Þjóðviljinn - 31.03.1983, Blaðsíða 14

Hmmtudagur 31. mars 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 15
14 SÍÐA
Paco Camino er án vafa frægasti nautabani
Spánar í dag af þeim sem enn fara í
hringinn, en fyrir 3 árum varð hann fyrir
slysi í hringnum og er ekki samur og jafn
eftir.
nota þau tæki sem þeir notast við í dag,
„capote“ sem er dula gul og bleik að lit,
einskonar ermalaus herðaslá, en stór og
þung úr sterku efni, að nota sverð í stað
lensu, og rauðu duluna, sem notuð er þegar
kemur að því að drepa nautið, og nefnist
„muleta“. Hann samdi einnig hinar „Tíu
gullnu reglur“ sem svo heita og hver
nautabani verður að fara eftir. Auk þess er
allt sem fram fer í nautatinu stranglega
tímasett og nautabaninn verður að
framkvæma allt sem hann gerir innan þeirra
tímamarka, annars eru ráðin tekin af
honum af forseta nautaatsins. Þessa nútíma
aðferð fann Pedro Romero upp og hann og
synir hans útbreiddu hana og þeim varð vel
ágengt, því hún þykir skemmtilegri á að
horfa, auk þess að vera mun hættulegri fyrir
nautabanann. Pedro Romero er lang
frægasta nafn í sögu nautaats á Spáni og
sagan segir að hann hafi barist við 5500 naut
án þess að særast, og fellur slíkt undir
þjóðsögu. Hann lést árið 1839.
Mikill undirbúningur
Hvert nautaat krefst mikils
undirbúnings. Segja má að það byrji daginn
áður en sjálft atið fer fram. Þá verða öll
nautin að vera komin í nautageymslu þá
sem eríhverjum hring. Sérstakur
yfirmaður frá lögregluvöldum staðarins
kemur þá og skoðar nautin. Ekki má snerta
við hornum nautanna, ekki saga oddinn
framan af, þau verða að vera á réttum aldri
- ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 31. mars 1983
Margir af þeim tugþúsundum
íslendinga, sem komið hafatil
Spánar, hafa séð nautaat,
þjóðaríþrótt eða list Spánverja.
Menn greinir á um hvort nautaat
er íþrótt eða list, ekki Spánverja
að vísu, hjá þeim er nautaat list,
en útlendinga greinir á um
málið. Mjög margir íslendingar
vilja alls ekki fara og horfa á
nautaat, dæma það fyrir fram
sem ógeðslegan atburð, þar
sem verið er að murka lífið úr
nautinu á hinn ógeðslegasta
hátt. Þeir sem aftur á móti fara
að sjá nautaat fyllast annað
hvorttakmarkalítilli aðdáun,
ellegar þá viðbjóði. Fari fólk með
kunnáttumanni, sem getur
útskýrt hvað um er að vera
hverju sinni hrífst það yfirleitt af
nautaati. Hinum sem ekki vita
hvað er um að vera fallast oftast
hendur. En hvað er nautaat og
hvernig er það tilkomið?
Trúarlegathöfn
Talið er að nautaat sé uprunalega
trúarathöfn og að hún sé upprunnin frá
eyjunni Krít. Er talið að nautaat hafi veri
iðkað einu sinni á ári, þegar menn fögnuðu
hækkandi sól, nær þeim tíma sem við
höldum jól nú til dags. Athöfnin var til
heiðurs sól-guðnum og þá voru prestar í
hlutverki nautabanans að því er sagan
segir. Þeir voru þá ljósklæddir og voru því
tákn rísandi sólar, nautið aftur á móti svart
og tákn myrkursins. Því hefur alltaf verið
uppi krafan um að nautabaninn dræpi
nautið, eða með öðrum orðum, birtan
sigraði myrkrið. Þetta er í fáum orðum sagt
uppruni nautaats.
