Morgunblaðið - 09.12.1997, Blaðsíða 54

*54 ÞRIÐJUDAGUR 9. DESEMBER 1997
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLADIÐ
Ný stefna
í byggðamálum
UMRÆÐAN um
landsbyggðarvandann
er stöðugt að aukast.
Staðreyndimar eru
skelfilegar; fólksflótti
er stöðugur; vamarað-
gerðir virðast fremur
auka vandamálin og
ímynd landsbyggðai*-
innar er í raun ímynd
þess sem tapar. Og að
sjálfsögðu vill enginn
vera í flokki tapsála.
Þess vegna er hægt að
segja að ákveðin svika-
mylla sé í gangi.
Vandamál koma upp,
hið opinbera með
landsbyggðarþingmenn
í broddi fylkingar kemur til að
setja stóran plástur á sárið. Getur
það verið að betra sé að leyfa því
að standa opnu og sjá hvort það
jafni sig sjálft í stað þess að loka
því með plástri þannig að ekkert
súrefni (lausnir og hugmyndir)
komist að?
> Halda má fram að byggðastefn-
an á Islandi sé svo úr. sér gengin að
hún stangist á við nútíma lög og
reglugerðir. Rekstrarstyrkir til
eins fyrirtækis en ekki annars geta
með engu móti samrýmst sam-
keppnislögum. Kannski er það að-
eins spuming um tíma hvenær
dómur fellur byggðastefnunni í
óhag og bannar einfaldlega slíkar
aðferðir.
Meginverkefni stjómvalda hlýt-
ur að vera það að leikreglur þjóðfé-
íagsins séu skýrar. Það er einnig
grundvallaratriði að opinberir fjár-
munir fari í verkefni
sem koma landsmönn-
um öllum til góða. Því
eru það gleðileg tíðindi
sem nýverið heyrðust
að taka ætti upp nýja
stefnu í vegamálum.
Tenging þéttbýl-
iskjarna og fjölfarinna
ferðamannastaða er
mál sem ætti að vera
nýrri stefnu leiðarljós.
Þarna hefur forsætis-
ráðherra tekið af skar-
ið með glæsibrag. Nú
verður lögð af hin
þreytta stefna, ef
stefnu skyldi kalla, að
kaupa sér atkvæði með
par kílómetra varanlegum vega-
stubb.
Nauðsynlegt er að höggva á
hnúta byggðaröskunar sem kvóta-
kerfið hefur, og ekki síst, mun
hafa. Stórkvótar sem skipta um
hendur eiga það til að skipta um
landssvæði S leiðinni. Ekki er und-
irritaður sérfræðingur í líffræði
hafsins. En þegar hlustað er á eldri
sjómenn kemur margt athyglivert í
ljós. Hér áður fyrr voru fyrst og
fremst stundaðar handfæra- og
línuveiðar. En þegar nær dró
hrygningu var skipt yfir á net þar
sem fiskurinn hætti að taka á
beitu. Margir halda því fram að
línuveiðar séu fiskistofnunum síður
en svo hættulegar. Lítið sem ekk-
ert smáfiskadráp fylgir þessum
veiðum. Og allur aflinn kemur á
land. Evrópusambandið er nú að
athuga hvort ekki eigi að leyfa
Páll
Þór Jónsson

Það er grundvallar-
atriði, segir Páll
Þór Jónsson, að
opinberir fjármunir
fari í verkefni sem
koma landsmönnum
öllum til góða.
frjálsar veiðar línubáta. Með því er
skapaður grundvöllur fyrir öflugri
útgerð allt í kringum landið, óháð
kvótaeign. Það er vægast sagt dap-
urlegt að ræða við sjómenn sem
eiga ljómandi góða báta og eru inn-
an við mánuð að klára kvótann
sinn.
Frjálsar handfæra- og línuveiðar
koma landsmönnum öllum til góða.
Gífurleg atvinna fylgir þeim og þær
eru þær um leið vistvænustu veiðar
sem hægt er að stunda.
Nauðsynlegt er að stokka upp
styrkjakerfið. Sambönd sem byggj-
ast á pólitík, vinskap, ættartengsl-
um eða búsetu soga til sín fjármagn
sem oft nýtist illa. Afnema verður
varnar- og vandamálastyrki. Það er
einfaldlega búið að sanna að þeir
gera ekkert annað en að viðhalda
vandamálunum eða jafnvel auka
þau. Með því að leggja slíka hugsun
til hliðar mun skapast fjármagn
sem hægt verður að veita til nútíma
uppbyggingar að vestrænni fyrir-
mynd. 011 fyrirtæki og einstakling-
ar á Islandi gætu þá sótt um styrki
til rannsókna, þróunarstarfa og
markaðssetningar óháð búsetu.
Með því að veita fjármagni á þann
hátt, einungis á faglegum og skil-
virkum grunni, mun þróun atvinnu-
lífsins taka risastökk.
