Vísir - 15.04.1978, Blaðsíða 10

10
*
VÍSIR
utqefandi: Reykjaprent h/f
Framkvæmdarstjori: Daviö Guömundsson
Ritstjorar: Þorsteinn Palsson abm.
Olafur Ragnarsson
Ritstjornarfulltrui: Bragi Guðmundsson. Fréttastjori erlendra fretta: Guðmund
ur Petursson. Umsjon meö helgarblaði: Arni Þórarinsson. Blaöamenn: Berglind
Asgeirsdottir, Edda Andresdóttir. Elias Snæland Jonsson, Guðjon Arngrimsson,
Jon Einar Guðjonsson, Jonina Mikaelsdottir, Katrin Palsdottir, Kjartan Stefans
son, Oli Tynes, Sæmundur Guðvinsson, Iþrottir: Gylfi Kristjánsson og Kjartan L.
Palsson. Ljósmyndir: Biorgvin Palsson, Jens Alexandersson. Utlit og honnun: Jon
Oskar Hafsteinsson, Magnus Olafsson.
Laugardagur 15. april 1978
VISIR
Auglysinga- og sölustjori: Pall Stefanssor
Dreifingarstjori: Sigurður R. Petursson
Auglysingar og skrifstofur: Siðumula 8
simar 86611 og 82260
Afgreiðsla: Stakkholti 2-4 simi 86611
Ritstjorn: Siöumula 14 simi 86611 7 linur
Askriftargjald er kr. 1700 á manuði innanlands.
Verð i lausasölu kr. 90 eir.íakið.
Prentun Blaðaprent h/f.
Kosningar eru i aðsigi. Senni-
lega hefur það ekki farið fram-
hjá nokkrum manni. Flokksblöð-
in ummyndasf smám soman og
sýna heiminn í svörtu og hvitu.
Þingkosningarnar einkennast
öðru fremur af efnahagsmála-
umræðum og hætf er við að sveit-
arstjórnarpólitíkin verði háð i
skugganum af þeim.
Þetfa er fyrir margra hluta
sakir slæmt. Á þessum kosning-
um er mikill munur. Viðfangs-
efnin .eru önnur. Fólk greiðir
gjarnan öðrum flokkum atkvæði
i sveitarstjórnarkosningum en
þingkosningum. Þegar á þessar
aðstæðu er litið er óheppilegt að
þessar kosningar skuli fara f ram
með mánaðarmillibili.
Stjórnmálaágreiningur skiptir
mönnum eðlilega i flokka í sveit-
arstjórnum. En þar eru til með-
ferðar málefni, er standa borg-
urunum miklu nær i önn dagsins
en yf irborðskenndar umræður
um ef nahagsmál. Það er því eðli-
legt að menn kjósi öðru vísi til
sveitarstjórna en þings. Þar get-
ur skipt meira máli traust og
samhent framkvæmdastjórn en
pólitísk hugmyndafræði.
Að réttu lagi ættu þessar kosn-
ingar því ekki að fara fram á
sama ári. En við þvi verður ekk-
ert gert eins og málum er komið.
Framhjá því verður ekki horft að
borgarstjórn í Reykjavík hefur
mesta þýðingu i sveitarstjórnar-
kosningunum. En meiri hlutinn
þar er ágætt dæmi um stjórn er
notið hef ur fylgis kjósenda úr öll-
um flokkum.,
Það hefur sýnt sig í borgar-
stjórn Reykjavíkur og eins i
nokkrum sveitarfélögum úti á
landi, að meirihlutastjórn eins
flokks leiðir yfirleitt til meiri
festu í stjórnun. Engum vafa er
t.a.m. undirorpið, að samsteypu-
stjórnarformiðá verulegan þátt i
því að ríkisstjórnir hafa ekki náð
tökum á efnahagsmálunum.
Samsteypustjórnarformið
hef ur það einnig i för með sér, að
kjósendur ráða nákvæmlega
engu um það hvernig ríkisstjórn
er mynduð að kosningum lokn-
um. Stjórnarmyndunarvaldið er
alfarið í höndum fárra flokks-
foringja. Þóað kjósendur ráði at-
kvæðahlutfallinu í þinginu, hafa
þeir engin áhrif á stjórnarmynd-
un.
Kosningar eru því ekki það að-
hald að stjórnarflokkum, sem
þær ættu i raun réttri að vera.
í annan stað gerir stjórnarsam-
vinna það að verkum,að stjórn-
unin verður ekki jafn markviss
og ella. Öllum er Ijóst, að mála-
miðlun milli ólíkra flokka veikir
getu ríkisstjórna til þess að taka
á vandamálum.