Fundist hafa minjar um að nautaat hafi
verið iðkað í flestum löndum við
norðanvert Miðjarðarhaf til forna, en
einhverra hluta vegna urðu það Spánverjar
sem varðveittu þessa list, sem aflagðist
meðal annarra þjóða. Þó er nautaat iðkað í
Portúgal, en með öðrum hætti en á Spáni,
og einnig í syðsta hluta Frakklands. Svo er
nautaat að sjálfsögðu iðkað um alla Mið- og
Suður-Ameríku í hinum spánska heimi þar.
Aðeins á sunnudögum
Nautaat á Spáni fer aðeins fram á
sunnudögum og ekki ólíklegt að það séu
leifar frá þessum tíma, að það var
trúarathöfn. Nautaat hefst ævinlega á
tímabilinu 17 til 19, nokkuð eftir því hvar í
NAUTAAT
landinu það fer fram. Verð aðgöngumiða á
nautaat er hátt, svona 1.000 til 2.500
pesetar og fer verðið eftir ýmsu. Það er til
að mynda ódýrara að kaupa miða í sætum á
móti sól, svo er svæði í nautaatshringnum
sem heitir „sól og skuggi" þá skín sólin í
andlitið þegar nautaatið hefst en um það bil
sem atið er hálfnað hefur sólin lækkað
þannig að menn sitja í skugga. Dýrustu
miðarnir eru í skugga allan tímann. Svo
getur miðaverð hækkað nokkuð ef allra
bestu nautabanar landsins eru meðal
þátttakenda.
A hverju nautaati eru ávallt þrír
nautabanar og hver þeirra berst við tvö
naut. Það eru því 6 naut sem barist er við og
tekur nautatið um tvo klukkutíma, oftast
rétt innan við tvo tíma. Vegna þess hve verð
aðgöngumiða er orðið hátt hefur aðsókn
Spánverja að nautaati nokkuð minnkað,
einkum á Suður-Spáni, en þær miljónir
ferðamanna sem þangað sækja ár hvert
annað hvort
vekur það
takmarka-
litla
aðdáun eða
hrylling
bæta það upp, sérstaklega þegar frægu
nautabanarnir koma í heimsókn.
Nautin
Nautin sem notuð eru í nautaati eru af
sérstökum kynstofni, sem er að mörgu leyti
nokkuð frábrugðinn hinum algenga,
sem notaður er til kjötframleiðslu eða
mjólkurframleiðslu. Grimmd þessara
nauta er einstök, þau ráðast á allt kvikt,
sem fyrir þeim verður og hætta ekki fyrr en
þau hafa tætt það í sundur með sínum
hárbeittu og stóru hornum. Horn þeirra eru
um það bil hálfur metri hvort og oddur
þeirra beittur sem hnífsoddur. Spánverjar
segja að nautastofninn sé að úrkynjast,
vegna þess að ekki er hægt að blóðblanda
stofninn frá öðrum nautategundum, þá
yrðu þau of gæf. Vegna þessa gerist það æ
erfiðara að fá mjög góð naut til atsins, en
grimm og árásargjörn naut þykja best og
gefa nautabananum best tækifæri til að sýna
snilli sína.
Naut sem fara í nautaat eru alltaf 4ra ára
gömul, hvorki yngri né eldri. Þau eru talin
of lítil þriggja ára en aftur á móti eru þau
talin vera orðin of vitur 5 ára, þannig að þau
myndu ekki hlýða rauðu dulu nautabanans
sem á spönsku nefnist „muleta" og því
rjúka beint á manninn sjálfan sem þá ætti
ekkert tækifæri. Einstaka sinnum kemur
það fyrir að nauti er gefið líf, það er þó
mjög sjaldan. Það er gert ef nautið þykir
afburða gott, og því líklegt til að gefa af sér
afkvæmi, sem yrðu góð í nautaati. Hafi
nautið verið sært þegar því er gefið líf, þá
eru sár þess grædd, enda alltaf dýralæknir á
hverju nautati. Þetta naut má aldrei framar
koma í hringinn. Það veit þá að maðurinn
en ekki múletan er óvinurinn og
nautabaninn á enga möguleika gegn því.
