Tíminn - 18.03.1979, Blaðsíða 16

16
Sunnudagur 18. mars 1979
Sunnudagur 18. mars 1979
Þetta er eina myndin sem til er af herskipinu Mary Rose, sem sökk viö Portsmouth 1545.
SkipiO var fyrsta eiginlegaorrustuskip breska flotans. Hin háu virki aO framan og aftan
gerOu þaö aö verkum aö bogskyttur gátu skotiö niöur á þiifar óvinaskipanna.
MARY ROSE
sótt á hafsbotn
Skip Henriks VIII sökk
i fvrstu ferð sinni í
höfninni í Portsmouth
Fornleifafræðingar
og björgunarsér-
fræðingar ætla um leið
og byrjar að vora fyrir
alvöru að ráðast í að ná
upp flakinu af her-
skipinu Mary Rose,
sem hvolfdi og sökk á
15 metra dýpi, úti fyrir
innsiglingunni að flota-
höfninni i Portsmouth.
Skipiö var stolt Henriks VIII.
Þaö var fyrsta herskipiö sem
var smíöaö fyrir breska flotann
og hann haföi nefnt þaö f höfuöiö
á systur sinni Mary Tudor.
Þetta 50 metra langa og 700
tonna þunga farartæki var Utbú-
iö þyngstu fallbyssum, sem
nokkurt skip haföi boriö og um
allt skipiö voru bogaskyttur.
Þaö voru 700 manns um borð
þennan örlagarika dag, þegar
hiö glæsilega skip sigldi út frá
Portsmouth til að ráðast á
franskan flota sem ögnaöi borg-
inni. Þaö var 300 manns fleira
en undir venjulegum kringum-
stæöum. Getur það verið ein af
orsökunum fyrir þvi aö skipinu
hvolfdi,að of margir hermenn
voru I reiðanum. En skiptar
skoöanir eru nú um þaö. Frakk-
ar segjast hafa skoiið Mary
Rose f kaf og aörir, breskir sjó-
menn, sem reyndu að kalla .til
skipsins til aö spyrja hvers
vegna þaö hallaöi svona.segjast
hafa heyrt varaflotaforingjann
Sir George'Carew hrópa: „Ég
get ekki stjórnað þessum óþokk-
um, sem ég hef um borð”. Hen-
rik konungur VIII var þá stadd-
ur i Southsea kastala og fylgdist
þaöan meö hinum skelfilega at-
buröi. Hann og herforingjaráö
hans horföu ráðþrota á þegar
hiö glæsilega skip lagðist hægt
og hægt á hliðina og sökk án
þess aö hafa hleypt af svo mikið
sem einu skoti. Það leiö yfir
eiginkonu varaflotaforingjans
sem stóö við hliö kóngsins og
öskur og hróp drukknandi fólks-
ins heyrðust greinilega i hinu
kyrra og bjarta veöri.segir i
sam timaheimildum.
Margar tilraunir hafa veriö
geröar til að bjarga Mary Rose
af hafsbotni og fornleifa-
fræðingar segja flakiö sem gull-
námu vegna vitneskju þeirrar
sem þaö hefur að geyma um
skipaarkitektúr og sjóhernaöar-
list Tudor-timans.
Foringjar björgunarnefndar-
innar, hernaðarsagnfræðingur:
inn Alexander McKee og forn-
leifafræðingurinn Margaret
Rule sögöu að byrjað yröi á aö
hifa Mary Roseupp2. april. Þaö
fyrsta sem á að gera er að fjar-
lægja u.þ.b. 400vagnhiössaf aur
og leöju sem hafa hlaðist ofan á
flakiö og hlift þvi gegn skemmd-
um. Hin geysimikla fyrirætlun,
sem er styrkt af sjóði undir
vernd Charlesprins af Wales er
mesti neöansjávaruppgröftur
siöan 1961 aö Sviar náöu upp
flakinuaf konungsskipinu Vasa,
sem strandaöi I skerjagaröi
Stokkhólms 1628.
Fyrri gröftur.hefur leitt i ljós
aö Mary Rose liggur á hægri
hliðinni (stjórnboröa). Hluti af
vinstri hliðinni (bakboröa)
hefur skemmst á þessum 433 ár-
um sem skipiö hefur legið á
hafsbotni. En þaö er aö þakka
hinni mjög svo fingerðu leðju
sem svo fljótt fyllti skipiö aö
næstum allt lausafé um borö
innsiglaöist og hefúr geymst
mjög vel óskemmt.