Til að fylgja nýrri stefnu eftir er
nauðsynlegt að leggja tO hliðar þá
hugsun að í landinu búi tvær þjóðir;
höfuðborgarbúar og landsbyggðar-
menn. Þessi hugsun skapar stöðuga
togstreitu sem stendur frekari þró-
un fyrir þrifum. Við höfum ekkert
við landsbyggðar- eða höfuðborgar-
þingmenn að gera. Við þm*fum ein-
ungis góða þingmenn. Allir flokkar
á þingi hafa ákveðinn innbyggðan
klofning sem mótast af þessu.
Þannig er það lenska að hella úr
skálum opinberra sjóða árið fyrir
kosningar til þess eins að tryggja
sér atkvæði. Því er það rökrétt að
leggja til hliðar núverandi kjör-
dæmaskipan og taka upp eitt kjör-
dæmi; kjördæmið Island.
Það kemur sífellt betur í ljós að
hagsmunir suðvesturhomsins eru
fjarri því að öll þjóðin flytji þangað.
Þar á bæ verður atvinnuleysi meira
og meira vandamál; uppbygging
skóla- og heilbrigðiskerfisins hefur
ekki undan, að ekki sé talað um fé-
lagslega þjónustu og leigumarkað-
urinn er ofþaninn. Það er öllum til
góðs að jafnvægi skapist. En við ná-
um því ekki meðan við kljúfum
þjóðina í tvennt og skoðum helm-
inginn sem eitt allsherjar vonlítið
vandamál. Við erum nú að ganga til
nýrrar aldar sem knýr okkur til
nýrrar og ferskrar hugsunar. Með
því að skapa einfaldar og hvetjandi
leikreglur munum við hætta að
skoða vandamál en í stað þess ein-
beita okkur að tækifærunum.
Höfundur er hótelsljóri á Húsavík.
Fyrir árið 2000
KERFISÞRÓUN HF.
Fákafeni 11 -Sími 568 8055
www.treknet.is/throun
Skýrsla Aflvaka
Reykjavíkur
NÝLEGA sendi Afl-
vaki Reykjavíkur frá
sér skýrslu um framlög
ríkisvaldsins til höfuð-
borgarsvæðis og lands-
byggðar. Markmið
skýrslunriar á að vera
að skilgreina umfang
ríkisframlaga sérstak-
lega út frá sjónarhóli
höfuðborgarsvæðisins,
athuga með hvaða hætti
jöfnunaraðgerðir af
ýmsum toga eru í þágu
landsbyggðarinnar á
kostnað höfuðborgar-
svæðisins og athuga að
hvaða leyti höfuðborg-
arsvæðið nýtur sér-
stöðu sinnar sem miðstöð stjórn-
sýslu.
Til hvers er
skýrslan unnin?
Þegar skýrslur sem þessi eru
unnar og niðurstöður hennar lagðar
fram verður að spyrja sig að því til
hvers slík skýrsla sé unnin. Það
liggur ljóst fyrir í mínum huga að
hér er ekki um að ræða leit að ein-
hverjum absolut sannleika heldur
er skýrslan unnin sem liður í því að
bæta áróðursstöðu höfuðborgar-
svæðisins gagnvart fjárveitingum af
hálfu stjórnvalda. Sá tónn er sleg-
inn í skýrslunni að gríðarlegum
fjármunum sé stefnt út um land í
óarðbæra hluti í stað þess að nota
þá skynsamlega á höfuðborgar-
svæðinu. Eins og þegar hefm* verið
rakið í fjölmiðlum þá er í skýi*slunni
mikið af einkennilegum staðhæfing-
um, t.d. eins og það sé sérstakur
stuðningur við landsbyggðina ef
Landsbankinn lánar meira til ein-
hvers svæðis en sem nemur innlán-
um. Sagt er að mikill eðlismunur sé
á þeim framlögum sem renna til
höfuðborgarsvæðisins og þeim
beinu styrkjum sem renna til lands-
byggðarinnar. Spyi’ja má t.d. hvort
fjárveitingar til landbúnaðarmála
gagnist einvörðungu þeim sem búa
á landsbyggðinni. Hvað með neyt-
endur sem neyta matvælanna?
Hvað með þá grundvallarkröfu
hvers þjóðfélags að vera sjálfu sér
nógt með helstu matvæli vegna ör-
yggissjónarmiða? Eru framlög til
vegamála út um land eingöngu
styrkur til viðkomandi landssvæðis.
Gagnast vegir um landið höfuðborg-
arsvæðinu yfir höfuð ekki? Það
verður að segja það eins og það er
að hér er slegið á nýjar nótur í um-
ræðunni landsbyggð-höfuðborgar-
svæðið. Þyngd skýrslunnar væri
kannske ekki eins mikil ef hún væri
unnin af einhverri stofnun úti í bæ
og tengdist borginni ekki á neinn
hátt, en því er ekki fyrir að fara.
