Dagblaðið Vísir - DV - 08.09.1997, Síða 15

MÁNUDAGUR 8. SEPTEMBER 1997
15
Um Hamskiptinga
Sá andsetni
„Vér erum margir,“
segir andsetti maður-
inn í Markúsarguð-
spjallinu og summar
þar með upp, nokkrum
árum á undan áætlun,
hið póstmóderníska
ástand. Mögulega var
maðurinn víkingur en
þeir voru líka „marg-
ir“ þar sem þeir skiptu
hömum og hömuðust í
bardögum.
Hamskipti er afskap-
lega skemmtilegt orð,
það hefur annars vegar
bókstaflega merkingu;
að beinlínis skipta um
ham eða húð, og hins
vegar yfírfærða; að
breytast, verða annar,
svo notuð sé tilvistar-
leg klisja. Hamskipti vísa líka svo
ánægjulega í orðið hamingju (enda
er hamingjusöm kona vissulega
ekki bara hamslaus heldur bein-
línis önnur) og sýnir þannig fram
á hamingjuna sem er fundin í því
að vera stöðugum breytingum
undirorpin og geta brugðið sér í
allra kvikinda líki. Að auki vísar
það í annað þjóðsagnaorð, um-
skipti, sem er ein af þessum hent-
ugu skýringum á óþægum börn-
um, þar sem góða barninu er skipt
út fyrir illskeyttan álf.
tekur á sig líki ann-
ars manns I þeim til-
gangi að komast að
því hvort hann var
dæmdur saklaus og
Face/Off gerir ham-
skiptin bókstafleg
og áþreifanleg með
því að tveir and-
stæðingar taka á sig
líki hins; þeir skipta
um húð og ham.
Það sem er eftirtekt-
arvert við báðar
myndir er að hvor-
ug þeirra velur þá
leið að einfalda
hamskiptin niður í
hreinar andstæður,
því umskiptin ganga
aldrei alla leið, né
eru þau algerlega
aftur-kræf; sá hamskipti ber ævin-
lega í sér leifar af sínu fyrra sjálfi
og/eða hamnum. Báðar myndirn-
ar leggja á þetta ríka áherslu, þar-
sem mennimir tveir í Lost Hig-
hway virðast á endanum renna
saman í einn (án þess þó að málið
leysist nokkuð) og óvinirnir í
Kjallarinn
Ulfhildur
Dagsdóttir
bókmenntafræðingur
Hugmyndir sem þessar um
margbreytt og mölbrotin sjálf vaða
nú uppi sem aldrei fyrr eins og
sést best í kvikmyndunum Lost
Highway og Face/Off. Þar eru nýtt
og endurunnin ævaforn minni um
tvífara og hamfara, minni sem eru
sérstaklega áhugavekjandi í því
upplýsinga- og fjölmiðlasamfélagi
sem nútíminn hefur búið okkur.
Tíska og fegrunaraðgerðir,
myndavélar og avatarar, allt á
þetta sinn þátt í því að fjölfalda
einstaklinginn, breyta honum og
endurforma, þar til hann er marg-
ur, líkt og sá andsetni.
Lost Highway lýsir eins konar
andsetningu eða umskiptum, þar
sem dæmdur morðingi hreinlega
Atriði úr myndinni „Face/Off“. - í þeirri mynd kemur inn mýtísk vídd á tvífaraminninu segir greinarhöfundur
m.a.
Face/Off taka að einhverju leyti á
sig persónuleika hvors annars;
eins og kemur skýrt fram í því að
góði maðurinn tekur að sér son
vonda mannsins - vonda manns-
ins sem hafði drepið son hans(!).
í þeirri mynd kemur inn goð-
söguleg vídd á tvífaraminninu því
vondi maðurinn, Castor, á bróður,
Pollux, og heita þeir eftir grískum
tvíburum sem urðu að stjörnum.
Persónur og leikendur
ruglast
Og talandi um stjörnur; tvöfóld-
unin heldur áfram þar sem það
eru ekki bara persónur heldur
leikarar sem ruglast. Leikarar eru
jú þjóðflokkur sem beinlínis hefur
atvinnu af þvi að taka hamskipt-
um, umskiptast og tvöfalda sig, og
í Face/Off var mjög greinilegt að
það eru ekki bara vondi og góði
maðurinn sem skiptast á hlutverk-
um heldur eru leikararnir (og
stjörnurnar) John Travolta og
Nicolas Cage að
leika hvor ann-
an, líkt og text-
inn minnir
stöðugt á með
vísunum 1 út-
litseinkenni og
stíl. Báðir þessir
leikarar eru
þekktir fyrir að
leika mjög mis-
munandi persón-
ur og taka þann-
ig á sig fjölmörg andlit...
P.S.
Og meðan Úlfhildur Dagsdóttir
hamrar á tölvuna talar Úlfur í
símann og Úlla fær sér bjór, en
sjálf er ég bara umskiptingur niðri
í kjallara.