Ef allt gengur samkvæmt
áætlun mun flakiö af Mary Rose
vera komið upp i ársbyrjun 1980
og þegar viðgerö er lokiö mun
skipið veröa sett á nýtt
Tudor-skipasafn i Portsmouth.
Borgin hefur áður vakiö athygli
heimsins hvaö skipasögu snert-
ir. Þaö var þegar skip Nelsons
sem hafði 100 fallbyssur, sigraði
i orustunni við Trafalgar 1805.
Hinu geysistóra skipi var hleypt
af stokkunum 7. mai 1765 og er
ennþá i fullri þjónustu.
(Þýtt og endursagt GÓ>
Ég hef aldrei
litið á mig sem
„fínan” forstjóra
Frekar nokkurs konar yfirvélstjóra
Nýlega hefur óttarr Möller ákveðiðað láta af starfi sem forstjóri Eimskipafé-
lags Islands, en hann hefur gm áratuga skeið verið kunnur sem einn ötulasti for-
göngumaður þess og áberandi í öllum þeim málum, sem lúta að íslenskum sigling-
um. Tíminn fann óttarr nýlega að máli og spurði hann nokkurra spurninga, sem
snerta lífsviðhorf hans og minnisstæða þætti frá löngum og farsælum starfsaldri.
Fyrst spyrjum við hann um ætt og uppruna.
— Ég er fæddur í Stykkishólmi 24. október árið 1918. Foreldrar mínir voru Krist-
in Elísabet Sveinsdóttir og William Thomas Möller póstafgreiðslu- og símstjóri.
Ættir minar voru danskar og rammíslenskar. Móðir mín var dóttir Sveins Jóns-
sonssonár snikkara, sem var bróðir Björns Jónssonar ráðherra frá Djúpadal í
Gufudalssveit. Amma mín, Guðrún Björnsdóttir, varættuð úr Húnavatssýslu. Föð-
uraf i minn var Jóhann Georg Möller kaupmaður á Blönduósi. Hann og amma mín,
Alvilda, voru af dönskum og íslenskum ættum.
— Hvi réöist þú til Eimskipafé-
lags tslands?
— Ég réöst til Eimskipafélags
tslands 1. október 1938. Ég starf-
aði I aöalskrifstofu félagsins I
Reykjavik til ársins 1942. Þá
gerðist ég fulltrúi Jóns Guö-
brandssonar i skrifstofu Eim-
skips i New York. Þar var ég til
ársins 1935 er ég fluttist til Islands
og varö flutningastjóri Eimskipa-
félagsins til ársins 1962, en þá var
ég ráöinn forstjóri fé'agsins.
Astæðan til þess aö ég sótti um
starf hjá Eimskipafélagi Islands
var sú að ég hafði oröið fyr-
ir áhrifum frá æskuheimili
minu, þar sem mikiö var rætt um
þjóðmál og hina miklu þýöingu
Eimskipafélagsins fyrir velferö
þjóðarinnar. Heimilið var rómaö
fyrir gestrisni og heimilisvinir
voru úr öllum stjórnmálaflokk-
um. t þeim hópi voru margir
frammamenn þjóöfélagsins, t.d.
róttækur verkalýðsforingi Guö-
mundur Jónsson frá Narfeyri,
bændahöfðinginn og framsóknar-
maöurinn Jón Guömundsson frá
Narfeyri og margir kunnir
ihaldsmenn, eins og skirnarvott-
ar minir, Siguröur Agústsson og
Ölafur Jónsson frá Elliðaey. Þó
að þessa menn greindi á um
margt voru allir sammála um
ágæti Eimskipafélagsins. Þannig
varö Eimskipafélagiö mér frá
öndverðu sameiningartákn þjóö-
arinnar til sjálfstæöis og farsæld-
ar.
A þessum uppvaxtarárum min-
um kom GULLFOSS reglulega til
Stykkishólms. Sigurður Péturs-
son skipstjóri kom alltaf heim til
okkar, en þannig varð Eimskipa-
félagið nátengt æskuheimili
minu.
Faöir minn var mikill aödaandi
Hannesar Hafstein. Ég læröi þess
vegna snemma aö meta kosti
Hannesar sem stjórnmálamanns
og skálds og hafa siðari ár I engu
fölskvaö bernskuminningarnar
um áðdáum föður mins á honum,
sem áreiðanlega mat Hannes aö
verðleikum. Hins vegar fékk ég
fljótlega skilning á sjónarmiöum
höfuðandstæðings Hannesar,
Björns Jónssonar afabróður
mins, en þetta hefur auðveldaö
mér að meta ólik sjónarmið. Það
hefursiðar orðiö mér til hjálpar i
samskiptum viö fyrirsvarsmenn
margvislegra skoðana- og hags-
munahópa, sem stefndu oft að
sama marki þó að þá greini á um
leiðir.
