Sagnir - 01.06.2006, Blaðsíða 27

. . cKKur jannstfaííejtJ>að semJoeimýannst Jfjótt...
Guðmundssona. í grein Ingibergs Magnússonar, um sýningu Tryggva
Olafssonar og Magnúsar Tómassonar í Galleri SUM sem birtist í
Þjóðviljanum 24. maí 1972, var fjallað um tengsl þjóðfélagsins og
myndlistarinnar. Rædd var ádeilan í verkum Tryggva og sagði Ingiberg
meðal annars: „Tryggvi kemur víða við í ádeilu sinni. Innantómur
„túrismi" vesturlandabúa í leit að lífsfullnægingu.. .„Útifundur“ sem
óneitanlega ber ættarmót framboðsfunda stjómmálahöfðingja nútímans.
I öllu þessu erum við íslendingar orðnir gjaldgengir þátttakendur.. ,“.25
I sömu grein ræðir Ingiberg Iist Magnúsar Tómassonar og segir meðal
annars: „„Frá Seltjamamesi" og „Ur þjóðgarðinum“ em verk sem vel
má ímynda sér að feli djúpa alvöru undir gamansömu yfirbragði. Við
lifum tíma mengunar og náttúmspjalla. Þarf kannski ekki fyrst aó vinna
spjöll á náttúmnni, áður en okkur kemur í hug að vemda hana og gæti
endirinn ekki orðið sá að hinn óspillti afgangur yrði til sýnis í kassa úr
málmi og gleri?‘
, 26
dfcjstreitan miffi S^fffjCCcj C.ý.fÁ/C.
Þegar nýlistin knúði dyra í íslenskum myndlistarheimi má í vissum
skilningi segja að sagan hafi endurtekið sig og sannað að nýjar
hugmyndir eiga ávallt erfitt uppdráttar. Líkt og abstraktlistin áratugum
fyrr mættu nýjar listhugmyndir mikilli andstöðu og þóttu úrkynjun
fremur en þróun. Meö breytingum sem áttu sér stað í samfélaginu mátti
einnig vænta breytinga í myndlistinni. Viðhorf þeirra kynslóða sem
störfuðu á Islandi í upphafi átmnda áratugarins vom að mörgu leyti ólík
kynslóðunum á undan. Þetta hlaut að skapa togstreitu á milli þeirra.
Með nýjum hugmyndum, sem vom kjami í nýjum Iiststefnum á borð
við Fluxus, varð efnislegur þáttur listaverksins þýðingarminni en áður.
Um leið var áherslan lögð á hugmyndina sem og afstöðu listamannsins
og áhorfandans til þess sem gert var.27
Ungir myndlistarmenn, einkum þeir sem störfuðu undir merkjum
SUM, urðu ekki aðeins varir við andúð í sinn garð meðal siðprúðra
íhaldssamra borgara og embættismanna heldur einnig þaðan sem síst
skyldi, frá F.Í.M., stéttarfélagi íslenskra myndlistarmanna28 í lok
sjöunda áratugarins höfðu ungir og gamlir myndlistarmenn deilt á
síðum dagblaðanna sem talsmenn fylkinganna tveggja. Einkum voru
það einkum greinar Valtýs Péturssonar í Morgunblaðinu og Kjartans
Guðjónssonar, ritara F.Í.M., í Þjóðviljanum árið 1969 sem gáfu tóninn í
ágreiningi sem varð á milli eldri og yngri listamanna.29 Ólafur Gíslason
greinir frá ágreiningi þeim sem varð í lok sjöunda áratugarins í grein
sinni „SÚM 1965-1972. Eftirmáli“. Þar má sjá að gagnrýni úr röðum
F.Í.M. var einkum á þá lund að gagnrýnendur viku sér undan því að
skilgreina eða skilja inntak þeirrar myndlistar sem sýnd var á vegum
SÚM. Rýnt var í atriði sem ekki skiptu máli í list SÚM og litið fram hjá
raunverulegum boðskap verkanna. í ýmsum greinum í dagblöðum ársins
1972 má sjá að enn var togstreita milli yngri og eldri myndlistarmanna.
