Dagblaðið Vísir - DV - 24.09.1996, Blaðsíða 13

ÞRIÐJUDAGUR 24. SEPTEMBER 1996
13
Menntamál í
brennidepli
Kjallarinn
Fyrri hluta
þessa árs dvaldist
ég í Bretlandi, en
haíði áður verið
þar um skeið árið
sem Margaret
Thatcher komst til
valda. Margt hefur
breyst þar í landi,
m.a. fyrir tilverkn-
að jámfrúarinnar,
og þjóðmálaum-
ræðan er nú geró-
lík. Milli Major og
Blair er í raun lít-
ill stefnumunur
miðað við þann
mun sem var á
málflutningi and-
stæðra fylkinga
um 1980. En póli-
tíkin hefur alls
staðar verið að
breytast, og þetta kom ekki á
óvart.
Efnahagsmálin, sem lengi hafa
verið helsta bitbein stjómmála-
manna, em nú í raun í höndum
um kröfum um úrbætur
í menntamálum.
Vésteinn Olason
bókmenntafræðingur,
prófessor í íslenskum
bókmenntum
Vítahringur
Almenningur á Vesturl-
öndum er að gera sér
grein fyrir að framtíð
bamanna, sem nú eru
að vaxa upp, er undir
þvi komin að þau fái
góða menntun. Á undan-
fomum ámm hafa
stjómmálamenn, að ráð-
um hagfræðinga, keppst
við að halda útgjöldum
ríkisins í skefjum, og
þetta hefur m.a. komið
niður á menntakerfinu,
frá grannskólum til há-
skóla. Það er nú að
koma æ betur í ljós að
um vítahring er að
ræða: HLa búnir og óvist-
legir skólar, þar sem kennarar á
sultarlaunum starfa langan vinnu-
tíma við að kenna of stórum hóp-
um bama og unglinga, útskrifa
fólk sem er illa búið undir lífið og
skilar litlu til
„Áhrífaríkar og lýöræðislegar
umbætur í menntamálum eru
mikilvægasta pólitíska úrlausn-
arefnið nú um árþúsundamótin.
Almenningur er að skilja þetta á
undan stjórnmálamönnum.“
hagfræðinga, og stjómmálamenn
þora ekki annað en fylgja for-
skriftum þeirra í meginatriðum,
hvaða sýndarágreining sem þeir
hafa uppi.
Hins vegar kom mér á óvart
ákafinn í deilum Breta um „nýtt“
efni, menntamálin. Stjómmála-
menn vom í óðaönn, og reyndar
hálfgerðu fáti, að reyna að móta
stefnu til að bregðast við hávær-
samfélagsins.
Með því að
leiða sam-
keppni og
markaðshyggju
til öndvegis í
skólakerfinu -
sem er helsta
lausnin í aug-
rnn íhalds-
manna - er að
vísu hægt að ná
góðum árangri
með hluta nemendanna. Þeir eiga
síðan greiða leið til valda og bæri-
legra efna, en annar hópur tapar
og kemur út úr skólanum illa
menntaður og ráðvilltur og verður
annaðhvort lélegt vinnuafl, dýrir
viðskiptavinir velferðar- og heil-
brigðiskerfis eða - því fleiri sem
opinberri þjónustu hrakar meira -
enn dýrari viðfangsefhi réttarkerf-
isins.
„Menntunin er ekki aöeins forsenda fyrir velgengni einstaklingsins held-
ur samfelagsins alls.“
Hátæknisamfélagið •
í samfélagi hátækni, sem nú
blasir við á Vesturlöndum, efnast
margir og leyfa sér mikla neyslu,
en hópm- atvinnulausra og utan-
garðsfólks stækkar. í þessu samfé-
lagi er ekki langt frá bjargálnum
tii örbirgðar. Þótt hjón hafi komið
sér vel fyrir, geta þau sjaldnast
tryggt fjárhagslega framtíð bama
sinna. Það besta sem þau geta gert
til þess er að sjá þeim fyrir góðri
menntun.
Þannig horfir málið við ein-
staklingnum, og slík viðhorf hafa
vafalaust átt mikinn þátt í að
vekja kröfur um úrbætur í
menntamálum hjá millistéttinni.
En margir hafa víðari sýn og sjá
lengra. Menntunin er ekki aðeins
forsenda fyrir velgengni einstak-
lingsins heldur samfélagsins alls -
og þá er átt við starfsmenntun
ekki síður en fræðamenntun. Há-
tæknisamfélag þar sem sumir hafa
vinnu, góð lífskjör og menntun, en
aðra skortir bæði líkamlegt og
andlegt viðurværi, ber dauðann í
sér. Þetta skynja nú fleiri og fleiri.