Vanur nautabani sér það strax, ef reynt er
að smygla slíku nauti í hringinn, en þess eru
dæmi. Nautin erufrá450 til 580-600 kg. að
þyngd, en þyngd þeirra er alltaf gefin upp
fyrir áhorfendur. Þau eru afskaplega
kraftmikil og sterk, þau sterkustu fara létt
með það að taka upp hest og mann á
hornunum og velta þeim um koll. Slíkt
gerist oft á nautaati, þegar svo kallaðir
„picadores" menn á hestum koma inní
hringinn og stinga spjóti í spiklag á
herðakambi nautsins, en við komum að því
. Hraði þeirraer mikill, þau hlaupa
uppundir það eins hratt og hestur, og
grimmdin er ómæld.
Hér áður fyrr sat nautabaninn ævinlega á
hesti og atti þannig kappi við nautið og
þessi tegund nautaats er enn til, en þá
aðeins sem sýningaratriði. Seint á 18. öld
var nautaati breytt í það horf sem það er nú
iðkað í. Heiðurinn af þeirri breytingu átti
maður að nafni Pedro Romero, sem fæddist
í bænum Ronda ekki langt frá Malaga árið
1754. Hann fann upp að láta nautabana
„Nino de la Capea“, eða Pedro Moya eins og
hann heitir réttu nafni, kannski besti
nautabani Spánar í dag.
, JEl Cordobes“ eða Manuel Benitez eins og
hann heitir einn nafnkunnasti nautabaninn
utan Spánar.
og réttri þyngd, allt samkvæmt ströngum
lögum. Ef eitthvað er athugavert, sem ekki
er hægt að kippa í lag, er nautaatið stöðvað.
Ef löggæslumaðurinn gefuf leyfi til að
nautaatið fari fram, állt sé samkvæmt
lögum, þá fara eigandi nautahringsins og
umboðsmenn nautabanans yfir atriði eins
og að spjót „picadoranna“ sé ílagi,
hestarnir séu heilir og hraustir, pflurnar
sem stungið er í herðakamb nautanna, og
nefnast „banderillas“ séu í lagi, oddurinn
ekki of stór né of lítill, dregið er um naut
fyrir nautabanana, tvö fyrir hvern og fleira í
þessum dúr.
Nú orðið eru nautin flutt í sérstökum
flutningavögnum til nautahringanna, en
hér áður fyrir voru þau rekin milli staða og
þá alltaf á nóttunni, vegna þess að allt sem
hreyfist á vegi nautanna, ráðast þau á.
Nautarekarnir voru á gæðingum og voru
sérfræðingar í að umgangast þessi
hættulegu dýr.
Sjálft nautaatið
Hver sá sem ætlar á nautaat, ætti að gæta
þess að vera kominn vel fyrir auglýstan tíma
til að missa ekki af neinu í sambandi við þá
stórbrotnu athöfn sem fram fer, áður en
sjálftatið hefst.
Á hver j u nautaati er forseti og hans vald
er mjög mikið. Hann situr í sérstakri stúku,
sem þekkj a má af því að þar ýfir blaktir
spánski fáninn, eini fáninn á
nautahringnum. Forsetinn hefur
mismunandi lita klúta til að gefa sín merki.
Hann hefur hvítan, grænan, rauðan og
bláan klút. Hvíta klútinn notar hann til að
opna nautaatið, til merkis um sigur
nautabanans og með honum gefur hann
merki ef nautabani er of lengi að drepa
nautið, en þá er það tekið af honum og
öðrum falið að aflífa það. Græna klútinn
notar hann ef senda þarf nautið aftur á
stallinn vegna þess að það er áhugalaust,
ekki nógu grimmt og því ónothæft og eins
þegar hann hefur lyft hvíta klútnum þrisvar
til aðvörunar nautabananum um að tími
hans til að drepa nautið er útrunninn.
Rauða klútinn notar hann til merkis um að
nota eigi stærri tegundina af pílum
(,,banderillas“) til að æsa nautið upp og
þann bláa notar hann þegar dautt nautið er
dregið einn hring um völlinn, til merkis um
að nautið hafi verið sérlega gott.
