Morgunblaðið - 09.12.1997, Side 48

48 ÞRIÐJUDAGUR 9. DESEMBER 1997
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Byltingin
í Rússlandi
1917
ÞVÍ ER stundum
haldið fram að alræð-
isaðferðir stalínista-
stjórnanna og
Kommúnistaflokks-
ins í Sovétríkjunum
megi rekja til okt-
óberbyltingarinnar í
Rússlandi 1917. Saga
þessarar alþýðuupp-
reisnar og einkenni
Bolsévíkaflokksins
afsanna að svo sé.
októberbyltingin var
afar djúptæk í bylt-
ingarsögunni og einn
mikilvægasti atburð:
ur þessarar aldar. í
fyrsta skipti í sögunni
tóku vinnandi stéttir völdin úr hönd-
um ráðastéttarinnar og hófu upp-
byggingu samfélags sem grundvall-
ást á meirihluta alþýðu manna en
ekki hagsmunum eignastéttarinnar.
Með því hófst nýtt tímaskeið í sögu
mannkyns.
Rússland á tímum keisarans
Arið 1917 hafði heimsstyijöldin
fyrri, fyrsta heimsvaldastríðið, geis-
að í Evrópu á fjórða ár. Milljónir
manna voru fallnar og ríkisstjórnir
kapítalísku landanna hugðu á fram-
hald. Rússland fór í stríðið sem
heimsvaldasinnað ríki. Það bar þó
éinkenni hálflénskrar vanþróunar.
Forréttindaaðall einokaði jarð-
næði, en 80% íbúa lifðu af akur-
yrkju. Eitthundrað milljón smá-
bændur drógu fram lífið á 150 millj-
ón hekturum lands og var hlutur
hverrar fjölskyldu því undir 7,5
hekturum. Þijátíu þúsund jarðeig-
endur áttu að meðaltali 2.200 hekt-
ara hver, samtals 75 milljón hekt-
ara, eða jafnt og 50 milljón smá-
bændur! Verkalýðsstéttin var að
koma til sögunnar en taldi aðeins
fjórar milljónir. Hún hafði engu að
síður töluvert félagslegt vægi.
Keisaraveldið var þekkt um víða
veröld fyrir að vera „fangahús
þjóða". Einungis 43% íbúanna voru
/ *af stór-rússnesku þjóðerni. Hin 57%
voru undirokaðar þjóðir, Úkraínu-
menn, Pólveijar, Azerar, Tartarar,
Tyrkir og fleiri. Þær höfðu verið
neyddar inn í keisararíkið og máttu
þola efnahagslegt, félagslegt og
menningarlegt misrétti.
Ríkisvaldið var í höndum stótjarð-
eigenda og framkvæmdin hjá keis-
arans mönnum. Því var beitt á
hrottafenginn hátt til að betja niður
alla andspyrnu. Fijálslyndari hluti
borgarastéttarinnar hafði ekki hug
á að velta keisaranum úr sessi og
í leiðinni þessu lénska skipulagi,
þrátt fyrir að alræðisvaldið héldi
aftur af kapítalískri þróun. Þeir ótt-
uðust að veikari kúgunartæki eða
barátta gegn gamla samfélagskerf-
inu myndi hleypa milljónum af strit-
andi alþýðufólki inn í orrustu sem
færi jafnvel út fyrir mörk borgara-
legrar lýðræðisbyltingar.
Þannig var staðan er Rússland
lýsti yfir stríði gegn Þýskalandi
1914. í árslok 1916 höfðu fimm
milljónir rússneskra bændasona fall-
ið, særst eða verið handteknir. Lið-
hlaupum úr hemum Qölgaði ört.
Vöruverð hækkaði hratt og skortur
á nauðsynjum, svo sem brauði og
eldsneyti, jókst. Snemma árs 1917
braust út almenn óánægja vegna
óréttlætisins. Verkafólk fundaði í
verksmiðjum, mótmælagöngur og
Októberbyltingin var
afar djúptæk í bylting-
arsögunni, segja Gylfi
Páll Hersir og Sigurð-
ur Jóhann Haraldsson
í fyrri grein sinni, og
einn mikilvægasti at-
burður þessarar aldar.
verkföll urðu tíðari. Samstaða
myndaðist milli verkafólks og
óánægðra hermanna.
Uppreisn sviptir keisarann
völdum
Baráttan tók nú á sig byltingar-
svip. Það byijaði með verkfalli
kvenna í vefjariðnaði í Pétursborg,
þáverandi höfuðborg Rússlands.
