Pressan - 02.02.1989, Blaðsíða 23

Fimmtudagur 2. febrúar 1989
Z
sjúkdómar og fólk
FYRIRTÍÐASPENNA
Fyrirlestur í
kvenfélagi
Einu sinni var ég beðinn að halda
fyrirlestur um læknisfræðilegt efni
í kvenfélagi. Við vorum smástund
að ákveða fundarefnið en afréðum
loks að tala um fyrirtíðaspennu. Ég
fór í bókaskápinn og tók fram
nokkrar af gömlu kennslubókun-
um í kvensjúkdómafræðinni og fór
að lesa um þetta einkenni. í einni
skruddunni Ias ég að 50% af öllum
sjálfsmorðum hjá konum yrðu á
dögunum fyrir tíðir og öllum smá-
slysum bæði heima fyrir og úti á
vegunum fjölgaði verulega hjá kon-
uni þessa daga. Heimsóknum
kvenna til lækna fjölgaði, svo og
innlögnum barna þeirra á sjúkra-
hús, sem kannski mætti rekja til
einkenna mæðranna. Fyrirtíða-
spenna er þannig vandamál, sem
ástæða er til að taka af fullri alvöru.
Ég las mér til í ýmsum bókum um
þetta ástand, en það besta, sem ég
fann, var viðtal við Jens A. Guð-
mundsson kvensjúkdómalækni í
einhverju blaði, þar sem hann lýsti
þessu ákaflega skilmerkilega. Ég
ákvað því að fara á kvenfélagsfund-
inn með þessa grein í farteskinu og
nota hana sem aðalheimild.
Stórar rjómatertur
á borði
Kvenfélagsfundurinn var haldinn
i safnaðarheimilinu. Þegar ég kom
á staðinn voru þangað komnar all-
margar konur á öllum aldri til að
hlýða á mál mitt og drekka kaffi.
Búið var að leggja á stórt borð
ótölulegar tegundir af rjómatert-
um, súkkulaðitertunr og brauðtert-
um auk nokkurra bakka með flat-
kökum og hangiketi. Mér féllust al-
veg hendur þegar ég sá kökuborðið,
enda hafði ég ekki upplifað svona
mikið af þeyttum rjóma á einum og
sama staðnum fyrr. — Það er von
að megrunin gangi illa hjá sumum
sjúklinga minna, tautaði ég fyrir
munni mér, þar sem ég stóð og virti
fyrir mér herlegheitin. En svona
veislur ættu að Ieysa eitthvað af
vandamálum landbúnaðarins og
mjólkurbúanna. Eftir nokkra bið
OTTAR
kom ég mér í ræðustólinn og fór að
tala.
Líkamlegt og
andlegt fyrirbœri
— Fyrirtíðaspenna er bæði lík-
amleg og andleg. Talið er að yfir
helmingur allra kvenna finni fyrir
einkennum fyrirtíðaspennu, 30%
þjáist beinlínis vegna hennar og
5—10% finni fyrir svo slæmum ein-
kennum, að þær þurfi að leita sér
hjálpar. — Aldrei fór ég til Iæknis,
sagði kona á fremsta bekknum, sem
hlustaði af mikilli athygli. — Nei,
þetta var litið öðrum augum hér áð-
ur og talið eðlilegt fyrirbæri, en nú
er farið að gefa þessu meiri gaum,
sagði ég og hélt svo áfram. — Þau
einkenni, sem mest er talað um, eru
skapsveiflur. í sumum enskum
bókum, sem ég las, var talað um
konur sem „once a month witches",
eða nornir einu sinni í mánuði
kringum tíðirnar. Konum finnst
þær eiga erfitt með að hafa stjórn á
skapi sínu og skapsveiflurnar eru
miklar og stutt úr ofsagleði í mikla
sorg. Sumar konur verða mjög
hryggar og fá erfið grátköst. Kon-
urnar geta haft allt á hornum sér og
umhverfinu finnst þær ákaflega
fjandsamlegar og fjasandi yfir öllu
mögulegu. I bók eftir sænskan geð-
lækni um þetta efni talar hann mest
um neikvæðar tilfinningar kvenn-
anna gagnvart umhverfinu, sem oft
geta eitrað andrúmsloft á heimilum
og torveldað öll tjáskipti, ef enginn
skilningur er fyrir hendi á þessum
einkennum. Sumar konur verða
ákaflega örar á þessum tíma og af-
kastamiklar og geta þá tekið sig til
og ryksugað heilu húsin og bakað
fjöldann allan af stríðstertum.
