Morgunblaðið - 01.03.2004, Side 21

SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 1. MARS 2004 21
FRÁBÆRT VERÐ !
OSRAM flúrperur
Lumilux Daylight,
Lumilux Cool White
Lumilux Warm White
Lumilux Interna
Kaupbætir fy lg i r hver jum
100 stk af perum.
Jóhann Ólafsson & Co Johan Rönning Reykjavík/Akureyri Rekstrarvörur Reykjavík
Rafbúðin Álfask. Hfj. Rafbúð R.Ó. Keflavík Árvirkinn Selfoss
Faxi Vestmannaeyjar Rafás Höfn S.G. Raftv. Egilsstaðir
Víkurraf Húsavík Ljósgjafinn Akureyri Tengill Sauðárkrókur
Straumur Ísafjörður Glitnir Borgarnes Rafþj.Sigurdórs Akranes
Það birtir til með OSRAM
H
rin
gb
ro
t
- SPENNANDI VALKOSTUR
Stangarhyl 3
110 Reykjavík
Sími: 591 9000
www.terranova.is
Akureyri sími: 461 1099
Salou
Salou hefur notið mikilla vinsælda vegna
fjölbreytileika svæðisins, þar ættu allir að finna
eitthvað við sitt hæfi. Salou er fallegur strandbær
í Suður-Katalóníu á Costa Dorada ströndinni, um
100 km sunnan við Barcelona.
Frá kr. 49.890
Miðað við 2 í íbúð á Novelty
20. maí – vikuferð með 8.000 kr. afslætti
Frá kr. 37.495
Miðað við hjón með 2 börn, 2-11 ára á Novelty
20. maí – vikuferð með 8.000 kr. afslætti
suður af Barcelona
sólarperlan
8.000 kr.
Bókaðu fyrir 15. mars ogtryggðu þér 8.000 kr. afsláttí valdar brottfarir.
afsláttur ef þú bókar strax.
Vikulegt
flug
í sumar
NÓBELSKÁLDIÐ José Sara-
mago sagði á dögunum að lýðræði
væri „aðeins froða sem flyti á yf-
irborðinu“. Skel lýðræðisins „er fög-
ur og fín. En ef hún er gegnumlýst
kemur aðeins tómið í ljós. Kannski
ekki algjört tóm, en nálægt því“
vegna þess að lýðræðið virkar ekki.
Íslenskur veruleiki
rímar við þessa lýs-
ingu. Kosningar eru
fyrst og fremst skraut-
sýningar og stjórn-
málaflokkar líta yf-
irleitt á þær sem
allsherjar réttindaafsal
almennings.
Sýnilegt og
ósýnilegt vald
Valdið fer oftast sínu
fram hvað sem lýðræð-
isvottun flokka líður.
Það amast við virku
lýðræði og sýnir jafn-
vel tennurnar þegar fólk hagnýtir
sér mannréttindi sín og leitast við að
verja kjörgripi í þjóðminjasafni ís-
lenskrar náttúru. Aldrei var heldur
auglýst fyrir kosningar að stofnanir
eins og Landsvirkjun og Alcoa
myndu stýra á bak við tjöldin og
krefjast náttúrufórna í nafni hag-
vaxtar og vélaverndar.
Hagvöxtur er fyrirbæri án gilda.
Komandi kynslóðir, velferð fólks og
hamingja skipta þar engu. Hið eina
sem gildir eru aukin umsvif, aukið
fjárstreymi, líkt og Landsvirkjun
þarf á að halda; hún þarf ávallt meira
„dóp“. Hagvöxtur eykst við aukna
framleiðni og sérstaklega ef fram-
leiðnin leiðir til sóunar. Eiturlyf
auka hagvöxt og vega jafn þungt og
snilld. Vegna þessarar flónsku er
löngu tímabært að setja gildismat á
hagvöxt – að verðlauna ekki það sem
er náttúrufjandsamlegt líkt og Vald-
ið hefur kappkostað undanfarin ár.
