Sagnir - 01.06.2006, Blaðsíða 105

XAÍotk
jfvaÖ er fíffb ?neð netfieimifcfuyn oy ö&rum
fieimifcfum 7
Sagnfræðilegar heimildir á vefnum eru mikið til eins og hverjar aðrar
heimildir. Allar heimildir þarf að meta með tilliti til þess hve áreiðanlegar
þær eru. Skoða þarf hver höfundur er og hvort hann hefur einhverja
afstöðu til efnisins. Einnig þarf að skoða hvaða heimildir voru notaðar.
Þó er ýmislegt í eðli veraldarvefsins sem gerir það að verkum að vel
þekkt vandamál við heimildaöflun verða mun erfiðari viðfangs þegar
kemur að heimildum á vefnum. Segja má að baráttan við heimildimar
stigmagnist við tilkomu veraldarvefsins. Eitt af vandamálunum sem
tengjast heimildum á vefnum er það hversu auðvelt það er fyrir hvem
sem er að gefa út heimildir þar. Af þeim sökum er mun mikilvægara en
ella að vita hver er ábyrgur fyrir heimildinni og hvaðan hún kemur.
Eins og allir vita em sagnfræðileg rit misgóð. Það sem hjálpar þar er
að útgefendur em ekki svo margir og oft hægt að gera ráð fyrir vissum
gæðastaðli ef útgefandinn er þekktur. Sama gildir auðvitað á vefnum.
Virt vefsetur em ólíkleg til þess að gefa út msl. Slík vefsetur má oft
þekkja af afspum, þ.e. einhver mælir með þeim eða þau hafa fengið
góða dóma í fjölmiólum. Oft er einnig hægt að treysta á vefsetur sem
eru andlit virtra stofnana og fyrirtækja á netinu en ávallt skal hafa í
huga hagsmuni viðkomandi aðila og hvort þeir geti haft áhrif á hlutleysi
þeirra. Auðvitað ber að forðast allt sem lyktar af auglýsingamennsku eða
hagsmunapólitík sem oft getur borið á hjá stofnunum og fyrirtækjum,
hversu virt sem þau em.
Annað vandamál felst í mismuni á aðgangi. Aðgangur að
hefðbundnum sagnfræðibókum takmarkast yfirleitt vió bókabúðir og
bókasöfn þar sem kunnugir starfsmenn hafa vinsað úr bækur sem þeir
telja góðar. A veraldarvefnum þurfúm við að gera það sjálf.
un sajnjrœöifejra heimifcfa á
í heimildir og er greinin skrifuð í fræðimannsstíl án upphrópana eða
ýktrar notkunar lýsingarorða. Auðvelt er að komast að niðurstöðu um
fræðilegt gildi þessarar greinar út frá þeim upplýsingum sem em gefnar
upp. Einn af göllunum við þessa grein kemur í ljós þegar skoðaðar
em þær heimildir sem höfúndur vísar í. Oft vísar höfúndur í aörar
greinar á netinu sem em ekki af sömu gæðum hvað varðar tilvísanir
og upplýsingagjöf og í sumum tilfellum hafa þær gufað upp. Yfirleitt
er um að ræða greinar sem virðast skrifaðar af heilindum en hvemig
getum við staðfest það? Ef vefsetrið sem býður upp á þessa grein er
skoðað kemur í ljós eftirfarandi setning: „This network offers a free
world history course from a Biblical perspective.“14 Það er ef til vill
ekki hið hlutlausa sjónarhom sem sagnfræðingar myndu vilja tileinka
sér. Hér er semsagt tvennt sem kemur í veg fyrir að við getum nýtt
okkur þessa heimild. Ekki er vísað í traustar heimildir og yfirlýst stefna
vefsetursins þar sem þessi grein er birt er sú að þar sé sagan skoðuð
frá sjónarhomi biblíunnar. Þegar allt kemur til alls eru það frekar hinar
ótraustu heimildir sem koma í veg fyrir notkun þessarar greinar ífemur
en hitt þar sem svona greinar verða auðvitað að fá að njóta vafans þrátt
fyrir yfirlýsta stefnu hýsingarfyrirtækis. Ef greinarhöfúndur hefði gerst
sekur um sögufolsun í nafni biblíutúlkunar þá myndi málið ef til vill
liggja öðmvísi við.
Dcemi 3: www.bulgaria.com/history/bulgaria/under.html.
Hér er gott dæmi um síðu sem við fyrstu sýn virðist nokkuð traust
heimild en er þó á ýmsa vegu mótuð af þjóðemishyggju og alveg
ónothæf þess vegna. Þessi síða fjallar um sögu Búlgaríu á f5. til 18.
öld þegar landið var undir stjóm Ottómana. Þessi grein er nokkuð vel
skrifuð og mjög fræðileg í útliti og er reyndar tekin upp úr bók um sama
efni. En ef betur er að gáð má finna mjög svo fordómafullar setningar
eins og þessa:
verafcharvefn um
Þegar skoðaðar em heimildir á veraldarvefnum er ýmislegt sem ber að
hafa í huga. Hér em nokkrar spumingar sem nauðsynlegt er að spyija
sig í hvert skipti sem heimild á vefnum er metin.
J/fvert er marhmið vejiivæöíóins ?