Inngangan
Nautaatið sjálft hefst á því að forsetinn
lyftir hvítum klút til merkis um að það sé
hafið. Þessu næst byrjar hljómsveitin að
leika, lúðrarogtrumbusláttur. Svo opnast
dyr á hringnum og þeir sem taka þátt í
nautaatinu „Toreros" ganga inn. Fyrstir
koma nautabanarnir, sá yngsti í miðjunni,
honum til hægri handar sá elsti, en sá í mið
til vinstri. Á eftir koma „banderillas" og
síðan aðrir þátttakendur í nautaatinu. Allir
þátttakendur ganga fram fyrir
forsetastúkuna og heilsa. Áð því loknu
standa nautabanarnir og aðstoðarmenn
þeirra.og sveifla „lacapote", svona til að
taka úr sér mestu taugaspennuna. Áður en
þeir gengu inn höfðu þeir beðið bænar í
kapellu nautahringsins, vitandi um að það
sem framundan er hjá þeim, er uppá líf og
dauða, minnugir þeirra mörgu sem hafa
særst eða látið lífið í nautahringnum. Á
meðan menn taka úr sér taugaæsinginn, er
sléttað úr sandinum, sem þekur steypt gólf
nautahringsins. Þá er komið að því að tveir
menn komi á hestum inní hringinn, þeir
ríða að forsetastúkunni og biðja um lykil að
nautageymslunni. Síðan fara þeir og opna.
Þegar það hefur verið gert byrjar
hljómsveitin að leika, forsetinn lyftir
hvítum klút og fyrsta nautinu er hleypt inn.
Nautaatið hafið
Nautið sem hefur verið í einangrun í einn
sólarhring, er vanalega tryllt af reiði þegar
það kemur út. Um leið og fyrsta nautið
birtist, má segja að nautaatið sé hafið.
Aðstoðarmenn nautabanans koma fram
fyrir hlífðarskildina, serm eru á hverjum
nautahring og veifa dulum og láta nautið
hlaupa tvo eða þrjá hringi um völlinn. Á
meðan bíður nautabaninn bak við
girðinguna og skoðar nautið. Hann þarf að
sjá hvernig nautið er vaxið, hvort það er
árásargjarnt, snerpu þess og önnur
viðbrögð. Naut með stuttan háls er yfirleitt
snarara í snúningum og því flj ótara að snúa
sér við en naut með langan háls, og margt
annað við nautið þarf hann að skoða.
Þegar svo nautabaninn hefur skoðað
nautið fer hann sjálfur inná völlinn með „la
capote“ og byrjar að leika listir sínar, allt
eftir settum ströngum reglum. Allar hans
hreyfingar hafa sérstakt nafn og í hinu
klassíska nautaati verða nautabanar að
hlíta ströngum reglum.
Svo eftir ákveðinn tíma koma tveir menn
á hestum inná völlinn, hestar og menn vel
brynvarðir. Þessir menn nefnast
„picadores“. Þeir hafa löng spjót í höndum,
með stuttum en alldigrum oddi á. Þessum
oddi er stungið á hálsvöðva nautsins. Sárið
er grunnt, en stundum blæðir allmikið úr
því. Að þessu loknu er nautið vanalega
æstara og reiðara en nokkru sinni. Þá eru
settar í herðakamb þess „los bandarillas“
sex í hvert naut. Þetta eru skrautlegar pílur
með litlum oddi. Að særa nautið á sterkasta
vöðva þess, hálsvöðvann hefur tvennan
tilgang. í fyrsta lagi að æsa það upp og í
öðru lagi að þreyta þennan vöðva, vegna
þess að til þess að hægt sé að drepa nautið
að lokum með sverðstungu í hjartað þarf að
fá haus þess niður, þar sem bletturinn sem
sverðinu er stungið niður í hjarta þess er
aðeins lófastór og opnast ekki nema haus
nautsins sé niður við jörð. En meiraþarf til,
því að rauða dulan, „muletan“, er dregin
eftir jörðinni þegar að því kemur að
nautabaninn drepi nautið, til þess að fá
haus þessniður.
