væri löstur," segir
Haraldur Ingólfsson sem vann B.A.
ritgerð í heimspeki um þennan sjálf-
menntaða speking og hafði umsjón
með útgáfu „Sögu hugsunar minnar"
eftfr Brynjúlf og ritaði inngang.
„Fróðleiksfýsn Brynjúlfs og þörf
hans til að velta hlutunum fyrir sér,
hugleiða, undrast og yfirvega sínar
eigin skoðanir og annarra, leiddu
hann oft í nokkum vanda, sem eink-
um tengdist ti-úarhugmyndum hans
og kenningum Biblíunnar,11 segir
Haraldur.
„Ég sá nafn Brynjúlfs fyrst í neð-
anmálsgrein,“ segir hann, „árið 1995
hélt svo Gunnar Harðarson, lektor í
heimspeki við Háskóla Islands, nám-
skeið um íslenska heimspeki og þai’
las ég Sögu hugsunar minnar, loks
varð hún viðfangsefni lokaverkeíhis
míns í heimspekinni.11
Haraldm- heillaðist af þroskasögu
hugsunar Brynjúlfs og hka af per-
sónuleika hans, en hann var sagður
einkar jákvæður maður, nánast líkur
dýrlingi. „Hann virðist hafa verið
gæðablóð - vildi öllum vel og mælti
öllu bót,“ segir Hai'aldur, .jafnvel ef
honum fannst of hallað á skrattann í
umi'æðum um hann, sagði hann að
skrattinn væri sjálfsagt ekki verri en
af væri látið.“
Slæm heilsa góð
Ef til vill var heilsubrestur Brynj-
úlfs jafnframt gæfa hins fátæka pilts
því þannig öðlaðist hann tækifæri til
að mennta sjálfan sig án þess að
þræla myrkranna á milli og hann
fékk starf við barnakennslu og hjá
Hinu íslenzka fomleifafélagi við að
rannsaka fornleifar og semja ritgerð-
fr fyrir árbók félagsins. Hann safnaði
líka þjóðsögum og skrifaði sagnfræði-
legar bækur, t.d. um Þuríði formann.
Hann las allt sem hann komst yfir
og þurfti vegna veikinda sinna að lesa
og skrifa með því að halda bók og
skriffærum í lausu lofti beint fyrir
framan sig og þannig skrifaði hann
alla tíð. Hann hafði sem barn undrast
svo mikið yfir sjálfum sér og um-
hverfinu að hann þurfti að rekja sig
áfram lífið á enda í leit að svörum sem
hann skýrir frá í Sögu hugsunar
minnar. En hvers konar sjálfsmennt-
un öðlaðist hann?
„Hann er sjálfmenntaður alþýðu-
Morgunblaðið/Ásdís
HARALDUR Ingólfsson hafði umsjón með riti Brynjúlfs.
maður - og „fæddur heimspekingur"
eins og stóð í dánarfregninni,“ segir
Haraldur, „bóklesturinn heillaði hann
en óneitanlega verður námið tilvilj-
anakennt en ekki kerfisbundið eins
og hefðbundið skólanám er. Hann var
aðeins hálfan mánuð í skóla.“
Kenndi sjálfum sér
dönsku og þýsku
Brynjúlfur var sinn eigin kennari
og kenndi sjálfum sér bæði dönsku og
þýsku. Hann kynntist líka mörgum
menntamönnum í Reykjavík og fékk
hjá þeim ýmsar góðar bækur og ráð.
„Ef til vill er kosturinn við sjálfs-
menntun að menn halda ekki jafnfast
í steínur og skólalærðir menn,“ segir
Ilaraldur, „Brynjúlfur var ekki fastur
í neinn isma.“
Brot af hugsun Brynjúlfs
f þessari annarri útgáfu heim-
spekirits Bi-ynjúlfs hefur staf-
setning verið færð til nútíma-
horfs. Bók hans er í 52 köflum og
hér birtast tveir um æskuhugsun
hans, nr. 3. og 4.