— Er það þess vegna sem þú bak-
aðir svona margar kökur núna,
Heiða mín? spurði ein af konunum
hátt. Flestar hlógu, en sú sem
ávörpuð var beit saman tönnunum
og þagði, ergileg á svipinn. Öll
ákvarðanataka verður erfið á þess-
um tíma og konur sem eru illa
haldnar af fyrirtíðaspennu eiga
helst ekki að taka neinar meirihátt-
ar ákvarðanir dagana fyrir blæð-
ingar. Þessi andlegu einkenni eru
algengust og alvarlegust, en önnur
einkenni eru oft líkamleg eins og
verkir og þroti í líkamanum og
margar konur kvarta undan bjúg,
spennu í kvið, þrýstingi í húð, bak-
verkjum og bólum í andlifi.
Orsök einkennanna
og meðferð
— En af hverju stafa svo þessi
ósköp? spurði ein af konunum.
— Það er ekki alveg vitað. Egglos
og framleiðsla líkamans á hormón-
inu Progesteron eru forsenda þess,
að konur fái fyrirtíðaspennu. Þó
hefur ekki verið hægt að sýna fram
á neinn mun á þeim konum sem
hafa alvarlega fyrirtíðaspennu og
þeim sem ekki fá þessi einkenni
hvað varðar hormónabúskap lík-
amans. Sennilega veldur progest-
eronið á einhvern hátt fyrirtíða-
spennunni, en ekki er vitað hvernig
það verður. — En hvaða úrræði eru
fyrir hendi?, spurði ein. — Það er
ýmislegt sem hægt er að gera.
Stundum er konum ráðlagt að
breyta mataræði og minnka þá við
sig salt og auka eggjahvítu um leið,
en fara alls ekki í megrun þessa
daga. Konur eiga að forðast óhóf-
Iegt sælgætisát dagana fyrir tíðir til
að koma í veg fyrir óþarfa sveiflur
í blóðsykri. Stundum dugar vel að
gefa progesteron í 7—10 daga fyrir
blæðingar, þó það kunni að hljóma
undarlega. Stundum eru gefin
þvagræsilyf eða bjúgtöflur til að
minnka bjúginn í líkamanum, en
sennilega er ekki nema eitt lyf sem
að mestu losar konur við þessi ein-
kenni, þ.e. pillan, en hún kemur í
veg fyrir egglos. Ég ráðlegg alltaf
konum sem þjást af fyrirtíða-
spennu að vera i góðu líkamlegu
formi og stunda einhverja líkams-
rækt eða slökun, sem minnkar ein-
kennin. Ráðleggja þarf konum að
þekkja einkenni sín, viðurkenna
þau og vera sér meðvitaðar um þau.
Nánasta umhverfi þarf lika að vita
um þær breytingar sem verða á
geðslagi og skaphöfn margra
kvenna þessa daga og taka tillit til
þeirra. Það má prófa sig áfram með
einhver lyf en það eru engin töfralyf
til. Stundum eru gefin gigtarlyf eins
og Naproxene eða Brufen, en aðal-
lega ef miklir verkir eða líkamleg
óþægindi fylgja tíðunum. Fyrir-
tíðaspennu lýkur alltaf um leið og
blæðingar hefjast. Ef einkennin
haldast áfram eftir að blæðingar
eru hafnar er ekki um fyrirtíða-
spennu að ræða.
Jákvœð áhrif
— En getur fyrirtíðaspenna ekki
haft nein jákvæð áhrif? spurði ein-
hver. — Jú, svo sannarlega, sagði
ég. Hún getur komið því til leiðar
að vandamál sem liggja undir yfir-
borðinu og enginn þorir að tala um
brjótast fram og konrast út í dags-
Ijósið. Þannig geta bræðiköstin oft
orðið til þess að hreinsa andrúms-
loftið og umræður sem aldrei hefðu
farið af stað hefjast. Að loknum
fyrirlestrinum var smáþögn en síð-
an dundu á mér spurningarnar.