Áhrifaríkar og lýðræðislegar um-
bætur í menntamálum eru mikil-
vægasta pólitíska úrlausnarefnið
. nú um árþúsundamótin. Almenn-
ingur er að skilja þetta á undan
stjómmálamönnum. Þeir verða
dæmdir eftir því hvemig þeir
bregðast við.
Vésteinn Ólason
Hin neysluóða þjóð
Eg hef undanfama mánuði ver-
ið að lesa hinar og þessar greinar.
Höfundamir em ekki af verri end-
anum, þingmenn, hagfræðingar,
læknar og ritstjórar og allir em
þeir sammála um að skuldaaukn-
ing sé tilkomin vegna annarlegrar
neyslufíknar þjóðarinnar. Við
emm svo framsýn og bjartsýn á að
góðærið læðist til okkar að við
hlaupum upp til handa og fóta og
„Er til eitthvað hjá öðrum vestræn-
um þjóðum sem heitir lánskjara-
vísitala og er með þegna sína sem
skulda í skrúfstykki? Þetta er
álíka skelfilegt og skattheimta
fógetans í Nottingham á dögum
Hróta hattar!!“
leggjumst í kaupæði. Já, sem sagt,
við emm búin að eyða góðærinu
fyrirfram.
En dettur engum í hug að kanna
samhengi skulda heimila og láns-
kjaravísitölu. Skrýtið að skuldir
heimilanna skyldu stóraukast um
leið og laun hækkuðu um áramót!
Hækkuðu ekki skuldir heimilanna
um 500 milljónir af því að kartöfl-
ur hækkuðu? -
Island - Danmörk
Vegna landflótta íslendinga til
Danmerkur lét forsætisráðherra
gera skýrslu til Alþingis um sam-
anburð launa og lífskjara á íslandi
og í Danmörku. Þar er í hnotskum
verið að sannfæra hina „neyslu-
óðu“ þjóð um að munurinn á lífs-
kjörum í Danmörku og hér sé ekki
ýkja mikill. Þar koma fram tekjur,
skattar og verðlag á neysluvörum
og sýnt fram á
„þegar tekið hef-
ur verið tillit til
allra þessara
þátta í laimum
og framfærslu-
kostnaði“ séu
ráðstöfunartekj-
ur ekki nema
14,9% hærri í
Danmörku en á
íslandi.
Gleymdist ekki
eitthvað? Hvað
um húsnæðismál. Það kom hvergi
fram í skýrslunni að fólk þyrfti
þak yfir höfúðið. Ekki svo lítill
þáttur og helsta forsenda þess að
fólk setur sig í skuldir. Hefur ver-
ið gerður samanburður á láns-
kjaravísitölu eða verðbótaþátta-
lánum á íslandi og Danmörku
annars vegar eða launaskriði hins
vegar undanfarin 15 ár?? Er til
eitthvað hjá öðrum vestrænum
þjóðum sem heitir
lánskjaravísitala og
er með þegna sína
sem skulda í skrúf-
stykki? Þetta er
álíka skelfilegt og
skattheimta fógetans
í Nottingham á dög-
um Hróa hattar!! í
öllum þeim greinum
sem ég hef verið að
lesa er viðkvæðið
eins. Jú, skuldasöfn-
unin er tilkomin
vegna þess að ís-
lenska þjóðin er
neysluóð.
Fórn fyrir verö-
bólgubál
Skuldir íslenskra
heimila hafa sjöfald-
ast að raungildi
1980-1995. Samkvæmt upplýsing-
um OECD eru íslensk heimili þau
sem hvað mest skulda í heimin-
um!!!! Dettur einhverjum í hug að
kanna tengsl milli skuldaaukning-
arinnar og t.d. myntbreytingar,
lánskjaravísitölu, verðbólgu, okur-
vaxta, afnáms vísitölu á laun,
þjóðarsáttar eða misgengis? Nei,
sennilega ekki, það er miklu auð-
veldara að skella skuldinni á
neysluna.
Verðtryggingin varð til þess að
Kjallarinn
Laufey
Kristjánsdóttir
húsmóöir í Kefiavík
a arunum
stöðva verðbólgubálið.
En það krafðist fóma.