Staður minn og tími
Þá er ég var kominn svo langt,
að ég hugsaði með orðum, spurði
ég sjálfan mig, af hveiju það
mundi vera: að ég var ég, en ekki
einhver annar; að ég var núna,
en ekki einhvemtíma áður, og að
ég var hér, en ekki einhverstaðar
annarstaðar. Mér hvarflaði jafn-
vel sú spurning í hug: Skyldi ég
vera ætlaður til einhvers sér-
staks og því vera svona einkenni-
legur? Slík spursmál ráku hvert
annað hjá mér. Og þó vissi ég
vel, að svar upp á þau var hvergi
að fá. Ekki bar ég þetta mál und-
ir álit nokkurs manns, ekki
einusinni móður minnar; var ég
þó annars vanur að segja henni
hvað eina sem mér lá á hjarta.
En bæði fann ég að ég gat ekki
gjört mig skiljanlegan um þetta
efni, og líka var mér ljóst, að
enginn gat skýrt það fyrir mér.
Nokkurlausn
Loksins rann það upp fyrir
mér, eins og sjálfkrafa, að ég
mundi ekki vera eins frábrugð-
Ljósmynd/Þjóðminjasafn íslands
og hvers annars manns: meðvit-
und hvers eins byggi í honum
sjálfum, en ekki í neinu því, sem
er annað en hann, eins og mín
meðvitund býr ekki í neinu því,
sem er annað en ég. Við þessa
úrlausn hvfldist hugur minn að
nokkru leyti. En brátt sá ég, að
það var engin úrlausn: Því var
ósvarað, af hverju ég var ég, var
nú og var hér. Eg varð að Iáta
mér nægja, að kalla tilveru mína
óskiljanlega. Ógjörla man ég hve
gamall ég var þá er ég var að
velta þessu fyrir mér og þóttist
finna úrlausnina, sem nú var get-
ið. Þó mun ég þá hafa verið á
8.-10. aldursári.
Saga liugsunar minnar um
sjálfan mig og tilveruna eftir
Sigurður Kristjánsson bóksali gaf fyrstur út
Sögu hugsunar minnar árið 1912. Haraldur
Ingólfsson birtir hana nýjum lesendum
inn öðrum mönnum og ég hafði
ætlað: Það mundi vera eins ástatt
fyrir öllum mönnum, sem um
sjálfa sig hugsuðu: hver einasti
maður mundi hljóta að líta eins á
sig gagnvart öllu öðru eins og ég
leit á mig gagnvart öðru. Mitt
innra líf mundi vera alveg eins
Brynjúlf frá Minna-Núpi er gefin
út af Hinu íslenzka bókmenntafé-
lagi í ritröðinni íslenzk heim-
speki. Bókin er 125 blaðsíður
með ritdómum, bréfum og rita-
skrá og með XLII löngum inn-
gangi eftir Harald Ingólfsson.
Reykjavik, 1997.
Peter
tlolbrook
Bensows-
verðlaunin
NÝLEGA hlaut Peter Hol-
brook prófessor við tannlækna-
deild Háskóla íslands hin eftir-
sóttu Bensows verðlaun frá
Skandinav-
íska tann-
læknasam-
bandinu.
Verðlaunun-
um, sem eru
100.000
sænskar
krónur, deil-
ir hann með
finnska
tannlækna-
prófessomum Satu Alaluusua.
Verðlaunin eru veitt þriðja
hvert ár og er mikill heiður að
hljóta þau.
Peter er fyrsti íslendingur-
inn sem hlýtur þessi verðlaun.
Skandinavíska tannlæknasam-
bandið sem stofnað var 1866
stendur að þessum verðlaunum
og voru fyrst veitt árið 1988.
Verðlaunin voru afhent í
tengslum við norrænt tann-
læknaþing sem haldið var í
Þrándheimi í október sl. Mark-
mið Bensows verðlaunanna er
að veita viðurkenningu fyrir
birtingu á merkilegum vísinda-
niðurstöðum, ekki færri en 20
nýlega birtar vísindagreinar.
Fyrr á þessu ári hlaut meist-
aranemi undfr handleiðslu Pet-
ers, Gunnsteinn Haraldsson,
fyrstu verðlaun á evrópskri
tannlæknaráðstefnu í Berlín
fyrir uppgötvunanir sínar um
nýtt aflirigði munnbaktería
sem tengjast tannholdsbólgu.
Peter tekur um þessar
mundir þátt í alþjóðlegri rann-
sókn á áhrifum notkunar flúors
á tannheilsu. ísland var valið
sem samanburðarland því hér
á landi er flúor ekki bætt í
drykkjarvatn.