Þjóðviljinn - 24.12.1948, Page 3

Jólin 1948,
ÞJÓDVILJINN.
8
GUNNAR BENEDIKTSSON:
Jóiahugleiðing
Jólin eru stœrst allra kirkjuhátíða. Og þó eru þau
miklu meira en kirkjuhátíð. Þau eru eina kirkjuhá-
tíðin, sem er þjóðleg hátíð í veigamiklum atriðum.
Þau eru eldri en kristnin á landi hér, og fyrirrenn-
ari hinna kristnu jóla, miðsvetrarblótin gömlu, hafa
alltaf verið og eru enn í dag snar þáttur þeirra,
þegar dýpra er skyggnzt. Jólahátíðin er hvarvetna
slungin þj óðlegum siðum, sem hvergi er að finna
nema með þessari þjóð, hafa orðið til mgð þjóðinni,
varðveitzt með henni og þróazt með henni á braut
sögunnár. Aðrar hátíðir kirkjunnar eru eingöngu
kirkjulegar hátíðir og breyta svip og persónulegu
gildi fyrir einstaklingana, eftir því sem trúarlífið
breytist. Á tímabili var það píningarsagan og sá
tími ársins, sem henni var helgaður, sem djúpstœð-
ust ítök áttu í sál þjóðarinnar. Nú hefur trúarlífið
þorrið svo eða þróazt á þá leið, að fastan, sem stefndi
að hinum langa föstudegi sem takmarki sínu og
hástigi, er nú aðeins til í vitund fárra heittrúaðra
einstaklinga, án þess að spor hennar sjáist á nokk-
urn hátt í heildarsvip þjóðlífsins. Páskarnir, $em
upprisuhátíð og hvitasunnan sem heilagsandahátíð-
in e'ru ekki til fyrir öðrum en þeim, sem trúaðir eru
á kirkjulega vísu. Páskarnir með skírdegi og föstu-
deginum langa eru aðeins margir hvíldardagar, hver
af öðrurji, tœkifœri fyrir Reykvíkinga að fara til
norðlcegari landsfjórðunga til að renna sér á skíðum.
Hvítasunnan gefur tækifœri til lengri útilegu og
langsóttari fjallgangna en aðrar helgar.
Bn jólin eru alltaf jól, ■ rétttrúuðum, villutrúuðurn
og 'vantrúuðum, með samskonar siðum og líkum blæ
kynslóð fram af kynslóð. Gamalt fólk þykist hafa
margs að sakna frá jólunum í gamla daga. En þegar
maður lítur til allra þeirra nnörgu og margháttuðu
• breytinga,, sem átt hafa sér stað á öllum sviðum
þjóðlífsins undanfarna áratugi, þá eru breytingarn-
ar i sambandi við jólin undarlega litlar. Húslestrarn-,
ir ög kirkjuferðirnar, sem voru fastir og veigamiklir
liðir í jólahaldi liðinna kynslóða, hafa að vísu víða
lagzt niður, mætti ef til vill segja víðast hvar. En
það er líka mesta breytingin. En nú eru útvarps-
guðsþjónustur komnar í stað kirkjuferðanna, og víða,
þar sem húsléstrár eru með öllu niður fallnir alla
aðra daga ársins;-eru þeir þó um hönd hafðir á jóla-
nótt, og enn víðar er söng jólasálma viðhaldið. Hvert
einasta mannsbarn á Islandi mun kannast við al-
gengustu jólasálmana, þótt sálmar annarra kirkju-
hátiða séu með öllu gleymdir. Hvað sem öllum trú-
arviðhorfum líður, þá eru á meiri hluta íslenzkra
heimila sungnir sömu sálmarnir og nœstgengnu kyn-
slóðir sungu. Svona djúpum rótum standa jólasið-
irnir í vitund þjóðarinnar og svona óaðskiljanlegir
eru þeir hver öðrum.
Jólin hafa verið menningarhátíð Islendinga á und-
ursamlega fjölbreyttan hátt. Hve djúpt sem þjóðin
sökk í armóði og hversu langt sem hún komst nið-
ur fyrir þær lífsvenjur, í mat, fatnaði og hreinlœti,
sem taldar eru til lágmarksnauðsynja siðuðu fólki,
og hversu vonlaúst sem það virtist, að nokkumtíma
gœti rœtzt úr þeim kjörum, þá var aldrei horfið frá
draumunum um og viðleitni með að lifa eins og
mönnum sæmdi.jóladagana. Þá varð hver maður að
vera í nýju fati, þá varð hver maður að fá nægju
sína af mat. Þótt enga aðra daga ársins fyndu hinir
efnameiri skyldu sína til að láta eitthvað af hendi
rakna til þeirra, er liðu nauð, þá varð vart hjá því
komi%t um jólin. Frá efnaðri heimilunum voru send-
ir bögglar til fátœkustu heimilanna, kjöt til matar
fjölskyldunum, einstakar flíkur til einstakra manna.
Islendingar sukky, aldrei svo djúpt í sóðaskap, að
að elcki þætti sjálfsagt, að hvítþvo hvern krók og
kima híbýlanna, sem þveginn varð, moldargólfin og
torfveggina varð að sópa, svo sem kostur var á, og
hvert einastá mannsbarn var þvegið frá hvirfli til
ilja. Meðan þjóðin lifði í hinni sárustu eymd, var
tekin upp liin gagngerðasta lífsvenjubreyting um
hver einustu- jól. Það var eins og öll þjóðin samein-
aðist um bað á hessum hátíðisdegi að sannfæra sjálfa
sig um það, að. nóg vœri til af öllum hlutum. Aðra
tíma ársins var farið svo spart með Ijósmetið, að
fólkið sat í svgrta myrkri fram eftir öllum kvöld-
um, og síðan var ein lítil kola látin lýsa fjölda
heimilisfólks við vinnu sína. En á jólunum var Ijós
látið loga í hverjum kima yfir sofandi fólkinu. Þá