Andvari - 01.01.1939, Page 113

Andvari
Einokunarfélögin 1733 —1758
109
aðra borgara í samlögum við sig, og allir voru aðalút-
Serðarmennirnir í samlögum um Vestmannaeyjar. Þetta
voru í raun og veru fjögur verzlunarfélög, sem landinu
var skipt á milli. En árið 1684 var tekið upp það Iag,
að leigja hafnirnar einstökum kaupmönnum um lengri
eða skemmri tíma. Oftast voru tveir eða fleiri kaup-
•öenn í samlögum, og voru venjulega tvær hafnir, fiski-
höfn og sláturhöfn, leigðar sama kaupmanni eða sömu
kaupmönnum. Var þetta gert til þess að jöfnuður yrði
sem mestur, því að fiskihafnir voru stórum arðmeiri en
sláturhafnir. Svona var verzluninni skipað allt til 1732.
Þessari tilhögun fylgdi sá ókostur, að landinu var skipt
í verzlunarumdæmi, og mönnum bannað að viðlagðri
refsingu að verzla annars staðar en á þeirri höfn, sem
umdæmi hvers eins lá til, en að mörgu leyti var hún
landsmönnum heppileg, eftir því sem einokunarverzlun
9at verið það.
Skömmu eftir aldamótin 1700 komst hreyfing á það
mál, að stofna félag, sem fengi alla íslenzku verzlunina
á leigu, eins og félagið 1620—1662 hafði haft, og fekk
sú stefna mikið fylgi, bæði meðal stjórnarherranna og
kaupmanna. Gottrúp lögmaður var eindreginn fylgismaður
hennar, svo og stiftamtmaður og amtmaður yfir íslandi.
Höfuðandstæðingur slíkrar breytingar var Árni Magnús-
Son> og rökstuddi hann skoðanir sínar ítarlegast í álits-
slíjali dags. 5. jan. 1706, enda þurfti þá mikils við, og
nýlega hafði skollið hurð nærri hælum að félagsverzlun
Vrði tekin upp. Heldur hann því fram, að félagsverzlun
Riundi verða Islendingum öllu verri en verzlun einstakra
j^upmanna. Segir Árni, að þrátt fyrir skiptingu lands-
ins í verzlunarumdæmi, eigi sér stað nokkur samkeppni
^Hli kaupmanna, og sé hún íslendingum ekki lítils virði,
^ðal annars vegna þess, að mönnum sé heimilt að