Leyfiforseta
Allt sem gerist er háð tímamörkum eins
og áður segir og takist það, þarf
nautabaninn leyfi forseta nautaatsins að
drepa nautið. Nær undantekningarlaust fær
hann það leyfi, en það kemur þó fyrir að
forseta þyki ekki það tímabært. Að drepa
nautið með sverðstungu er hættulegasta
augnablik nautaatsins. Ef slys verða í
nautaatinu er það oftast við þá athöfn að
drepa nautið með sverðstungu. Stundum
tekst nautabana að drepa naut við fyrstu
stungu. Mistakist honum að drepa það í
þremur tilraunum er notað sérstakt sverð
og nautið mænuskorið alveg upp við haus.
Sú aðferð við að drepa naut mistekst
næstum aldrei, en sá nautabani sem þarf að
beita henni þykir hafa staðið sig illa við eina
aðal athöfn nautaatsins, drápið.
Eyra, eyru, hali
Sá nautabani sem þykir standa sig illa fær
orð í eyra, á hann er öskrað og pípt. Standi
hann sig viðunandi fær hann lófaklapp, ef
hann þykir standa sig vel fær hann að
launum annað eyra nautsins, en standi
hann sig mjög vel fær hann bæði eyrun og
þá hendir fólk til hans allskonar hlutum í
virðingarskyni. Blómum, sígarettupökkum
og raunar hverju sem er. Öllu því sem hent
er niður á leikvanginn er skilað aftur nema
blómum og sígarettum. En standi
nautabani sig eins vel og hugsanlegt er fær
hann bæði eyrun og hala nautsins líka. Það
er mesti heiður sem nautabana getur
hlotnast. Það gerist afar sjaldan að
nautabani fái hala nautsins, en það er
forsetinn sem ákveður hvaða heiður
nautabananum skuli falla í skaut. Ef fólkið
er ánægt, veifar það hvítum klútum og
hrópar stanslaust húrra (olé) fyrir
nautabananum og það lætur óánægju skýrt í
ljósi, þyki því forseti ekki verðlauna
nautabana eins vel og það vill. Nautabani
sem hlýtur bæði eyrun, svo ekki sé talað um
fái hann hala líka er borinn á öxlum
aðstoðarmanna sinna hring eftir hring á
vellinum og fagnaðarlátum ætlar aldrei að
linna.
Þetta er í grófum dráttum það sem fram
fer á nautaati, gangur mála er eins við hvert
hinna sex nauta sem barist er við á hverju
nautaati. Nautabanareru mjögmisgóðirog
jafnvel þeir frægustu og bestu eru
afskaplega misgóðir. Það er engin trygging
fyrir góðu nautaati að nautabanarnir séu
frægir. Aftur á móti, þegar þeim bestu tekst
vel upp þá er það stórkostlegt á að horfa.
Það sem oftast veldur því að nautabanar
standa sig ekki nógu vel er að kjarkur þeirra
bilar við þá ógnar hættu sem þeir eru í eða
þá það, sem er jafnvel algengara að nautin
eru ekki nógu góð, löt og lítið árásargjörn.
Við slík naut geta jafnvel þeir bestu lítið
gert. Þess eru dæmi að alónýt naut séu send
inn aftur og til þess að ná þeim útúr
hringnum er notaður kúahópur, sem
sendur er inná á völlinn.
Margir spyrja eftir að hafa séð 6 naut
uppá 500 kg. hvert, eða um 3 tonn samtals,
drepin, hvað er gert við kjörið. Því er til að
svara að núorðið er því að mestu hent eða
notað í dýrafóður. En hér áður fyrr voru
það óskráð lög að þeir fátæku gátu farið í
sláturhús nautahringanna og fengið gefins
kjöt af atnautum. Það þykir hinsvegar afar
vont, bæði seigt og bragðvont.
Ef þú lesandi góður átt eftir að koma til
Spánar, skaltu ekki láta nautaat fara fram
hjáþér. Kannski munt þú fylla þann hóp á
eftir, sem fyrirlítur nautaat, en allt eins
getur verið að þú fyllir flokk okkar hinna
sem vitum fátt stórkostlegra en gott
nautaat.
- S.dór.

****d"<?-
Þjóðaríþrótt Spánverja:
‘NiNO DE 11 CftPEft