Morgunblaðið - 06.08.1999, Blaðsíða 36

*36 FÖSTUDAGUR 6. ÁGÚST 1999
UMRÆÐA
MORGUNBLAÐIÐ
í stormasömu
sambandi
Höfuðatriði - eftir því sem best verður
séð - er að vera tryggilega tengdur,
símleiðis eða skjáleiðis, og fær þá ekk-
ert grandað þeim sem velkjast í líjsins
ólgusjó.
Eg kannast við konu
sem er nýkomin
heim úr sumarleyfi
erlendis. Þetta er
tiltölulega ung kona
sem hefur - sjálfri sér til undr-
unar og stundum til nokkurs
ama - hrifist með hinni fall-
þungu bylgju hraðupplýsinga og
skjótra boðskipta sem nú ríður
yfir. Stúlkukindin reynir að vísu
stundum að afneita þessari stað-
reynd og kveðst ennþá elsk að
friði, spekt og næði. Þeir sem til
hennar þekkja hrista hins vegar
höfuðið og segjast fyrir löngu
hafa horft á eftir konunni ungu
út í straumþunga boðskipta-
bylgjuna.
Áður en saga konunnar er
rakin frekar
VIÐHORF skal á það
„ minnt að þeir
eftir Sigur- ' . .
björgu Prast- sem emu smm
ardóttur hafa látið hríf-
ast með nefnd-
um straumi eiga þaðan varla
afturkvæmt enda flóttakostir
aðeins tveir og hvorugur góður:
trénaðir flekar fornfálegra sam-
skiptaleiða (svo sem samtala og
sendibréfa) eða skipbrot á eyði-
eyju þagnarinnar þar sem mað-
urinn er alltaf einn. Þar þykir
varla vænlegt að daga uppi og
því keppast sjófarendur við að
troða marvaðann og láta sem
þeim líki volkið.
Unga konan sem fyrr var
nefnd flýtur sem sagt hratt og
örugglega með hinum öfluga
meginstraumi sem þekkist á því
að þar eru allir beintengdir og
vel upplýstir - gott ef ekki „yfir-
lýstir" því streymi upplýsing-
anna er svo mikið að stundum
fyllir það öll vit og flýtur yfir
bakka. Höfuðatriði - eftir því
sem best fæst séð - er að vera
tryggilega tengdur, símleiðis
eða skjáleiðis, og fær þá ekkert
grandað þeim sem velkjast í lífs-
ins ólgusjó.
Ferðakonan fyrrnefnda hefur
oft áður lagt land undir fót og
hefur þá gjarnan nýtt auðar
stundir á flugvöllum og í lestar-
klefum í að pára á póstkort.
Ættingjum og vinum heima hef-
ur hingað til þótt skemmtilegt
að fá inn um lúguna sandi stráða
mynd af dvalarstaðnum við sól-
arlag með hlýlegri kveðju á bak-
hliðinni: „Elsku amma og afi!
Hér er rosalega heitt. Ég var á
ströndinni í dag. Fer bráðum í
tívolí og hér eru líka froskar.
Bless, bless.“ Þannig hljóðuðu
fyrstu kortin, flest keimlík en öll
skrifuð af innlifun. Sama gilti
um sendibréfin úr lengri utan-
ferðum, þau voru fá en mikið í
þau lagt. Og með tímanum öðl-
uðust þessar einlægu tilraunir
til strjálla boðskipta sögulegt og
tilfinningalegt gildi - flestir
hljóta að kannast við að eiga í
fórum sínum póstkort, sendibréf
eða jafnvel forláta fréttabréf frá
fyrri tíð, skrifuð af vandamönn-
um í siglingu í útlöndum eða í
sumarvist í sveit. Slík bréfasöfn
segja sögur og vitna eftir atvik-
um um frændrækni, sköpunar-
gleði, samfélagsþróun, lífsstíl...
Þau hjálpa til við að rifja upp
horfna tíð á sama hátt og ástar-
bréf, flöskuskeyti, símskeyti og
önnur fágæt skjöl í einkasafni
hvers og eins. Og þau hafa
skemmtigildi, rétt eins og minn-
ingin um ískrandi langlínusam-
tölin sem forðum var ráðist í ef
mikið lá við og eitthvað verulega
sérstakt var að frétta.