Sveitarstjórnarmenn á höfuð-
borgarsvæðinu hafa löngum þvegið
hendur sínar af því að kynda undir
togstreitu milli höfuðborgarsvæðis
og landsbyggðar. Það er hinsvegar
alveg Ijóst í mínum huga að þegar
umræðan er færð inn á nýjar braut-
ir, eins og gert er með umræddri
skýrslu, þá verður landsbyggðin að
ná vopnum sínum og snúast til
varnar. Hér er greinilega um vax-
andi átök að ræða milli höfuðborgar
og landsbyggðar vegna síminnkandi
fjármuna sem veittir ei*u af fjárlög-
um til framkvæmda og ýmissar
starfsemi á vegum ríkisins og í því
skyni er oft háð hart áróðursstríð í
fjölmiðlum. Það var t.d. æði oft í
haust sem ljóta glugganum í Borg-
arspítalanum brá fyrir í sjónvarps-
fréttunum svo eitt nærtækt dæmi
sé nefnt. Eg hef t.d. ekki séð
sjúkrahúsi Akureyrar vera sinnt á
viðlíka hátt enda þótt fjárhagsörð-
ugleikar þeirrar stofnunar séu
einnig miklir. I stórum dráttum má
segja að sú mynd sem dregin er
upp af heilbrigðiskerfinu í fjölmiðl-
um er á þann veg að illa sé farið
með fjármuni sem lagðir eru í
heilsugæslu á landsbyggðinni, með-
an sambærilegum
stofnunum á höfuð-
borgarsvæðinu sé svo
þröngur stakkur skor-
inn að starfsfólkið
neyðist til að vera í
lopapeysum í vinnunni
svo það farist ekki úr
kulda. Hér er einungis
nefnt eitt nærtækt
dæmi en af nógu er að
taka í þessum efnum ef
út í það væri farið. Síð-
an vantar eitt grund-
vallaratriði í skýrsluna
en það er hvaðan það
fjármagn er upprunnið
sem ríkisvaldið hefur til
ráðstöfunar. Hvaðan
koma gjaldeyristekjumar? Hvar á
verðmætasköpunin sér stað?
Hvað getur landsbyggðin gert?
Meginaðsetur opinberrar stjórn-
sýslu ríkisvaldsins er á höfuðborg-
arsvæðinu.
Nýlega sendi Afl-
vaki Reykjavíkur
frá sér skýrslu sem
Gunnlaugur Júlíus-
son telur um margt
athyglisverða.
Embættismenn stjórnkerfisins
hugsa og starfa út frá viðhorfum
þess samfélags sem þeir lifa og
hrærast í og ákvarðanataka dregur
dám af því. Til þess að samfélagið
sé í þokkalegu jafnvægi, þá þurfa
hlutföllin milli dreifbýlis og þéttbýl-
is að vera af ákveðnum toga. Það
má segja að hérlendis séu þessi
hlutföll að verða á þann hátt að þró-
unin er að verða illviðráðanleg. Það
er því ljóst í mínum huga að lands-
byggðin þarf að fara að koma fram í
einu lagi í þessari umræðu til þess
að gæta hagsmuna sinna. Það hefur
verið ráðinn „lobbyisti" af minna til-
efni til að gæta hagsmuna lands-
byggðarinnar og berjast fyrir hags-
munum hennar innan stjórnkerfis-
ins. A þann hátt væri hægt að
fylgjast með reglugerðum, laga-
setningu og stjórnvaldsaðgerðum
sem hafa áhrif á þróun atvirinu-
möguleika og stöðu atvinnulífs á
landsbyggðinni. Á þetta kannske
að vera eitt af hlutverkum Byggða-
stofnunar? Á hvern hátt sem það
yrði gert, þá verður landsbyggðin
að gæta hagsmuna sinna sem
heildar hvað varðar ákveðna hluti.
I þessu sambandi veltir maður fyr-
ir sér hlutverki Samkeppnisstofn-
unar. Hennar hlutverk hefur fyrst
og fremst verið að gæta hagsmuna
einkaaðila gagnvart stofnunum og
fyrirtækjum sem opinberir aðilar
hafa hönd í bagga með. En hvað
með landsbyggðina og samkeppn-
isstöðu fyrirtækja þar gagnvart
höfuðborgarsvæðinu? Hvað með
álagningu virðisaukaskatts á flutn-
inga vöru út um land? Veikir þessi
skattlagning ekki samkeppnisstöðu
verslana úti á landi gagnvart versl-
unum á höfuðborgarsvæðinu? Er
það ekki brot á samkeppnislögum?
Hvað með símakostnað? Það er
verið að halda því fram að fjar-
vinnsla sé dæmigerður rekstur
sem geti verið hvar sem er á land-
inu? En er von til að hann geti þrif-
ist út um land þegar símakostnað-
ur samsvarandi tölvufyrirtækis er
5-6 sinnum hærri í Neskaupstað
en Reykjavík, eins og kom fram í
umræðum á Alþingi um daginn. Er
þetta ekki mismunur á samkeppn-
isstöðu fyrirtækja og landshluta
fyrir atbeina ríkisvaldsins?
Raforkuverð á landsbyggðinni mun
hækka um áramótin en þá lækkar
það í Reykjavík vegna þess að
Reykjavíkurborg getur greitt nið-
Gunnlaugur
Júlíusson