Úlfhildur Dagsdóttir
„Hamskipti er afskaplega
skemmtilegt orö, það hefur ann-
ars vegar bókstaflega merkingu;
að beiniínis skipta um ham eða
húð, og hins vegar yfírfærða; að
breytast, verða annar..."
Skyggnst í skýrslu Davíðs
Kjaraumræðan hefur ýmis mis-
munandi blæbrigði eftir því hvaða
stétt eða stéttir eiga í hlut, en eitt
af einkennum hennar er saman-
burðurinn, sumir hafa jafnvel
gengið svo langt að segja að aðall
kjarabaráttunnar sé einmitt sam-
anburðarfræði hvers konar.
Skatttaka og verðlag
Ekkert er út af fyrir sig óeðlilegt
við það að stéttir beri sig saman
um starfskjör öll, launin sjálf þó
fyrst og frémst. Oft er eðlilega lit-
ið til ofurlauna samfélagsins og
spurt í alvöru hvort einhver eða
einhverjir séu verðir þeirra. Þetta
gildir bæði hjá hinu opinbera, en
ennþá frekar í einkageiranum þar
sem hæst risa tindar ofurlauna, að
ekki sé til margvíslegra hlunninda
litið. Öll þekkjum við
líka samanburðinn við
launakjör í öðrum
löndum og ekki óeðli-
legt, þó auðvitað þurfi
þar til allra átta að líta,
ekki síst skatttöku og
verðlags í viðkomandi
landi.
Þegar kemur að
launakjörum eða rétt-
ara sagt lífskjörum
þeirra sem verða að
miklu eða öllu leyti að eiga allt sitt
undir ákvörðunum stjórnvalda þá
virðist oft erfitt um marktækan
samanburð við aöra, enda þar ver-
ið á lægstu launaþrepum í landinu
og alla vega engin leið að fmna
samanburðarhópa með lægri laun.
Löngum var þó lögfest að bætur
almannatrygginga skyldu fylgja
ákveðnum launataxta verkafólks
og síðar vikukaupi verkafólks eins
og það var orðað og þó á ýmsu
gengi með framkvæmd alla var þó
til staðar ákveðin lagaleg viðmið-
un sem vísa mátti til í kjarabar-
áttu þessara hópa, mikilvæg við-
spyrna ef á dalnum harðnaði um
efndir. Þessu undu stjórnvöld ekki
og fengu úr gildi numið, einfald-
lega til þess að geta látið geðþótt-
ann einn ráða ef því væri að
skipta.
Þannig er nú eftir siðustu kjara-
samninga, lágmarkslauna upp á 70
þús. kr. á mánuði, dagljóst hverj-
um sem vita vill að umtalsverður
munur er orðinn á lægstu launa-
töxtum í landinu og bótum al-
mannatrygginga s.s. þær geta
hæstar orðið og skal þó ekkert
dregið úr því að allnokkur hækk-
un hefur orðið á þessum bótum nú
á þessu ári og verður og í byrjun
hins næsta.
Samanburð r í óhag
En þetta er þó aðeins hluti
málsins, því fjarri fer
því að allir lífeyris-
þegar eigi þess
nokkurn kost að
hljóta hæstu bætur
almannatrygginga.
Tveir bótaflokkanna,
svokölluð félagsleg
aðstoð, eru aðeins
fyrir einhleypinga og
svo koma öll hin
margvíslegu skerð-
ingarákvæði inn og
raska oft öllu jafn-
vægi, hvort sem litið
er til vinnutekna eða
greiðslna úr lífeyris-
sjóði. Kjör örorku-
styrkþega eru svo
sérkapítuli, sem brýn
nauðsyn er að taka á,
en samanburð-
ur við kjör þeirra nú og í
kringum 1970 hins vegar er
þeim ótrúlega mikið í óhag
og var þó ekki þar úr háum
söðli að detta.
Ástæðan einfaldlega sú að
grunnlífeyri hefur verið
haldið niðri, en bætur ör-
orkustyrkþegans eru ein-
ungis hlutfall af grunnlífeyri
einum. Afleiðing þessara
ofur lágu bóta hlýtur að
verða aukin ásókn í 75% mat og
fullar bætur skv. því, þannig að
vafasamur er ávinningurinn fyrir
ríkiskassann að halda svo niðri
þessum kjörum. En svo að saman-
burði í lokin. í fróðlegri saman-
tekt í skýrslu forsætisráðherra
okkai- á liðnum vetri um saman-
burð lífskjara hér og
á Norðurlöndum
komu fram kjaratöl-
ur, að hámarksfjár-
hæð, örorkulífeyris-
þega í Danmörku. It-
rekað skal að um há-
marksfjárhæð er að
ræða.
Danir skipta þessu í
4 stig. Hæsta stigið er
fyrir 100% öryrkja
18-00 ára og þar er
upphæðin 115.152
danskar krónur á ári.
