Heimilistíminn - 05.04.1979, Blaðsíða 10

sem hann ritar um li&veislu til handa ls-
lendingum. En liðveisla hans kostaöi
hann mikiö erfiöi og tima, fyrirhöfn og
könnun á gögnum og athugun á ástandi og
viöhorfum breskra stjórnarvalda viö-
komandi Islandi. Hann var oröinn las-
buröa maöur, þegar hér var komiö sögu.
Hann haföi slitið sér Ut á erfiöum feröa-
lögum um frumstæö lönd og f jarlæg, þar
sem öll skilyrði til feröalaga voru hin
verstu. Hann var oröinn gigtveikur og var
svo skjálfhentur.aöbréf hans eru tæplega
læsilegfrá þessum tima. En sálarkraftar
hans voru óskertir, þó hann væri hálf-
farlama maöur, grár fyrir hærum og
höndin óstyrk.
En sir Jóseph Banks varö fullur áhuga,
þegar hann fór aö sinna Islandsmálum.
Hann varö eins og ungur i annaö sinn, þó
likamlegir kraftar hans væru nær þrotnir.
Hann lét aka sér til stjórnarskrifstofanna
bresku og hitti þar vaidamenn aö máli.
Hann lét þjóna bera sig inn i stjórnar-
skrifstofurnar og um þær.
Aþeim ti'ma, er sir JósephBanks var aö
sinna Islandsmálum i stjórnarskrif-
stofunum ensku, var hann varla fær um
fótavist. Hann klæddist meö erfiðismun-
um og ók i vagni til og frá stjórnar-
deildunum. Aldrei hefur Islenska þjóöin
átt jafn ákveöinn og dugmikinn talsmann.
Hann kom málum sinum fram og fékk Is-
lenskuskipinleyst úrbanni Breta og varö
þar sterkari en hafnbönn stórveldanna.
4
Magnús Stephensen haföi miklar og
þungar áhyggjur veturinn 1807-1808
Hann var I mikillióvissu um hag landsins
og fékk engar fréttir frá vini sinum sir
Jóseph Banks sökum þess aö ekki var
póstsamband milli Bretlands og Dan-
merkur. Þar aö auki bættust fleiri
áhyggjur viö þar sem var, hvaö myndi
veröa til tiöinda heima á Islandi. Veturinn
varsérstaklegamildur iDanmörku og jók
þaö á kviöa Magnúsar, þvi þaö var gömul
trú aö þegar mild væri tiö I Danmörku
yröu haröindi á Islandi.
Magnús sendi tiilögur I Rentukammeriö
og lagöi tii við þaö aö eftirfarandi yröi
gert til aö bjarga Islandi og islensku
þjóöinni frá siglingarleysinu:
1. aö samiö skyldi við Bretastjórn um
leiöarbréf handa 10 til 20 skipum til ls-
landssiglinga.
2. aö Bretum skyldi gefinn kostur á aö
birgja landiö aö nauösynjum, þar til
friöur yröi saminn.
3. að leyfa skyldi verslun hlutlausra þjóöa
á Islandi og jafnvel ýtt undir hana
meðan á ófriönum stæði.
4. aö stjórnin skyldi hlutast til um, aö
send yröu I byrjun marsmánaðar aö
minnsta kosti 4 stór skip frá Björgvin
eöa Niöarósi til íslands, eitt i hvern
landsfjóröung.
Allt eru þetta athyglisverðar tillögur,
en þær fengu litinn hljómgrunn h já dönsk-
um stjórnvöldum, enda viröast þau litiö
hafa skilið þarfir og nauösynjar Islands
og islensku þjóöarinnar. En nú skal vikiö
aö fleiru.
5
Trampe stiftamtmaðuryfir Islandi kom
til Kaupmannahafnar um haustiö 1807, og
var erindi hans aöallega einkamál, þar
sem hann var aö taka arf eftir fööur sinn.