Verkföll og mótmæli breiddust út
og leiddu til vopnaðrar uppreisnar
og falls keisarans 27. febrúar 1917.
Alþýða manna um gervallt Rússland
studdi uppreisnina, smábændur og
hermenn á vígstöðvum.
í uppreisninni voru þing verka-
manna og bænda, svokölluð ráð
(sovét) frá byltingunni 1905, endur-
vakin. Verkafólk í stærstu verk-
smiðjunum reið á vaðið, í kjölfarið
fyigdi verkafólk í öðrum starfsgrein-
um og síðar urðu til ráð meðal her-
manna og bænda. Fulltrúar voru
valdir í ráðið í beinum kosningum.
Þegar uppreisnin náði hámarki
afréð þingið (dúman, sem keisarinn
setti saman 1905) að búa til nýja
bráðabirgðastjórn. í henni sátu
einkum kapítalistar og stóijarðeig-
endur, auk Alexanders Kerenskíjs,
lögfræðings úr ráðinu í Pétursborg,
sem varð forsætisráðherra um sum-
arið. Bráðabirgðastjórnin studdi
hagsmuni kapítalista, stóijarðeig-
enda og erlendra heimsvaldasinna.
Hún tók ekki tillit til krafna verka-
fólks, smábænda eða undirokaðra
þjóða. Hún hélt áfram þátttöku í
stríðinu og gegndu hershöfðingjar
keisarans áfram fyrri stöðu.
Ráðin skipuðu fulltrúar mikils
meirihluta íbúanna og voru vopnað-
ar sveitir undir þeirra stjórn. En
flokkarnir sem höfðu undirtökin þá
stundina, þjóðbyltingarmenn og
mensévíkar létu bráðabirgðastjórn-
ina um völdin. Báðir flokkar voru
þeirrar skoðunar að lýðræðisleg
bylting gegn keisaranum gæti átt
sér stað undir forystu fijálslyndra
kapítalista, en verkalýðsstéttin yrði
að eiga hagsmuni sína og framtíð
undir þeim. Þessir hentistefnumenn
studdu stríðsþátttöku Rússa, voru
andsnúnir jarðnæðisumbótum,
studdu ekki kröfu verkafólks um 8
stunda vinnudag og voru með mála-
lengingar varðandi sjálfsákvörðun-
unarrétt kúgaðra þjóða.
Bolsévíkar og
októberbyltingin
Bolsévíkaflokkurinn var verka-
lýðsflokkur bæði hvað varðar sam-
setningu og stefnumið. Mikill meiri-
hluti félaga og forystu flokksins var
verkafólk með nákvæmlega sömu
hagsmuni og annað verkafólk.
Bolsévíkar (meirihluti) og mensév-
íkar (minnihluti) urðu til á 2. flokks-
þingi rússneska jafnaðarmanna-
flokksins í London árið 1903. Bols-
évíkaflokkurinn var stofnaður 1912.
Bolsévískt verkafólk sem tók þátt í
febrúaruppreisninni, var í minni-
hluta í ráðunum framan af ári 1917.
Lenín og bolsévíkamir bentu á
að þótt nærtækasta verkefnið væri
að framkvæma borgaralega lýðræð-
isbyltingu í Rússlandi og þar með
að steypa keisaraveldinu og eyða
því sem eftir stóð af miðaldaskipu-
lagi, yrði byltingin að byggja á for-
ystu bandalags verkafólks og
bænda. Lenín benti á að barátta
verkamanna og bandamanna þeirra
fyrir þessum lýðræðiskröfum myndi
leiða þá til sósíalískrar byltingar.
Vorið 1917 hrundu bolsévíkar af
stað áróðursherferð undir slagorðinu
„öll völd til ráðanna". Þeir hvöttu til
þess að Rússland drægi sig strax
út úr heimsvaldastríðinu, jarðnæði
yrði tekið eignamámi og jarðnæðis-
umbætur gerðar undir ráðstjórn
bænda. Komið skyldi á 8 stunda
vinnudegi og eftirliti verkafólks með
iðnframleiðslu, bankar og stóriðnfyr-
irtæki skyldu þjóðnýtt og kúgaðar
þjóðir fá sjálfsákvörðunarrétt.
Á næstu mánuðum unnu bolsév-
íkar traust alþýðu manna og meiri-
hluta í ráðunum. Frá apríl til júlí
1917 óx félagatal Bolsévíkaflokks-
ins úr 80.000 í 240.000.