— Hvað um alkóhólisma og fyrir-
tíðaspennu? spurði ein. — Konum
sem eru alkóhólistar er sérlega hætt
við falli dagana fyrir tíðir, svaraði
ég. Ef þessar konur upplifa alvar-
lega fyrirtíðaspennu er þeim gjarnt
að grípa í vímugjafann sinn, sem
þær vita að virkar ákaflega vel sem
kvíðastillandi lyf. Konur eiga að
vera meðvitaðar um fyrirtíða-
spennu og vita, að á þessum tíma
líður þeim oft raunverulega illa og
þær eiga að vera viðbúnar þessari
vanlíðan og viðurkenna hana. Þær
eiga ekki að takast á hendur mikil
verkefni sem þær ráða ekki alveg
við, þær eiga að vera góðar við
sjálfar sig og umhverfið á að taka
tillit til þeirra.
Eftir fyrirlesturinn fengum við
okkur rjómatertur og kaffi og
ræddum áfram um fyrirtíðaspennu,
af hverju hún stafaði og hver gæti
mögulega verið tilgangurinn, böl
eða blessun. — Sköpunarverkið er
óskiljanlegt, sagði ég spekingslega,
og fékk mér rjómatertusneið og
brauðtertubita. ■
dagbókin
hennar
Kœra dagbók.
Nú veit ég sko hvernig vinnuvik-
an var hjá henni Flórens Næturgala
(hjúkkunni þarna frægu...) og ekki
öfunda ég hana. Manneskjan hefur
greinilega verið meiriháttar masó-
kisti, þvi leiðinlegra djoppi hef ég
ekki kynnst. Þessi fjölskylda mín er
líka voða vanþakklát og kann ekk-
ert að meta það þó maður stefni
náminu í stórhættu til að hjúkra
þeim.
Það er soldið írónískt (eins og
mamma segir stundum), að familí-
an veiktist eiginlega af ást. Kærast-
inn hennar Stebbu kom nefnilega
heim í jólafrí frá Svíþjóð og það
komst ekki „millimeter" á milli
þeirra frá því hann birtist með bjór-
kassann á Þorláksmessu. Á jóladag
lagðist vinurinn síðan veinandi í
rúmið og hélt hann væri að deyja og
Stebba vék ekki frá dánar„beðinu“,
fyrr en hún varð að leggjast í það
með honum milli jóla og nýárs. (Þá
reis hann nú fljótlega á lappir og
var í því að heimsækja alla
(drykkju)félagana á meðan hún var
sem veikust. Ég hefði sko sagt hon-
um upp í hennar sporum!)
Fyrir viku lögðust svo pabbi,
mamma, Addi og amma á Eini-
melnum í ástarflensuna. (Mamma
segir að vísu að þetta sé alls ékkert
sú sænska. Þau hafi bara „forkel-
ast“ á því að sitja föst í skaflinum á
leiðinni á ættarmótið um daginn.)
Og hver þurfti að sjá um allt? Auð-
vitað ég! Ég varð að berjast í brjál-
uðu veðri út í búð og kaupa heilu
tonnin af tissjúi og tei — fyrir utan
allan matinn, sem ég þurfti að elda
alein. Og ekki nóg með það... Ég
þurfti LÍKA að sjá algjörlega um
ömmu á Einimelnum, sem er nú á
við tíu venjulega sjúklinga.
Hún amma er með svo miklar
sérþarfir að ég þurfti að fara í fleiri,
fleiri búðir áður en ég fann allt, sem
hana vantaði til að lifa þetta af. Það
er til dæmis ekki hægt að kaupa
hvaða te sem er handa henni. Ó,
nei... Hún froðufelldi eins og ég
hefði ætlað að byrla henni eitur,
þegar ég kom i sakleysi mínu með
einn pakka af Melrose-tepokum og
einn af Earl Grey. Það var ekki
nógu fínt fyrir hana! Hún notar
bara te-LAUF og alls engar plebba-
tegundir — og skítt með það þó ég
greyið þurl'i að endasendast eftir
þessu snobbseyði í níu vindstigum
og blindbyl.
Náttúrulega þurfti ég Hka að elda
oní ömmu áður en ég yfirgaf Eini-
melinn til að fara í eldamennskuna
heima. Hún vildi allt öðruvísi mat
en ég kunni að gera. T.d. svona búl-
íjónsúpu, sem maður á að skella
hráu eggi út í (bara brjóta það á
barminum á pottinum og plomms!)
og þá verður það að fljótandi lin-
soðnu eggi. Ég setti eggið víst of
snemma í súpuna, því hún verður
að vera mjög heit til að eggið soðni
í einurn grænunt en f'ljóti ekki bara
út um allt í litlum lufsum. Ég man
það örugglega næst...
Guð hvað ég er fegin að öllum er
batnað.
Bless, Dúlla.