Ársrit Hins íslenska fræðafjelags í Kaupmannahöfn - 01.01.1918, Qupperneq 94

94
Frá Irlandi
einkum 1884, fengu fleiri atkvæði um landsstjórnarmál en
þeir, sem höfðu hag af kúgan Ira. Svo vildi þá og vel
til, að ýmsir atkvæðamiklir Englendingar tóku að sjá,
hvílíkum ójöfnuði var beitt við íra, og á meðal þeirra
var einn hinn merkasti foringi Englendinga, William E.
Gladstone; var þá tekið að gjöra töluverðar endurbæt-
ur á írlandi. Hin fyrsta var sú, að »kirkja írlands« var
afnumin sem þjóðkirkja, þ. e. hin enska þjóðkirkja, sem
hafði verið þjóðkirkja írlands í tvær aldir, þótt fæstirírar
væru mótmælendur; höfðu kaþólskir menn orðið að greiða
tíund til hennar.
Síðan var reynt að bæta hag leiguliða og var það
lengi mjög torsótt; fór oft í hart á milli íra og Englend-
inga útaf því máli, ekki síst eftir að Michael Davitt
hafði sett landfjelagið (The land league) á stofn (í
apríl 1879). 1881 kom Gladstone uokkrum lagabótum á,
en 1903 voru lögleiddar stórmerkilegar endurbætur í land-
búnaðarmáli íra, og eru lög þau kend við George
Wyndham, sem var þá ráðgjafi írlands (Wyndhams
land act). Ríkið lánaði leiguliðum stórfje árlega í hjer
um bil 24 ár, samtals 112 milj. pd. st. (yfir 2016 milj.
kr.), með lágum ársvöxtum, til þess að kaupa jarðirnar
af landdrotnunum; eiga leiguliðarnir að borga ríkinu aftur
lánið á 68^/j ári. Á þennan hátt geta 400—500 þúsundir
leiguliða orðið sjálfseignarbændur, og hafa þeir margir
notað sjer lög þessi, og þau orðið bæði leiguliðum og
landsdrotnum að miklu gagni. Landbúnaður íra hefur og
á síðustu árum tekið miklum framförum. írskur land-
drottinn, Horace Plunkett, hefur með óþreytandi elju,
barist fyrir því, að koma á rjómabúum á Irlandi og öðr-
um samvinnufjelagsskap á meðal bænda; hefur hann
komið miklu góðu til vegar. —
Endurbætur á stjórnarskipun landsins tóku Irar að
krefjast 1872, og var Isaac Butt fyrir því máli í fyrstu,.