Virðing verkafólks fyrir bylting-
arflokknum óx enn er leiðtogar hans
leiddu vörn Pétursborgar gegn
valdaránstilraun Kornílovs yfirhers-
höfðingja um haustið. Þetta leiddi
til þess að bolsévíkar náðu meiri-
hluta í framkvæmdanefnd ráðsins í
Pétursborg og greiddi hún atkvæði
með því að stjórn Kerenskíjs var
skipt út fyrir ráðstjómina.
Vopnuð uppreisn fjölda verka-
manna og hermanna sópaði burt litl-
um herstyrk ríkisstjórnarinnar 25.
október, það er 7. nóvember sam-
kvæmt okkar tímatali. Kerenskíj
lagði á flótta. Landsþing ráðanna
tók við völdum.
í síðari grein fjöllum við um bylt-
ingarávinningana, tilkomu skrif-
ræðis og gagnbyltingu.
Gylfi Páll Hersir er félagi í
Verkamannafélaginu Dagsbrún
Sigurður Jóhann Haraldsson er
Dagsbrúnarféiagi og ungur
sósíalisti.

Bruðhjón
Allur boröbiínaður Glæsileg gjdfdvara Biúödilijöna lislur I

VERSLUNIN
Laugavegi 52, s. 562 4244.
Á örlaga-
stundu
SJÁLFSAGT er
flestum ljós sú umræða
sem orðið hefir á
undanförnum vikum
um fækkun fólks í hin-
um ýmsu landshlutum.
Er jafnvel talið að til
auðnar horfi ef ekkert
verður að gert. Mjög
hefir þessu verið haldið
á lofti í umræðum um
sameiningu sveitarfé-
laga og svo virðist sem
sameining eigi að vera
lykilorð að aukinni
hagsæld á flestum
sviðum þjóðfélagsins.
Vissulega er enn í gildi
„að sameinaðir stönd-
um við en sundraðir föllum við“ en
þetta má þó ekki ganga svo langt
að með því slævist sjálfsvitund og
ábyrgðartilfinning einstaklinga og
félagasamtaka, þeirra sem sameig-
inleg markmið eiga.
Fyrir fáum árum var umtalsverð-
ur áróður fyrir því út um dreifðar
byggðir landsins að nærtækasta
bjargráð til atvinnusköpunar væri
að taka sér fyrir hendur ýmiskonar
smáiðnað, í daglegu tali kallað fönd-
ur, til þess að drýgja tekjur sínar.
Sjaldnast var þó talað um hvað þetta
ætti að vera og ekki mun þetta
hafa orðið svo sem talið var að yrði.
I dag er ástandið eins og hér í
upphafi var lýst að fólkinu fækkar
með ótrúlegum þunga út um dreifðar
byggðir landsins og mun halda þann-
ig áfram hvað sem allri sameiningu
líður, nema tekið verði áþreifanlega
á vandanum á þann hátt að útfirið
verði stoppað og meira en það. Fólk-
ið út um byggðimar eldist ekki síður
en aðrir íbúar landsins og verði ekki
möguleikar á því að endurnýjun eigi
sér stað verður afleiðingin aðeins sú
að fólkið sem nú myndar samfélag
landsbyggðarinnar þreytist og flýr á
brott eða það hreinlega deyr drottni
sínum eins og stundum er sagt. Eft-
ir standa þá yfirgefnar byggðir, með
öllum sínum verðmætum, en öldruð-
um og ölmusufólki fjölgar í fyrir-
heitna landinu, sem engum dylst að
um þessar mundir er suðvesturhom
landsins. Mjög virkt áhersluatriði í
þessari þróun eru svo bygging orku-
vera sem beint og óbeint dregur til
sín tiltækt vinnuafl utan af lands-
byggðinni og er snarasti þátturinn í
tilkomu hinna 12 þúsund eða þá öllu
heldur 14 þúsund nýrra starfa sem
verði orðin til um næstu aldamót.
Þama mun ekki vera um neina
ímyndun að ræða heldur fyrirsjáan-
legar staðreyndir sem fylla mælinn
eyðandi byggða. Vart er þó hugs-
andi að þetta verði sú mynd af ís-
lensku þjóðfélagi sem fólk óskar eft-
ir að verði.
Athygli hefir vakið að báðir for-
menn núverandi stjórnarflokka hafa
orðað að þennan vanda þurfi að
leysa og ekki er langt síðan að þeir
birtust, hlið við hlið, á skjá ríkissjón-
varpsins til staðfestingar á þessari
skoðun sinni sem ekki er hægt að
skilja á annan hátt að þetta sé þá
einnig skoðun beggja stjórnarfiokk-
anna og þar með ríkisstjórnarinnar.