— Hvcr er munur á afstööu
manna tii vinnu, fjármuna,
skyldurækni o.fl. nú eða fyrir 40
árum?
Munurinn er mikill. A þessum
fjórum áratugum hefur orðið al-
ger bylting. Fyrir hálfri öld var
mikil fátækt og atvinnuleysi i
Stykkishólmi. Þá dreymdi hina
fullorðnu um aö fá örugga at-
vinnu og unglinga um að eiga
þess kost að fá aö mennta sig.
Þess vegna reyndu verkfærir
menn að rækja þau störf vel sem
þeir fengu og æskumenn, sem
áttu þess kost að setjast á skóla-
bekk, lögðu mikið kapp á aö nota
.timann vel til að afla sér hald-
góðrar menntunar. Hvort tveggja
leiddi þetta til aukinnar ástund-
unar og skyldurækni. En þess ber
einnig aö minnast aö þó aö bar-
áttan um efnaleg gæöi væri hörð,
þá var hún oftast háö innan þeirra
takmarka sem gamlar og rót-
grónar siðgæöishugmyndir höföu
afmarkaö. Þess vegna voru flest-
ir menn oröheldnir og áreiöanleg-
ir i viðskiptum, og brot á dreng-
skaparreglum i öllum samskipt-
um voru fyrirlitin aö makleikum.
Ef ég má dæma út frá reynslu
mirmi af hinum mörgu nánustu
samstarfsmönnum minum hjá
Eimskipafélagi tslands — og
raunar mörgu öðru góöu fólki,
sem ég hef kynnst — þá er þar
enginn munur á. Þetta fólk á hug-
sjónir, er heiðarlegt og skyldu-
rækið.
— i hverju felst hlutverk for-
stjóra I stórfyrirtæki?
Hlutyerk forstjóra i stórfyrir-
tæki er margþætt. Það erfyrst og
fremst aö hafa hugann alltaf við
velferð þess fyrirtækis sem hann
stjórnar. Hér á ég ekki einungis
við venjulegan vinnudag heldur
einnig allar aðrar stundir. Hann
þarf að framfylgja þeirri stefnu,
„Hlutverk forstjóra I stór-
fyrlrtæki er fyrst og fremst að
hafa hugann alltaf viö velferð
þess. Hér á ég ekki einungis viö
venjulegan vinnudag, heldur
einnig allar aörar stundir,”
segir óttar Möller I þessu
viötali.
sem fyrirtækinu er mörkuö af
hluthöfum og stjdrn, fylgjast meö
daglegum rekstri og geta einbeint
huganum aö framtiöinni. Hann
þarf aö kunna að velja sér sam-
starfsmenn, sem hann sýnir tiltrú
og traust, og hann verður aö veita
þeim frelsi til athafna og ákvarö-
ana innan vissra takmarka.
Þaö fylgir starfi forstjóra aö
taka erfiöar ákvarðanir. Þar á ég
bæöi við hiö mannlega og viö-
skiptalega. Forstjóri þarf aö
eignast þá tiltrú, sem er nauösyn-
leg til þess aö starfsmenn hans
geti rætt viö hann i fullri einlægni
bæöi um persónuleg vandamál og
þau, sem þeir þurfa aö leysa
vegna fyrirtækisins.
Ég hef aldrei litið á mig sem
finan forstjóra. Stundum hef ég
sagt i gamni aö ég teldi mig frek-
ar til yfirvélstjóra, sem reyndi aö
koma i veg fyrir bilanir, gera viö
það sem úrskeiöis, fer, en fikta
ekki við það sem er i góðu lagi.
Auðvitað má maður i minni
stööu ekki einangra sig innan fyr-
irtækisins. Hann verður lika að
reyna að ástunda góöa samvinnu
17
Möller
Islands
við alla þá után þess sem geta
haft áhrif á vöxt fyrirtækisins og
viögang og siöast en ekki sist aö
fara eftir settum reglum og lög-
um á öllum sviðum.
— Hver eru helstu áhugamál
þín, óttarr?
— Fyrst og fremst hugsjón lýö-
ræöisins, enda tel ég aö óháö,
ópólitiskt flutningafyrirtæki eins
og Eimskipafélagið sé máttar-
stólpi lýöræöis og frjálsra viö-
skipta i landinu. I rauninni má
segja aö Eimskipafélagiö hafi
alla tiö engu siður veriö mitt tóm-
stundamál en viöfangsefni hins
venjulega vinnudags.