Öllu þessu er unga förukonan
nú hins vegar búin að gleyma og
finnst ekki annað koma tU
greina en að vera í stöðugu tal-
og textasambandi við vanda-
menn, starfsfélaga, vini og ná-
granna - í stuttu máli við alla
sem ekki næst augnsamband við
á hverjum tíma. Inntak sam-
skiptanna skiptir kannski minna
máli. Og það breytir engu þótt
skilaboðin lifi aðeins eina ör-
skotsstund og skilji ekki eftir
heimildir. Það sem gildir er að
hafa samband. Þannig hélt
stúlkan í sumarfríið vopnuð far-
síma og fartölvu og notaði ekki
aðeins auðar stundir í lestarklef-
um heldur og flestar aðrar
stundir til þess að svara í sím-
ann, hringja út og suður, senda
SMS-skilaboð, lesa tölvupóst,
móttaka SMS-skilaboð, athuga
talhólfið, senda tölvupóst, lesa
tölvupóst, svara í símann,
hringja... Þegar hún kom heim
var eins og hún hefði aldrei farið
neitt. Hún vissi allt um alla og
allir vissu allt um hennar ferðir.
Dulúð utanfararinnar var horfin
og dýrmætar minjar í borð við
sandstráðar sólarlagsmyndir
voru heldur ekki væntanlegar
með pósti.
Unga konan var tiltölulega
ánægð með fríið en fannst þó að
nokkum skugga hefði borið á
vegna sambandsleysis. Uppi í
fjallshlíðum og úti við strendur
voru skilyrði til farsímanotkun-
ar nefnilega ekki alltaf upp á
það besta svo dægurglamm og
hlátrasköll að heiman bárust
seint og illa. í lestum var einnig
erfitt að tala í síma og tengjast
Netinu þar sem óþarflega oft
var ætt um undirgöng eða af-
skekktar sveitir. Að auki reynd-
ist með öllu óheimilt að hafa
kveikt á símanum í flugvélum og
stefndi það yfirvegun fömkon-
unnar í hættu. Ótengdri fannst
henni nefnilega ávallt sem hún
hlyti að vera að missa af ein-
hverju merkOegu og beið því
lendingar með óþreyju. í eina
tíð var það hins vegar aðdráttar-
afl hins óþekkta áfangastaðar
sem jafnan var meginorsök
óþreyjunnar rétt fyrir lendingu.
En það var þá.
Unga konan eyddi þannig
lunganum úr leyfinu í að hand-
leika tól og tæki sem komu
henni í samband við aðra staði
en þann sem hún var stödd á og
hafði ætlað sér að kynnast. Af-
gangurinn af tímanum fór í að
formæla ófullkomnu samskipta-
neti dvalarlandsins og veikum
sendingum himneskra sím-
hnatta. Þetta var reytt og tætt
heimsferð.
Vart þarf að taka fram að á
pósthús kom konan aldrei í út-
landinu og þannig eru hvergi í
fómm vandamanna til ritaðar
heimildir um ævintýri hennar á
ferðalaginu, borgir sem hún
heimsótti eða hús sem hún gisti.
Og eftir á að hyggja finnst henni
það dálítil synd, því þetta voru
víst fallegir staðir.
Ottalausar breytingar
á Ríkisútvarpinu
SJÁLFSAGT er að
taka undir með Birni
Bjarnasyni mennta-
málaráðherra, sem
sagði í ræðu sem
hann hélt 1. júlí síð-
astliðinn við opnun
svæðisútvarps á Suð-
urlandi, að „helsta
hlutverk Ríkisút-
varpsins sé að sjá
hlustendum fyrir
góðri dagskrá, hvort
sem hún er svæðis-
bundin eða nær til
alls landsins“. Enn-
fremur er sjálfsagt að
taka undir með Evr-
ópusambandinu, sem
ályktaði í hitteðfyrra að ríkisút-
varp í Evrópuríkjum sé nátengt
lýðræði, samfélagi og menningu í
hverju landi. Dagskrá ríkisút-
varps á að vera til fyrirmyndar að
gæðum og nátengd þjóðlífinu.
I landinu er öflugt meirihluta-
fylgi við sterkt og vel rekið Ríkis-
útvarp og því þarf að takast þjóð-
arsátt um sjálfstæði þess og
óhlutdrægni. Björn Bjarnason
telur það helsta hlutverk Ríkisút-
varpsins að sjá hlustendum og
áhorfendum fyrir góðri dagskrá.