Óvild F.Í.M. í garð yngri listamanna var meðal annars til komin vegna
þess að list SÚM var tengd þjóðfélagi þess tíma sem verkin urðu til á
en gekk ekki aðeins út á fegurðargildið. Þeim sem eldri voru þótti þeir
sem yngri voru ekki virða handbragðið sem slíkt. Það sem ekki gæti
talist fallegt gæti ekki heldur talist list. Einnig má geta sér þess til að
eldri listamenn hafi fyrst í stað ekki verið tilbúnir að gleypa við nýjum
straumum og verkum yngri listamanna í ljósi þess að sjálfir hafi þeir
þurft að sanna sig og verk sin fyrr á öldinni.
Nokkrir af félögum í SÚM voru einnig félagar í F.Í.M. Meðal
þeirra var Magnús Tómasson sem var boðið að ganga í F.Í.M. eftir að
hann hafði unnið til verðlauna í Danmörku.30 Má þar sjá að nokkuð
ríkjandi hefur verið að myndlistarmenn væru fyrst meðteknir ef þeir
hefðu hlotið viðurkenningu af einhverju tagi. Magnús hefur sjálfur sagt
svo frá að SÚM félagar hefðu gjaman viljað ganga í F.Í.M. þar sem
þeir töldu að allir starfandi myndlistarmenn ættu heima í stéttarfélagi
myndlistarmanna. Allir félagar SÚM sótm sameiginlega um aðgang að
F.Í.M. og var umsóknin afgreidd á aðalfundi en henni hafnað. Önnur
tilraun var þá gerð. í það skipti var send inn umsókn fyrir hvem og einn
félaga. Allar umsóknimar vom felldar með örfáum undantekningum.
Til að koma í veg fyrir frekari „fíflagang“ vora gerðar breytingar
á lögum F.Í.M. Sett vora inntökuskilyrði í félagið sem erfitt var að
uppfylla. Meðal annars var það sett sem skilyrði að sá sem sótti um
aðgang að félaginu hefði sýnt með F.Í.M. að minnsta kosti þrjú verk
í sjö skipti.31 Þetta varð til þess að listamenn innan SÚM reyndu ekki
lfekar að komast í F.Í.M. og þeir fáu félagar í SÚM sem þegar vora í
F.Í.M. sögðu sig úr félaginu.
í Vísi og Þjóðviljanum árið 1972 er stefna F.Í.M. víða gagnrýnd.
Dæmi um slíka gagnrýni er að finna í grein eftir Vilhjálm Bergsson,
félaga í SÚM, sem birtist í Vísi. í greininni skrifar Vilhjálmur meðal
annars: „Hér kann að virðast öllu fráleitara að nú á tímum, þegar íslenzk
myndlist rís hægt, kemur neikvæðasta afstaðan gegn ffamvindunni úr
hópi listamanna sjálffa. Frá eldri kynslóðinni sem hnígandi reynir að
spilla því, sem unga kynslóðin byggir upp.“.32 Ingiberg Magnússon
fordæmir í Þjóðviljanum einokunarstöðu F.Í.M. og gagnrýnir það
hversu erfitt sé að komast inn í félagið. Hann segir stórum hópi
myndlistarmanna á íslandi haldið utan heildarsamtaka listamanna,
Bandalagi íslenskra listamanna, þar sem samkvæmt lögum þess hefur
aðeins eitt félag myndlistarmanna aðildarrétt að bandalaginu.33
. ejfaust einftverjirynjjri fistamenn sem
effffijocfa cffffur. . .
Ahugavert er að skoða sambandið á milli nýlistarinnar og
menningararfsins þegar komið er fram á áttunda áratuginn og nýjar
stefnur famar að festa sig í sessi og árangur af starfi yngri listamanna
fyrir framgangi myndlistarinnar famar að skila sér. Þótt nokkur styggð
hafi enn verið á milli kynslóðanna árið 1972 unnu þær nokkuð saman og
ungir listamenn áttu ágæt samskipti við marga af eldri listamönnunum.