Hann var aö vissu leyti litt i vináttu viö
Magnús Stephensen, og vildi ekki auka
áhrif hans i Danaveldi. Rentukammeriö
sendi honum tillögur Magnúsar til um-
sagnar og sendi hann umsögn sina til
ráðuneytisins 9. janúar 1808.
Umsögn greifans er mjög athyglisverð
og sýnir ef til vill betur en nokkuö annaö
hver hugur danskra embættismanna var
til Islands og þarfa Islensku þjóöarinnar.
Trampe teiur aö öruggast væri aö semja
viö óvinina, þaö er Breta, til þess aö
tryggja skipaferöir til íslands, en hann
geti alls ekki hugsaö til þess, né heldur aö
bjóöa Bretastjórn Island þangaö til friöur
komist á. Hann greinir svo, aö ekki muni
þaö ná tilgangi sinum aö leyfa hiutlausum
þjööum aö versla viö landiö um stundar-
sakir og muni þaö ekki ná tilgangi sinum,
þviaðhlutlaustskip sé raunverulega ekki
nema aö nafninu til, þaö þjóni einhverri
þjóö.
Eins og af þessu sést er svar greifans til
þess eins aö tortryggja tillögur Magnúsar
Stephensens og jafnframt til þess aö
koma sér I mjúkinn hjá hinum vangefna
og stlflynda konungi Danmerkur. Enda
fékk hann uppskeru sem erfiði.
En jafnframt þessu geröi Trampe stift-
amtmaöur tillögur og vildi örva verslun-
ina meö þvi aö verölauna hana, og draga
úr áhættu kaupmanna meö vátrygging-
um, en þó mælti hann meö tillögu
Magnúsar aösenda4 skip til landsins eitt i
hvern landsfjóröung. Hann vildi lika aö
verölaginu yröi haldiö I skefjum meö þvl
aö konungur ræki versluninaað nokkru og
yfirvöldin festu verö á vörum. Hann
bauðst sjálfur til aö fara til Noregs og
kaupa þar vöru I skipin en láta skrifstofu
sina á tslandi sjá um sölu þeirra. Einnig
vildi Trampe banna alian útflutning á
matvörum úr landinu.
Nefnd var skipuð til aö athuga máliö.
Hún settist á rökstóla. Hinn 12. febrúar
1808 var gefin út konungleg tilskipun um
ráöstafanir tilþess aö birgja landiöupp af
vörum meöan styrjaidarástandiö rlkti.
En þaö var eins og tala I vindinn, þvi ekk-
ert skip fór til landsins um voriö.
1 þessu sambandi er margt merkilegt
að athuga. Trampe greifi haföi sjálfur I
huga aöversla á Isiandi eins ogkom fram
slöar. Dönsku stjórnarvöldin i Kaup-
mannahöfn skildu ekki hiö alvarlega
ástand er var á Islandi og þar aö auki
voru þau vanmegnug aö leysa vanda is-
lensku þjóöarinnar, eins og eölilegt var,
þar sem þau voru oröin þátttakandi i
styrjöld og voru aö missa tökin á efna-
hagslifi landsins.eins og betur áttieftir að
koma fram.
Framhald
1. Hver er þetta?
2. Hversumarga hnúta hefur drómedari
á bakinu?
3. Hver er lengst á I Evrópu?
4. Hvaö er Hekla há?
5. Hvar er eyjan Gotland?
6. I sumar á aö hefja kvikmyndum sögu
eftir Indriða G. Þorsteinsson. Hvaö
heitir sagan?
7. Hvaö þýöir skammstöfunin SINE?
8. Hver var Laonhard Seppala
(1877-1967)?
9. Hvaöan er fyrrverandi aöalritari
Sameinuöu þjóöanna, U. Thant?
10. Hvaö heitir borgin Gdansk i Póilandi
áöur?
Svör á bls. 39
10