Annað stigið er fyrir
75% öryrkja 18-60 ára
og 100% öryrkja 60-67
ára = 85.380 danskar
krónur á ári. Þriðja
stigið er fyrir 50% ör-
yrkja og aðra er hafa
takmarkaða starfsgetu 18-60 ára og
þar er hámarkið 75.060 og fjórða
stigið er fyrir þá sömu á aldrinum
60-67 ára og þá 63.804 danskar
krónur á ári. Auðvitað ber hér að
líta til allra átta og sannarlega eru
þetta hámarkstölur, en segja þó
sína sögu, ekki síst fyrir þá sem
flokkast mundu undir örorku-
styrkþega á landi hér.
Og nú er bara að umreikna í is-
lenskar krónur og fara í svolítinn
samanburðarleik, sem auðvitað
segir ekki alla sögu. En sam-
kvæmt þessum tölum frá forsætis-
ráðherra okkar er samanburður-
inn okkur vægast sagt í óhag. Enn
þarf því að mörgu að huga þegar
litið er til lífskjara þessa fólks.
Helgi Seljan
„Afíeiðing þessara ofur lágu bóta
hiýtur að verða aukin ásókn í 75%
mat og fullar bætur skv. þvi,
þannig að vafasamur er ávinning-
urinn fyrir ríkiskassann að halda
svo niðri þessum kjórum.“
Kjallarinn
Helgi Seljan
félagsmálafulltrúi
Með og
á móti
Var frammistaða knatt-
spyrnulandsliðsins gegn
írum á laugardag
ásættanleg?
Atli Eövaldsson,
þjálfari Fylkls og
21 árs landsliös
Margt
jákvætt
„Þrátt fyrir
ósigurinn var
margt jákvætt
við leikinn. ís-
lenska liðið
skapaði sér 4-5
ágæt mark-
tækifæri, sem
er mjög gott í
leik með þess-
um. Það skor-
aði líka tvö
mörk, sem ekki
gerist á hverj-
um degi. Leikmennirnir voru
ákveðnir í að koma sér í sóknar-
færi og létu ekki ódýrt mark ír-
anna snemma í leiknum slá sig
út af laginu. Nú kom jöfnunar-
mark á besta tíma, í lok fyrri
hálfleiks, en einmitt á þeim tíma
hefur íslenska landsliðið oft feng-
iö á sig mörk í gegnum tíðina.
Menn misstu heldur ekki móð-
inn þegar írar jöfnuðu og voru
nálægt því að komast yfir á ný.
Þaö neikvæða við leikinn er að
írum voru gefin flögur mörk og
slíkt er að sjálfsögðu ófært. En í
öllum tilvikum var um að ræða
mistök sem auðvelt er að laga,
mistök sem Guðjón var búinn að
leggja áherslu á að mættu ekki
eiga sér stað.“
í sama lélega
horfinu
„Það er ekki hægt að vera
ánægður eftir
svona leik.
Vörnin var
slök og ég skil
ekki þá leikað-
ferð að spila
flata vöm sem
við ráðum
ekki við. Krist-
ján var ekki
með á nótun-
um í markinu
og þeir Eyjólf-
ur og Lárus
voru slakir og ég hef ekki enn
séð þá spila vel fyrir liðið. Siggi
Jóns virkaði þungur og ég skil
ekki Þórð Guðjónsson sem er
vist að gera ágæta hluti í Belgíu.
Hann eyðir öllu púðri í að nöldra
1 félögum sínum. Við eigum fullt
af mönnum í þessari stöðu sem
geta plumað sig betur en hann.
Þá skil ég ekki valið á Bjarna
Guðjónssyni í liðið og þetta ætt-
armót sem Guðjón er að búa til.
Bjami er góður leikmaður en er
ekki tilbúinn í landsliðið. Við
eigum menn á borð við Tryggva
GuðmundsSon og Sigurvin Ólafs-
son sem báðir eiga heima i byrj-
unarliðinu. Ég var mjög óhress
þegar tilkynnt var að ekki væri
pláss fyrir Arnór Guðjohnsen í
liðinu. Hann er búinn að spila
manna best fyrir íslenska lands-
liðið í mörg ár og aldurinn á ekki
að skipta máli ef getan er til stað-
ar. Mér fannst menn hræddir við
að taka af skarið og spurning er
hvort Guðjón sé ekki að setja of
mikla pressu á leikmenn. Ég sé
enga breytingu til batnaðar
síðan Guðjón tók við liðinu af
Loga. Liðið er í sama lélega
horfinu og það var.“ -VS/GH
Hafþór Sveinjóns-
son, íþróttafrétta-
maöur FM 95,7 og
fyrrum varnarjaxl.
Kjallarahöfundar
Athygli kjallarahöfunda er
vakin á því að ekki er tekiö við
greinum í blaðið nema þær ber-
ist á stafrænu formi, þ.e. á tölvu-
diski eða á netinu.
Netfang ritsfjórnar er:
dvritst@centrum.is