Á það er einnig að líta í þessu
sambandi að vald kjósenda er
meira, þegar þeir geta valið
ákveðinn flokk til meirihlutafor-
ystu, hvort sem það er á þingi eða
sveitarstjórnum. Engar pólitísk-
ar forsendur eru fyrir sliku að
því er þingið varðar. En í nokkr-
um sveitarstjórnum og þar á
meðal í borgarstjórn Reykjavík-
ur eiga kjósendur þess kost að
ákveða sjálfir hverjir skuli fara
með meirihlutavaldið.
Glöggt dæmi um kosti meiri-
hlutastjórnar eins flokks fram
yfir samsteypustjórnir má sjá á
ólíkum viðbrögðum við þeim
ef nahagsþrengingum, sem við
höfum staðið frammi fyrir und-
anfarin ár. Miklum erfiðleikum
hef ur verið bundið að hafa hemil
á útgjöldum ríkisins að því er
varðar rekstur og f járfestingar,
þó að öllum hafi verið Ijóst, að
þörf var fyllsta aðhalds í þeim
ef num.
Borgarstjórn Reykjavíkur
hefur á hinn bóginn getað tekið
með miklu ákveðnari hætti á
þessum vandamalum. Jafnvel á
kosningaári hefur áformuðum
framkvæmdum verið skotið á
frest til þess að tryggja örugga
fjármálastjórn. í stjórnarsam-
vinnu margra flokka er mjög
erf itt um vik að ná samstöðu um
slika festu i fjármálastjórn.
Á þrengingatímum i fjármál-
um er þvi í raun réttri mjög brýnt
að traust meirihlutastjórn fái
áframhaldandi umboð. Og það
myndi örugglega bæta lands-
stjórnina,ef kjósendur gætu valið
og hafnað ríkisstjórnum.
Ólíkir
stjómarhœftir
ÞAÐ KOSTAR EINA KRÓNU..
Stokkhólmi,
Skömmtunarvörur hafa jafnan,
samkvæmt lögmálinu um fram-
boð og eftirspurn, verið dýrmæt-
ari en annar varningur. t>að sem
hver maður getur tint uppaf götu
sinni kostar li'tið, en fáséðir hlutir
eru geipiverðmætir svo að ein-
ungis hinir riku og voldugu geta
veitt sér þá.
Af öllum hlutum er frelsið dýr-
mætast. Kannski er það svona
dýrmætt vegna þess að það hefur
alltaí verið og er naumt skammt-
að — misjafnlega naumt
skammtað að sjálfsögðu, eftir
löndum, staðháttum, stjórnarfari
og siðvenjum. En það er með
li lsið eins og annað sem
skammtað er, að það kostar yfir-
leitt peninga að veita sér það. Þvi
meii'i peninga sem maður á, þeim
nvn meira og viðtækara frelsi
getur maður veitt sér.
Á íslandi eru nátturlega allir
frjálsir siðan danir hættu að
skammta okkurfreisið ogamrik-
anar tóku að sér að varðveita það
fyrir okkur. Umhverfis landið
hefur ekki verið reistur neinn
múr sem hindrar okkur i þvi að
ferðast hvert sem er — að þvi
auðvitað tilskildu að við fáum fri i
vinnunni og eigum fyrir farmið-
anum.
Við búum við mikið frelsi. Við
megumbyggja okkur hús, ferðast,
borða, drekka (þó ekki bjór) og
skemmta okkur eins og okkur
lystir, svo lengi sem við eigum
peninga til að borga þetta trelsi.
Og við höfum lika ókeypis frelsi
til aö gera eitt og annað, jafnvel
þótt alveg ótrúfega margl kosti
peninga. Okeypis frelsi er það
sem ekki kostar peninga og ekki
er bannað með lögum, til dæmis
að skoða i búðarglugga eða gá til
veðurs eða hugsa.
Ókeypis tjáningarfrelsi höfum
við lika, svo langt sem það nær,
samanber það sem karlinn sagði:
„Viðgullfiskana mina get ég sagt
svona hérumbil það sem mér sýn-
ist.”
Málfrelsi er náttúrlega til, en
það er svo naumt skammtað að
stofnaður hefur verið sérstakur
sjóður svo að almenningur geti
notfært sér það án þess að eiga á
hættu að lenda á nauðungarupp-
boði. En þrátt fyrirtilkomu þessa
sjóðs er þvi miður fyrirsjáanlegt
að málfrelsi eykst varla til muna
á næstunni, þvi að sjóðurinn
verður liklega upptekinn við að
greiða kostnaðinn af þvi, að
nokkrir ágætismenn hættu á að
tjá á prenti andúð sina á pólitísku
brölti ákveðins hóps, sem kennir
sig við Varið land og hefur
áhyggjur af þvi að rússinn komi
ef kaninn fer.