Gildismat fyrir framtíðina
Fyrir rúmum þrjátíu árum var tekist
á um lífsgildi norður í Þingeyj-
arþingi. Hetjur sem riðu þá um hér-
uð tóku tennurnar úr hagvaxt-
arskrímslinu þegar þær skelltu
gildismati á náttúru, sögu og ham-
ingju sína. Valdið lúffaði og samin
var stórmerk sáttargjörð um vernd-
un Laxár og Mývatns sem Alþingi
staðfesti með lögum og átti að virða
um aldur og ævi. Þingeyingar og
flestir landsmenn voru stoltir af
gjörningnum og lögin hafa reynst
þungamiðja í verndun íslenskar nátt-
úru. Að baki voru ískyggileg áform
stjórnar Laxárvirkjunar um að
sökkva Laxárdal, veita mestöllu
Skjálfandafljóti og Suðurá í Kráká
(sem getur flætt í Mývatn) eða veita
öllu í Mývatn og gera skurð í gegn-
um Haganes og kvíslarnar. Virkjanir
áttu að vera hjá Baldursheimi, Hof-
stöðum og Hólkoti auk virkjunar við
Brúar (Laxárvirkjun III). Í Sam-
vinnunni 1970 lýsti f.v. orku-
málastjóri ásýnd Mývatnssveitar
eftir nauðgun orkugeirans: ,„(M)eð
því er vitanlega ekki sagt að ein-
stakir staðir, svo sem gígar, eldfjöll,
eyjar o.fl. geti ekki haldizt óbreyttir
innan skynsamlegs heildar-
skipulags.“ Niðurstaðan var sú að
lítil virkjun (Laxárvirkjun III) var
reist. En virkjunarklíkan með Orku-
stofnun sem bakhjarl hafði í hyggju
að fórna náttúrugersemum Suður-
Þingeyjarsýslu, ábúð og menningu
þessara sveita fyrir risastóra virkj-
un.
Menn vörðust vel og sigruðu með
beittustu vopnunum, orðum og penn-
um, en til að feitletra orðin reyndist
dínamítið vel að ógleymdri maura-
sýru sem laumað var á nokkrar
vinnuvélar. Ólögleg stífla við Mývatn
sprakk því Laxárvirkjun hafði um
árabil fiktað í vatnsborði Mývatns og
truflað lífríki þess með ófyrirsjáan-
legum afleiðingum fyrir skordýra-
og silungsklak; æti og afkomu fugla
og fiska.
Síðan þetta gerðist hafa Íslend-
ingar orðið æ sundurleitari hjörð og
tapað flestum orrustum. Á meðan
hafa Þingeyingar verið sveipaðir
dýrðarljóma fyrir afrekið forðum
daga; fyrir baráttuþrek, framúrskar-
andi málflutning og djúpa vitund um
frelsi og fósturjörðina byggða á
gömlum, traustum rótum sveita-
menningar og samvinnuhugsjóna.
Þarna var ekki aðeins barist gegn of-
urefli og eyðileggingu sveita heldur
líka fyrir sjálfstæði fólks. Bar-
áttuhetja þeirra daga
var Hermóður Guð-
mundsson, bóndi í Ár-
nesi í Aðaldal, en marg-
ar fleiri kempur, konur
og karlar, komu við
sögu í sveitunum sem
af einhverjum ástæðum
hafa fóstrað fleiri skáld
við þessi blikandi vötn
en dæmi eru um.
Af svörtum
riddurum
Sagan er löng og full af
falsi, hótunum og til-
raunum til mútu-
greiðslna (velviljakaupa). Flestir
héldu að málið væri til lykta leitt en
það reyndist grófur misskilningur.
Svikráðin voru einna fyrst opinberuð
í fjölriti Orkustofnunar árið 1979.
Þar er fullyrt að fullvirkjun Laxár sé
með hagkvæmustu virkjunarkostum
og að samkomulag muni „nást um
frekari virkjun við Brúar, þegar öld-
ur Laxárdeilu eru hjaðnaðar ...“ og
„einhvern tíma“ eftir aldamót þykir
höfundum eðlilegt að virkja ofar í
Laxá. Árið 1983 keypti svo stóri
bróðir, Landsvirkjun, Laxárvirkjun,
ekki aðeins vegna þess að hún hafði
reynst gullkálfur heldur var mark-
miðið frá upphafi að rjúfa sáttina,
reka fleyg á milli manna og stækka
virkjunina, því aldrei skyldi ósýni-
lega valdið lúffa fyrir virku lýðræði
og síst af öllu sveitamönnum. Lapp-
að var upp á aðferðafræðina, svika-
myllur og áróðursmaskínur gang-
settar. Og aldeilis hefur Landvirkjun
orðið ágengt. Ekkert skal í vegi
standa; engir samningar, loforð, lög
eða friðanir halda þegar svartir ridd-
arar hennar ríða í hlað og krefjast
fórna. Við þekkjum það frá Kára-
hnjúkum og friðlandi Kringilsárrana
og margfriðuðum Þjórsárverum,
jafnvel eftir að Landsvirkjun lýsti yf-
ir að hún væri hætt við Kvíslaveitu 6.
Svik eru ávallt í tafli líkt og hjá fyr-
irmynd þeirra og vinum í Impreglio.