I samræmi við það höfuðmarkmið
þarf að tryggja betur sjálfstæði
Ríkisútvarpsins og óhlutdrægni.
Óforsvaranlegt er að beygja
stofnunina undir einn stjórnmála-
flokk.
Um þessar mundir eru tvö ár
liðin frá því að öllum starfsmönn-
um Ríkisútvarpsins barst bréf frá
útvarpsstjóra þar sem sagði að
viðtakandi gæti átt von á upp-
sagnarbréfi. Hver einasti starfs-
maður Ríkisútvarpsins fékk hót-
un um uppsögn úr starfi. Það
ástand varði í viku, þangað til
kvisaðist út hverjir hefðu fengið
uppsagnarbréf. Það er sama hvar
maður ber niður í nútíma stjórn-
unarfræðum, aðferðirnar við
þessar breytingar á rekstri Ríkis-
útvarpsins stangast á við allt sem
kallast góðir stjórnarhættir. Að
maður tali ekki um eðlilega um-
hyggju fyrir líðan samstarfs-
manna sinna. Aðgerðirnar stór-
sköðuðu starfsanda og í kjölfar
þeirra hraktist margur góður
starfsmaðurinn á brott frá Ríkis-
útvarpinu.
Upptök þessa ljóta leiks yfir-
stjórnar Ríkisútvarpsins var að
finna í menntamálaráðuneytinu.
Björn Bjarnason menntamálaráð-
herra hafði sett sem skilyrði fyrir
flutningi Sjónvarpsins í Útvarps-
húsið í Efstaleiti, að Ríkisútvarp-
ið yrði endurskipu-
lagt. Verkfræðistofan
VSÓ hafði umsjón
með verkinu og meg-
inmarkmið endur-
skipulagningar var
niðurskurður kostn-
aðar hjá öllum deild-
um Ríkisútvarpsins
um 30%. En árangur-
inn lét á sér standa,
það sparaðist ekki ein
króna við þessar að-
gerðir. Þeir sem best
þekkja til segja að
breytt skipulag hafi
aukið útgjöld Ríkisút-
varpsins.
Nú á að gera aðra
tilraun. I ræðunni 1. júlí, sagði
Björn Bjarnason: „Hér á landi
einkennast umræður um Ríkisút-
varpið þó nokkuð af ótta um að
Stjórnun
Skipulagsbreytingar á
röngum forsendum,
--------------------------
segir Jón Asgeir
Sigurðsson, eru verri
en engar breytingar.
breytingar á innra fyrirkomulagi
þess og rekstrarformi verði til að
þjónusta við hlustendur minnki
og dagskráin versni. Hæpið er, að
við Islendingar höfum búið
þannig skipulagslega um hnúta í
Ríkisútvarpinu, að ýmislegt megi
þar ekki betur fara. Raunar
bendir margt til þess, að óbreytt
skipulag stofnunarinnar sé henni
hættulegra en nokkur aðlögun að
kröfum einkarekstrar." Ráðherr-
ann sýnist boða nýja umferð
skipulagsbreytinga hjá Ríkisút-
varpinu. Bráða nauðsyn ber til að
í þetta skipti verði hún reist á
málefnalegum rökum.
Það skal tekið fram að starfs-
menn Ríkisútvarpsins óttast síð-
ur en svo endurskoðun á innra
skipulagi eigi slík endurskoðun
rætur í hlutverki, tilgangi og
markmiðum Ríkisútvarpsins. En
markmið aðgerðanna fyrir tveim-
ur árum voru röng og misheppn-
uð. Helsta hlutverk Ríkisútvarps-
ins er að sjá hlustendum og
áhorfendum fyrir góðri dagskrá.
Á því markmiði eiga mælikvarðar
á árangur starfseminnar að
byggjast og útfrá því á að endur-
skipuleggja. Ríkisútvarpið hefur
mjög tryggar tekjur vegna af-
notagjaldsins, svo að freistandi
getur verið fyrir rekstarstjórn að
telja það nægan árangur að eyða
ekki um efni fram. En það dugir
ekki að einblína á afkomutölur, til
þess að meta hvort höfuðmark-
miði Ríkisútvarpsins um góða
dagskrá sé náð. Rekstursafkoma
er eitt, góð dagskrárstjórn er allt
annar handleggur.