Það getur sem sé kostað mikla
peninga að notfæra sér málfrelsið
tilaðsegja meiningu sfna, og þess
vegna finnst mörgum vissara að
þegja yfir henni. Samt þykja það
sjálfsögð réttindi i lýðræðisrikj-
um aðfá að hafa pólitiska skoðun
— og á Islandi búa menn við
nargrómað lýðræði.
Pólitisk skoðun einstaklings á
að byggjast á þvi, hvað hann ein-
læglega hyggur að sé landi sinu
og þjóð fyrir bestu. Og að sjálf-
sögðu á pólitisk skoðun einstakl-
ings i lýðræðisriki sist af öllu að
verða honum til persónulegs
framdráttar, né heldur til trafala,
þannig að hann sé látinn gjalda
hennar, rétt eins og negrar i
Suðurafriku og viðar eru látnir
gjalda litarháttar sins.
1 löndum þar sem fólki er mis-
munað vegna stjórnmálaskoð-
fólki mismunað vegna trúar-
bragða eða litarháttar. En það
stafar kannski af þvi að Lúterska
kirkjan á Islandi ersvo voldug, að
hún telur sig hafa efni á þvi að
sýna minni trúarsöfnuðum kristi-
legt umburðarlyndi — nema
kannski stöku sinnum, eins og
þegar biskupinn okkar fór að
vara fólk við Bahaimönnum — og
fi GRUNNI'IIÐUM
ef tir
Þráin Bertelss’on
ana, trúarbragða, litarháttar,
efnahags eða kynferðis — þar er
ekki lýðræði rikjandi heldur póli-
tisk spilling af þvi tagi, sem við
islendingar höldum stundum að
þekkist aðeinsi þeim löndum, sem
við með fyrirlitningu spyrðum
saman og köllum: Bananalýð-
veldi!
Ég ætla að leyfa mér að halda
þvi fram, að hin pólitiska spilling
á Islandi taki útyfir allan þjófa-
bálk.Sem betur fer kann ég þó fá-
ar sögur af þvi, að á íslandi sé
negra- eða gyðingaofsóknir
þekkjast varla, sennilega af svip-
uðum ástæðum.
Á tslandi er landlæg annars
konar mismunun; vegna stjórn-
málaskoðana, efnahags og kyn-
ferðis; og svo skuggaleg er hún
orðin að fólk er mikið til hætt að
kippa sér upp við hana og tekur
henni eins og sjálfsögðum hlut,
slæmu kvefi, gæftaleysi, sinfóniu
i útvarpinu eða rigningu um
verslunarmannahelgina. Svo
landlæger þessi mismunun orðin,
að margpindir ibúar bananalýð-
veldanna gætu með fullum rétti
hæðst að siðferðislegri eymd okk-
ar og kallað okkur: Þorskalýð-
veldi!
Óviða kemur hin pólitiska spiil-
ing, eða vanþroski jafngreinilega
i ljðs og þegar maður skoðar em-
bættaveitingar rikisins, sem
frægar eru að éndemum. í mörg-
um lykilstöðum sitja embættis-
menn launaðirmeðféúr vasa alls
almennings og eiga að þjóna
hagsmunum allra landsmanna en
ekki aðeins stundarhagsmunum
sins eigin flokks, sem hefur
launað þeim fylgispektina með
þvi að setja þá i embætti sem þeir
eru sjaldnast hæfir til að gegna.
Eins og allir vita þykir það
sjálfsögð aðferð til að fá fyrir-
greiðslu af einhverju tagi; til að
fá lán, til að fá lóð, til að fá starf;
að fá einhvern flokksbróður til að
fylgja málinu eftir. Ef þetta er
ekki spilling, hvað er það þá?
Annað dæmi um spillingu sem
fær að þróast viðstöðulítið er kúg-
un kvenfólksins: Konur eru
einkaritarar en ekki forstjórar,
blaðamenn en ekki ritstjórar,
hjúkrunarkonur en ekki læknar,
alþingismenn en ekki ráðherrar.
Með öðrum orðum eru þær konur
sem hafa komist áfram, eins og
það heitir á máli samkeppnis-
þjóðfélagsins, ekki annað en und-
antekningar sem sanna þá reglu,
aðkonurnjóta ekki sömu réttinda
og karlmenn — nema i hæsta lagi
i orði kveðnu.
Hversu lengi á þessi mismunun
sem vex eins og illgresi i þjóðfé-