Hjálparhöndin dygga
Um árabil var umhverfisráðherra
álitinn æðsti verndari og málsvari ís-
lenskrar náttúru, svo hlálega sem
það nú hljómar. Stuðningur Sivjar
við stórkostlega landeyðingu hefur
umbreytt ráðuneytinu og Lands-
virkjun í heljarvirkjun. Ráðherra
hefur barist af heift gegn nátt-
úruvernd og á ferlinum hefur henni
tekist að eyðileggja bæði mat á um-
hverfisáhrifum framkvæmda og
Skipulagsstofnun. Í þau örfáu skipti
sem Skipulagsstofnun hefur lagst
gegn framkvæmd hefur Siv snúið
niðurstöðunni við. Matið er lýðræði
svikamyllunnar sem hvorki almenn-
ingur né félagasamtök geta haft
áhrif á. Allt þetta er fórnarkostnaður
Kárahnjúkavirkjunar.
Vélráð Sivjar og svörtu ridd-
aranna felast í því að breyta lögum
um verndun Laxár og Mývatns til að
leyfa stífluhækkun og gera landeig-
endur berskjaldaða fyrir þrýstingi
og bolabrögðum; taka vopnin af
landeigendum sem Alþingi innsiglaði
með lögum. Enn og aftur veður Siv
inn í helg vé af fullkomnu ábyrgðar-
og tillitsleysi og tekur undir væl um
„opna og lýðræðislega umræðu og
ákvarðanatöku“ eins og áróð-
ursstofan Athygli orðar það á vef Lv.
Öll vita þau að matsferlið er skrípó
og líka að 2. maí 1974 var sátt-
argjörðin innsigluð með lögum á Al-
þingi.
Umhverfisráðherra Íslands hefur
áhyggjur af vélum Landsvirkjunar!
Og til að bæta gráu ofan á svart
margtyggur ráðherra þvætting um
aukna laxagengd í Aðaldal með
hækkun stíflu þótt hún viti að sand-
gildra við stíflu yrði framtíðarvandi
en ekki lausn og að ENGAR vist-
fræðirannsóknir um minni sandburð
styðja tilgátur um aukna laxagengd.
Gys að lýðræði
Alþingi Íslendinga er stofnun sem
hefur rist djúpt í vitund Íslendinga
og margir vilja enn trúa því að þar
ríki siðgæði, þekking og festa ásamt
velvilja gagnvart landi og þjóð. En
það er undir því fólki komið sem kos-
ið er á þing hverju sinni hvernig til
tekst.
Því miður virðist eins og andi skip-
timarkaðar svífi yfir samkomunni –
allt er falt – og lög þaðan geta nú
orðið að „skiptimynt“. Umhverf-
isráðherra er griðníðingur, hún sem
á að vernda hefur á ný rofið helgi og
sátt um friðlýst svæði, tryggingu
komandi kynslóða fyrir náttúru- og
raunverulegum lífsgæðum. Nýverið
lýsti þingforseti, Halldór Blöndal,
því yfir að hann vildi alfriða endur á
Íslandi – líka þær sem eru ekki í
neinni hættu og þola veiði. Sami
þingforseti hefur árum saman með
offorsi stutt kísilgúrnám í Mývatni
sem vitað er að ógnar merkustu
fuglaparadís norðurhjara. Og nokkr-
um dögum eftir hið tilfinninga-
þrungna anda-varp þá styður þing-
forsetinn hækkun stíflu og
eyðileggingu dýrðlegs hluta Lax-
árdals, sem er ekki aðeins vinsæll til
silungsveiða og útiveru heldur varð-
veitir hann líka æti- og varpstöðvar
andfugla, jafnvel tegunda í yfirvof-
andi hættu. Það verður fróðlegt að
vita hvort meirihluti þingheims muni
vanvirða lög um samfélagslega sátt,
sverta sögu Alþingis og þá ekki síður
héraðskempur og afrek þeirra? Eru
stuðningsmenn frumvarpsins að
gera því skóna að gamlir bar-
áttujaxlar og börn þeirra hafi um-
breyst í lyddur og landeyður? Enn
standa spjótin á Suður-Þing-
eyingum. Landeigendur á bökkum
Laxár og Mývatns sem staðið hafa
vörðinn eiga mikinn heiður skilinn.
Hvergi á landinu nema í Gnúpverja-
hreppi hinum forna með Má Har-
aldsson í forsvari hafa menn barist
jafn drengilega fyrir sveitinni sinni,
náttúru hennar og framtíð barna
sinna. Hvort skyldi þingheimi þykja
líklegra að menn guggni nú á bökk-
um Laxár með gróðaglýju í auga eða
standi sem forðum öruggir í fasi og
upplýstir í anda og fræðum – öðru
fólki og Alþingi til fyrirmyndar og
sóma?
Vélavernd og vélráð
Eftir Guðmund
Pál Ólafsson ’Landeigendur á bökkum Laxár og
Mývatns sem staðið
hafa vörðinn eiga
mikinn heiður skilinn. ‘
Guðmundur Páll
Ólafsson
Höfundur er rithöfundur
og náttúrufræðingur.