Auk þessa hef ég mikinn áhuga
á útivist, hestamannsku og góö-
um bókum, sem ég hef — þvi mið-
ur — orðiö aö vanrækja. Ég hef
yndi aö hljómlist, bæði sigildri og
þeirri, sem léttari er. Móðir min
var mjög músikölsk og þess
vegna er tónlist mér i blóð borin.
Ég hef sótt minar bestu hvild-
arstundir upp i sveit. Þar á ég
bæöi viö hina stórbrotnu náttúru
lands okkar og dýrin, sem þar
eru, og ekki hvað sist viö fólkið,
sem þar býr, enda virðist mér aö
það gefi sér meiri tima til aö
hugsa en viö sem búum i ringul-
reið fjölbýlisins. Ég er alinn upp i
litlu þorpi og i sveit, þar sem ég
var mörg sumur. Sannast nú ef til
vill það, sem áður var sagt:
Römm er sú taug..
— Hver hefur verið eftirminni-
iegasti timi á ævi þinni?
— Ekkert sérstakt tfmabil ævi
minnar. Minir æskudraumar hafa
allir oröið aö veruleika. Ég hef
fengið að starfa viö þaö, sem ég
vissi ungur að mér myndi þykja
eftirsóknarvert.
Ég á ágæta eiginkonu, sem hef-
ur stutt mig i starfi, fjórar dætur,
sem allar eru vel af guöi gerðar,
þrjá mannvænlega tengdasyni og
sex indæl barnabörn.
— Hefur E.t. þróast I þá átt
sem fyrstu forgöngumenn þess
geröu ráö fyrir?
— Allir stjórnarmeðlimir Eim-
skipafélagsins, ég og tveir fyrr-
verandi forstjórar, hafa kapp-
kostað að halda við hiö upphaf-
lega stefnumark forgöngumanna
félagsins. Hvernig það hefur
lukkast veröa aðrir um aö dæma.
Eins og ávallt eru nú ýmsar blik-
ur á lofti. Þær geta boðað stefnu-
breytingu t.d. ef það á eftir aö
aukast aö innflytjendur og út-
flytjendur flytji eigin varning
meö eigin skipum. Ég tel þá þró-
un hættulega fyrir frjálsa verslun
I landinu.
Þó tel ég uggvænlegast af öllu
ef þaö á aö aukast aö erlendir að-
ilar gerist að hluta eigendur Is-
ienskra farskipa. Þá er nauðsyn-
legt að minnast sögunnar og árs-
ins 1262 og oröa Einars Bene-
diktssonar skálds um aö hyggja
aö fortiöinni vegna framtiöarinn-
ar.
— Hvert verður hlutverk sigl-
inga i framtiðinni fyrir islendinga
— eykst það eða minnkar?
— Þetta fer mjög eftir stefnu-
mörkun stjórnvalda. Þaö eru enn
mörg óleyst verkefni I sambandi
við siglingar milli tslands og ann-
arra landa og innanlands. Má þar
nefna endurnýjun kaupskipaflot-
ans, hafnaraöstööu, vörugeymsl-
ur og tæki. Ég tel að fyrst eigi aö
Framhald á bls. 31
Austurrísk vika
i~ttiií i I á Loftleióum
Hótel Loftleiðir býður nú til Austurríkis-kynningar
og skemmtikuölda \ Blómasalnum dagana 16.—25.
mars nk. Þekktir og uinsælir austurrískir þjóðlaga-
sönguarar, Duo Rossmann koma fram og leika og
syngja þjóðlög.
Þá uerðurefnt til happdrættis á huerju kuöldi, en auk
þess býður Hótel Loftleiðir aðaluinning sem dregið
uerður um í lok kynningarinnar, flugfar til Austurríkis
fyrír tuo.
A austurrísku uikunni fá gestirsmjörþefinn afTýróla-
stemmningunni sem ríkir í skíðaparadís þeirri er
hundruðíslendinga hafa kynnst afeigin raun ískíða-
ferðum Flugleiða til Austurríkis.
Matreitt uerður að austurrískum hætti. Matseðill:
WIENER KRAFTSUPPE Vínarkjötseyði
eða TIROLER EGGSPEISE TýrólarEgg
og SCHWEINEKOTELETT AUF SAUER
KRAUT Grísakótiletta með súrkáli
eða WIENER SCHNITZEL Vinarsneið
og SACHERTORTE Sacherterta
eða APFELSTRUDEL Eplakaka
Mataruerð er kr. 4.500.00.
Matur framreiddur frá klukkan 19.
Borðpantanir í símum 22321 og22322.
Verið velkomin,
HOTEL
LOFTLEIÐIR