Á þessum árum varð
gífurleg eignatilfærsla
í þjóðfélaginu. Það fólk
sem átti innstæður 1
bönkum og sparisjóð-
um hoppaði hæð sina
af gleði um hver ára-
mót yfir verðbótunum,
en hinir sem skulduðu
horfðu skelfingu lostn-
ir á eignarhlutann
sinn í húsunum
hverfa. Þetta hefur
ekkert leiðrést. Láns-
kjaravísitalan heldur
áfram að hækka
skuldir, um leið og
kauphækkun verður
““^“ eða neysluvömr
hækka.
Við erum ein af þeim sem voru
svo óheppin að vera að stækka við
okkur húsnæði á þessum tíma.
Við eigum erfitt með að sætta okk-
ur við þá staðreynd að vera orðin
eignalaus eftir 20 ára búskap. Við
erum ekki ein. Okkar kynslóð ber
byrðina og gerir það stehiþegjandi
og hljóðalaust. En þegar misvitrir
þingmenn, hagfræðingar, læknar
og ritstjórar taka sér penna í hönd
og ásaka okkur líka fyrir neyslu-
fikn þá er mælirinn fullur!!!
Laufey Kristjánsdóttir
Reynir Guönason,
aöstoöarskóla-
stjóri Lækjarskóla
Neyðar-
ástand í
grunnskólum
Um mitt ár
1993 var tekinn
upp virðis-
aukaskattur á
bækur. Náms-
bókakvóti til
grunnskóla
árið á undan
var að meðal-
tah 4.215 kr á
nemanda í 1. -
10. bekk. í
sparnaðar-
skyni var þessi
upphæð lækkuð í 3.957 kr. fyrir
árin 1993 og 1994. Ekki var heim-
ilt að endurgreiða virðisauka-
skatt á námsbækur til skólanna
frá Námsgagnastoíhun. Þessi
ráðstöfun olli nokkurs konar
neyðarástandi í grunnskólum
landsins og allra leiða var leitað
til þess að endar næðu saman.
Ein þeirra var að láta nemendur
í 10. bekk sem völdu sér valgrein
sem væri um leið áfangi í fram-
haldsskóla greiða námsbóka-
kostnað sinn. Margir grunnskól-
ar era í góðu samstarfi við ná-
læga framhaldsskóla og taka að
sér kennslu í ýmsum áfongum
þeirra til þess að gefa nemendum
tækifæri til að stytta nám sitt
þegar þangað kemur. Nú verður
grunnskólum mjög erfitt að
bjóða þessar valgreinar ef allur
bókakostnaður þeirra verður
tekinn af naumum námsbóka-
kvóta skólanna sem er í ár 4.750
kr. að meðaltali auk 130 kr. af
sérkvóta á nemanda en kennslu-
bók í vélritun kostar 1.900 kr.“
Grunnskóla-
nám á að vera
ókeypis
„Nám i
grunnskóla
skal vera nem-
endum að
kostnaðar-
lausu. Um-
boðsmaður Al-
þingis kvað
upp úrskurð
um þetta árið
1990. Löggjaf-
inn undir-
strikar þessa
stefnu í grunn-
skólalögum og reglugerð um val-
greinar. I haust þurftu nemendur
í að minnsta kosti einum gmnn-
skóla að koma með ritvélar í
skólann, dæmi eru um kaup á
stærðfræðibókum í 10. bekk og
málfræðibókum í 8. bekk. Þegar
við bætast kröfur um ákveðnar
tegundir af orðabókum, reikni-
vélum og pennum er kostnaður
heimilanna orðin ansi mikill og
miðað við skuldastöðu íslenskra
fjölskyldna er slíkt tæpast verj-
andi. Einstakir kennarar geta
ekki einhliða ákveðið að nem-
endur kaupi bækur frekar en
hjúkrimarfólk tilkynni sjúkling-
um að þeir skuli koma með plást-
ur og magnyltölfur með sér á
sjúkrahúsið. Skólanefndin í
hverju sveitarfélagi á að tryggja
allt- sem þarf til lögboðinnar
kennslu og hún verður að móta
stefhuna um hvaða námsgögn
bömin fá, þar má ekki vera mis-
munur milli skóla innan sama
sveitarfélags. Raunhæf framlög
til menntamála nást aldrei á Is-
landi ef kostnaði við nám í
grunnskóla er velt yfir á foreldra
sem þegar hafa greitt skatta til
að standa í þessum rekstri."
-JHÞ
Unnur Halldorsdott-
ir, framkvæmda-
stjóri Heimilis og
skóla