Dvöl - 01.01.1940, Blaðsíða 39

dvöl
33
ur eða gull og silfur í skauti sínu?
Stjórnin brá skjótt við og lét
hefja vinnu í Nasafjalli. Verka-
menn voru sendir þangað nauðugir
viljugir og hálfheiðnir Lappar,
frjálsir hirðingjar, knúðir með
valdboði til að flytja málmgrýtið
á hreinum sínum um vegleysur
skóga og fjalla í bræðsluna. Menn
gerðu sér miklar vonir um þessar
námur, en eftirtekjan varð rýrari
en vænzt hafði verið, og árið 1659
brenndu Norðmenn allar byggingar
við Nasafjall og námureksturinn
iagðist niður. Þrátt fyrir nýja silf-
urfundi þar efra, rættust engir
draumar um „nýtt Perú“ í Lapp-
landi, og svo fór einnig um aðra
stórveldisdrauma Svía.
Enn voru ónotuð þau gæði, er
seinna áttu svo drjúgan þátt í að
skapa velmegun í Svíþjóð. Skóg-
arnir torvelduðu ræktun landsins
°g járnsteinninn lá óhreyfður í
fjöllunum. Að vísu höfðu járnnám-
ur fundizt um líkt leyti og silfrið,
en ekki þótti borga sig að vinna
Þser. Járnsteininn varð að bræða
við viðarkol, en flutningarnir á
honum niður í skógarbeltið voru
íhiklum erfiðleikum bundnir. Nokk-
uð var þó unnið í þessum námum
á 17. og 18. öld, einkum í Gellivare,
°g var járnsteinninn fluttur á sleð-
Uln, sem hreinar drógu. Nú höfðu
^nenn komizt á snoðir um, hvílík
kynnstur af járnsteini voru til í
Lappiandi og þótti illt að geta ekki
hotað sér þessi náttúrugæði. Um
aldamótin 1800 réðist framtaks-
samur maður, Hermelin að nafni,
í stórfelldan námurekstur þar efra.
Hann keypti smiðjurnar við Gelli-
vare, byggði nýjar smiðjur til
málmvinnslu og lagði geysimikið fé
í fyrirtæki sín. En allt kom fyrir
ekki. Eftir nokkra áratugi varö
hann að gefast upp. Sömu örðug-
leikarnir, sem komið höfðu fyrir-
rennurum hans á kaldan klaka,
urðu honum einnig að falli. Fjar-
lægðirnar voru svo miklar, að allir
flutningar reyndust torveldir og
dýrir úr hófi fram. Verkamenn
fengust varla, þótt gull væri í boði,
en verst var þó, að í járnsteininum
var svo mikið af fosfór, að blanda
varð hann járni frá námahéruðun-
um í Bergslagen til þess að unnt
væri að framleiða nægilega góðan
málm.
Næstu áratugina voru fjölmörg
félög stofnuð til að vinna járn í
Lapplandi, en allt bar að sama
brunni. Nú var farið að ræða um
að leggja járnbraut frá Gellivare
til strandar til að bæta úr örðug-
leikunum á flutningi járnsteinsins,
en þá kom í ljós, að ekki var hægt
að selja svo mikið af járnsteini til
útlanda, að brautin bæri sig. Aðal-
orsökin var sú, að í járnsteininum
var svo mikið fosfór, að illfært var
að vinna úr honum gott járn með
þeim aðferðum, er þá voru kunnar.
Þarna voru miljónir smálesta af
járnsteini, feikna verðmæti, sem
enginn gat notað.
Árin liðu, og sérfræðingar víða
um heim unnu að lausn þessa