Hörður Agústsson, myndlistarmaður og félagi F.Í.M., gekk skrefi
lengra en nokkur félaganna af hans kynslóð þegar hann sýndi í Galleri
SÚM í apríl árið 1972. Það kann að hafa komið mörgum á óvart að
um leið og Hörður opnaði sýninguna „Landsminni“ í Listasafni A.S.Í.,
með ljóðrænum abstraktverkum frá áranum 1957-1963 var opnuð
sýning á verkum hans í Galleri SÚM. Sýninguna kallaði Hörður „Úr
formsmiðju" og vora verkin á sýningunni ljósmyndir af rannsóknum
Harðar á framformum sem hann stundaði á áranum 1961 til 1971.34
Það hafa margir sjálfsagt rekið upp stór augu þegar virtur listamaður af
abstraktkynslóðinni, líkt og Hörður Ágústsson, tók upp á því að sýna
með SÚM. Verkin sem sýnd vora áttu vel heima á sýningu hjá SÚM, þar
sem Hörður var með formrannsóknum sínum að ganga skrefi lengra og
út fyrirþá list sem einkenndi hið hefðbundna málverk. í þessu sambandi
má geta þess að það var ekki stefna innan SÚM að sýna aðeins list eftir
unga listamenn, heldur einnig myndlistarmenn af eldri kynslóðinni sem
vora að vinna að listinni á nýjan og skapandi máta. í greinum sem birtust
í dagblöðunum 1972 um sýningar Harðar má lesa að sýningin í Galleri
SÚM vakti meiri hrifningu og athygli en sýningin á abstraktverkunum,
sem þó þóttu góð sem slík. Það hefur því alls ekki þótt glapræði hjá
Herði að sýna svo nýstárleg verk. Þetta sýnir ennfremur að pláss var
fyrir nýjar leiðir í íslenskri myndlist og grandvöllur fyrir samvinnu á
milli listamanna af ólíkum kynslóðum. Bragi Ásgeirsson segir meðal
annars í Morgunblaðinu: „Sýningin er mjög lærdómsrík og þarft
innlegg á vettvangi íslenzkrar myndmenntar.. ,“.35 Á þessum orðum
Braga má sjá að hann kunni vel að meta nýjar leiðir ef handverkið var
fallegt. Þau má einnig skilja sem svo að Bragi hafi verið aö hnýta í þá
myndlistarmenn af yngri kynslóðinni sem fóra óhefðbundnari leiðir í
listsköpun sinni.
Lítið er til af heimildum þar sem fjallað er um skilgreiningar
listamannanna sjálfra á list og hugmyndir þeirra um stöðu lista
við upphaf áttunda áramgarins. Þetta á sérstaklega við um eldri
myndlistarmenn. Þetta á sérstaklega við þegar eldri listamenn eiga í
hlut. í viðtölum við Þorvald Skúlason sem birtust í Morgunblaðinu og
Þjóðviijanum var lítillega komið inn á samskipti eldri listamanna við
þá yngri þótt viðtölin hafi að miklu leyti snúist um þau tímamót á ferli
Þorvalds þegar hann hvarf frá hefðbundinni hlutbundinni list og fór yfir
í abstraktlistina.36 Þorvaldur segir að viðbrögðin við abstraklistinni hér
á landi hafi verið mjög sterk og oftar en ekki heiftúðleg: „Það var ráðizt
á okkur með stóram orðum í blöðum og á gönim úti og við voram
stimplaðir sem örgustu aumingjar, já og jafnvel fylliraftar“.37
Áhugavert hefði verið að heyra skoðanir Þorvalds á stöðu myndlistar
í upphafi áttunda áramgarins. í Morgunblaðinu var engin tilraun gerð til
að fá listamanninn til að ræða ástand myndlistar í landinu og Þjóðviljinn
fór varlega í sakimar en spurði Þorvald „hvaða listamenn hann blandi
helst geði við....“? Þorvaldur svaraði því til að helst umgengist hann
þá sem ávallt hafi staðið honum nálægt. í því sambandi nefndi hann
Sacjnir gooé