Um þetta er allt gott að segja,
ef efndir verða eftir orðanna hljóð-
an. Ekki hefi ég þó séð eða heyrt
að formaður Sjálfstæðisflokksins,
sjálfur forsætisráðherrann, hafi lát-
ið frekar til sín heyra um hvað í
vændum muni vera, en formaður
Framsóknarflokksins hefir aftur á
móti, hvað eftir annað, tjáð sig og
meira að segja vitnað í nýgerðar
samþykktir aðalfundar miðstjórnar
flokks síns þar um. Og það sem á
að gera er ekkert smáræði: Á næstu
árum á að ljúka við að tengja alla
byggðahluta landsins saman með
varanlegum vegúm og það á að
mynda nokkra byggðakjarna víðs-
vegar um landið til þess að taka við
fólkinu sem vill breyta til af ein-
hveijum ástæðum og
þjappa sér saman.
Vissulega eru þetta fal-
legar hugsanir og fögur
fyrirheit en kannski fer
svo fleirum en mér að
setja við þetta spurn-
ingarmerki af þeirri
einföldu ástæðu að
þegar vegirnir verða
komnir verður trúlega
fátt eða ekkert af fólki
orðið eftir miðað við
útlitið í dag og sama
gildir um byggðakjarn-
ana að þeir verða ekki
til af engu. Til þess
þarf einfaldlega fólk.
Svo mun um flesta
byggðakjarna á landinu eða þeir
hafa orðið til sem þjónustustöðvar
fyrir sjávarútveg eða landbúnað og
það vill nú svo til að kringum báðar
þessar atvinnugreinar skapast
Úti á landi fækkar fólki
ört og telur Grímur
Gíslason, að sú fækkun
haldi áfram nema tekið
verði áþreifanlega á
vandanum.
margháttuð þjónustustörf sem gera
heildarmyndina samstæðari og fé-
lagslegri. Óraunhæfar aðgerðir eru
blekking sem í þessu tilfelli sýnist
að muni valda því að hvort tveggja
tapaðist, bæði þau miklu verðmæti
sem fyrir eru og einnig reiknanlegur
kostnaður við umræddar samgöngu-
bætur og nýbygging þéttbýlis-
kjarna. Niðurstaðan yrði þá í sam-
ræmi við hið foma spakmæli „að
of seint sé að iðrast eftir dauðann".
Nú strax er fengin reynsla fyrir því
að nýbyggingar á ýmsum þéttbýlis-
stöðum á landinu eru ekki nýttar
sökum þess að enginn þarf á þeim
að halda og hafa skapast af þessu
óleyst vandamál.
Eg leyfi mér að segja að á þessu
stóra vandamáli er ekki nema ein
lausn og hún er sú að skapa fólkinu
lífvænleg skilyrði til búsetu svo það
haldi trú sinni á landið með sínum
sérstæðu miklu gæðum. Til þessa
þarf að sjálfsögðu fjármagn sem
allir slást um en það er ríkisstjórnin
sem þarna hefir valdið en sjálft er
málið það sem kallast er þverpóli-
tískt þannig að allir flokkar ættu
að sjá hvað er í húfi. Þótt samfélag
okkar Islendinga sé nú haldið af
sveiflukenndri byltingarhneigð, sem
vonandi skilar jákvæðum árangri,
er það óafsakanleg fljótfæmi að
glata samhliða þjóðarverðmætum
sem þróast hafa um aldir og eru
m.a. sýnileg í glæsilegri uppbygg-
ingu á undanförnum 40 til 50 árum
víðsvegar um landið.
Bak við núverandi ríkisstjórn er
sterkt þingfylgi og hún hefur sterka
og samheldna forustu. Sumar stéttir
þjóðfélagsins hafa uppi háværar
kröfur og sjónarmiðin eru mörg, en
margur situr þó hjá og lætur ekki
tiil sín heyra í þeirri baráttu. Út í
það verður ekki farið frekar að þessu
sinni, en sett fram sú ósk eða krafa
að ríkisstjórnin líti yfir hverskonar
flokkadrætti og hagsmunapot og
hafí það eitt markmið að sigla þjóðar-
skútunni með almannaheill fyrir aug-
um, þegar litið er til hagsmuna þjóð-
arinnar í heild, núverandi byltingar-
skeið er að baki og fólkið farið að
skoða hlutina með rólegri íhugun.
Gamalt spakmæli segir: „Svo skal
böl bæta að bíða ei annað verra.“
Megi það verða valdhöfum þjóðar-
innar að leiðarljósi.
Skrifað 1. desember 1997.
Höfundur er fyrrverandi bóndi.
Grímur
Gíslason