Ríkisútvarpið er sameign þjóð-
arinnar og á að vera sameiginleg-
ur vettvangur hennar. Það á að
vera í fararbroddi við það að upp-
lýsa, fræða og skemmta almenn-
ingi. Dagskrá í útvarpi og sjón-
varpi á að miðast við fjölbreytni
íslensks þjóðlífs, einkum vegna
þeirrar staðreyndar að allir
landsmenn greiða afnotagjald.
Dagskrárgerð sem byggist í ýtr-
ustu gæðakröfum tekur hinsveg-
ar meiri tíma, í hana þarf að
leggja meiri peninga, þekkingu
og það þarf hæfa, þjálfaða starfs-
menn.
Ekkert skaðar þessa mikil-
vægu lýðræðisstofnun meira en
ráðslag sem skerðir sjálfstæði
hennar og óhlutdrægni. Því þarf
að ganga þannig frá hnútum að
menntamálaráðherra liggi ekki
sífellt undir grun um að flokks-
þjónkun ráði vali á stjórnendum
Ríkisútvarpsins. Ég fullyrði ekki
að yfirmenn Ríkisútvarpsins séu
ráðnir útá flokkskírteini, en sú
hætta er augljóslega fyrir hendi
þegar einn stjórnmálaflokkur -
sá sem fer með menntamálaráðu-
neytið - hefur öll völd yfir stofn-
uninni og annast eftirlit með
henni. Ef menn eru ráðnir vegna
flokkshollustu er ætíð hætta á því
að þeir ráði ekki við störf sín og
að það sé ekki hægt að losna við
þá,
I fyrrgreindri útvarpsræðu
hvetur Björn Bjarnason menn að
bægja frá sér „ótta um að breyt-
ingar á innra fyrirkomulagi Rík-
isútvarpsins og rekstrarformi
verði til að þjónusta við hlustend-
ur minnki og dagskrár versni“.
Reynslan hefur sannað að skipu-
lagsbreytingar á röngum for-
sendum eru verri en engar breyt-
ingar. Ég leyfí mér að fullyrða að
sé Ríkisútvarpið endurskipulagt
á réttum forsendum verði þátta-
skil í starfsemi þess. Með því
móti skapist raunhæfar forsend-
ur fyrir því að bæta dagskrá og
þjónustu Ríkisútvarpsins til sam-
ræmis við óskir og kröfur eigenda
og neytenda, það er að segja
landsmanna allra.
Höfundur er formaður Starfs-
mannasamtaka Rfkisútvarpsins.
Jón Ásgeir
Sigurðsson
Athugasemd fyrir Hannes
HANNES Hólm-
steinn Gissurarson, þú
spyrð í Morgunblaðinu
hvort allir íslenskir
rannsóknarblaðamenn
séu í sumarleyfum.
Svarið er einfalt. Þeir
eru það ekki. Þeir eru
ekki starfandi. Þeir
hafa einfaldlega verið
settir af. Rannsóknar-
blaðamennska reis hátt
hér á landi fyrir ekki
svo löngum tíma. Hún
hentaði ekki í samfélag-
ið og var tekin af. Eg
bið þig, Hannes Hólm-
steinn, um eitt, lygndu
aftur augum og reyndu
að sjá fyrir þér þá menn sem ráða
fjölmiðlunum í þeirri fáokun sem þar
er og þá sérðu strax að enginn þess-
ara manna hefur
minnstu ástæðu eða
áhuga á að halda úti
rannsóknarblaða-
mennsku. Ég hef starf-
að á DV, Ríkistútvarp-
inu, Alþýðublaðinu,
Pressunni og víðar og
hef því nokkra reynslu.
Rannsóknarblaða-
mennska reis hvað
hæst á þeim tíma sem
Alþýðuflokkurinn gerði
út vikublöð. Það er ekk-
ert flóknara en það,
enda lét flokkurinn
okkur sem störfuðu á
blöðunum með öllu af-
skiptalaus. Á þeim tíma
fundu þeir sem ekki vildu að hér
störfuðu ágengir fjölmiðlar leið sér
til vamar, þeir gátu með furðulegum
Fjölmiðlun
Það er efni í langan
greinaflokk, segir
Sigurjón Egilsson, ef
segja á frá öllu því sem
gert var til að þagga
niður í rannsóknar-
blaðamennskunni
---------_------------
á Islandi.
hætti nýtt sér dómstólana til að
þagga niður í okkur sem stunduðum
rannsóknarblaðamennsku. Við vor-
um nánast dæmd á færibandi. Ég
Sigurjón
Egilsson
A

J
|