Hvaða stofnun eða einstaklingar standa á bak við vefsvæðið sem
heimildin er á? Oft hafa þeir sem standa að vefsíðum eitthvað annað
en beinlínis fræðimennsku að leiðarljósi og þá er skynsamlegt að reyna
að komast að því hver raunvemlegt markmið síðunnar er. Sem dæmi
unt markmið sem síður á vefnum geta haft má nefna þjóðemishyggju,
sölumennsku og áróður. Til þess að komast að því hvert markmiðið er
með heimildinni er því gott að vita hverjir standa aó gerð hennar. Ef
heimildin er einhvers virði má finna þar nafn höfúndar. Oft er hægt að
finna „about“ hlekk sem opnar síðu með upplýsingum um vefsíðuna
sem þú ert að skoða. Einnig gæti verið gott að kanna hvaða orð fer
af síðunni á netinu. Hvað segja aðrir um vefsíðuna? Oft em til aðrar
vefsíður sem fjalla um svipað efni og stundum er hægt að finna þar
gagnrýni á aðra vefi. Einnig er hægt að spyrjast fyrir á umræðuþráðum
hinna ýmsu vefja sem tengjast þessu efni og fá skoðun þeirra sem einnig
em að nýta sér þessa vefi.
Dcemi 1: http://www.tughranet.f2s.com/damascus.htm.
Hér er gott dæmi um grein sem er nokkuð ömgg heimild. Hér er
fjallað um hermenn Ottómana, janiserana, í borginni Damaskus. Það
segir okkur strax sitthvað um áreiðanleika heimildarinnar að hún er tekin
beint upp úr bók. Allar tilvisanir greinarinnar vísa í aðrar bækur sem em
sumar hverjar mjög áreiðanleg og virt rit. Þar sem vefsetrið virðist hafa
það markmið að vera aðsetur áhugamanna um ottómönsk frímerki getur
heldur varla verið að aðstandendur þess hafi sérstakan hag af því að
birta misvísandi upplýsingar. Hér vantar þó upp á upplýsingagjöf því
við fáum ekki að vita hvenær þessi heimild var sett á netið. Allar aðrar
upplýsingar em þó til reiðu og ekkert því til fyrirstöðu að nota þessa
grein sem heimild í ritgerð.
Dœmi 2: http://www.hyperhistoiy.net/apwh/essays/comp/
cwl 7seljukottoman.htm.
Hér er dæmi um síðu þar sem hér um bil allt virðist rétt gert við
fyrstu sýn en þó hægt að finna galla ef betur er að gáð. Markmið
þessarar síðu er sagt vera að bera saman veldi Seljúktyrkja og Ottómana
og það virðist standa heima. Nafn höfundar kemur fram og hvenær
efnið var gefið út á veraldarvefnum. Einnig er skýrt og skipulega vitnað
Linderfsic] the heel of that powerfúl, mthless and uncivilized
Asiatic despotism, it lasted out but remained without any
substantial material and spiritual resources needed for its
further development.
Einnig em hér misvísandi setningar sem þessi:
Of the numerous taxes (about 80 in number) the so called ’ffesh
blood tax’ (a levy of Christian youths) was particularly heavy
and humiliating.15
Hér er gefið í skyn að skatturinn á ungum drengjum hafi verið
illa séður og hafi raunvemlega heitið þessu nafni. Svo er þó ekki.
Hugtakið „blóðskattur" á uppmna sinn í aukinni þjóðemishyggju á
Balkanskaganum á 19. öld og til eru heimildir um það að fjölskyldur
hafi áður keppst um að koma sonum sínum til metorða í gegnum þetta
kerfi. Seinni tíma þjóðemishugmyndir kröfðust þess hinsvegar að
litið yrði á þetta sem niðurlægingu.16 Ef við skoðum þessa síðu betur
komumst við að raun um tvennt. Höfúndurinn er búlgarskur og síðan
sem við vomm að skoða er heimasíða á vegum búlgarskra stjómvalda.17
Það að höfúndurinn virðist vera með doktorsgráðu er það eina sem
kemur vemlega á óvart. Hér er því um að ræða greinilega tilraun til
sögufolsunar í nafni þjóðemishyggju og ætti auðvitað ekki að nota sem
heimild undir nokkmm kringumstæðum nema auóvitað sem heimild
um þjóðemishyggju á Balkanskaganum.
£r sama efniö aö finna á
vejóföum/
Þegar verið er að leita að efni á netinu getur komið fyrir að þar finnist
sama greinin á fleiri en einum stað. Við fyrstu sýn gæti mörgum þótt
þetta merki um áreiðanleika greinarinnar. Sannleikurinn sem greinin
inniheldur sé svo merkilegur að fólk hafi tekið hann upp á arma sína og
endurbirt greinina. En þetta er síður en svo merki um áreiðanleika. Því
er þveröfúgt farið. Yfirleitt ná greinar á netinu ekki mikilli útbreiðslu
nema um sé að ræða efni sem einhver sjái sér hag í að breiða það út.
Hægt er að finna greinar á netinu sem hafa náð gífurlegri útbreiðslu. Oft
er ekki sami höfundur hafður fyrir verkinu og oftar en ekki er um að
ræða einhvem málstað. Tökunt sem dæmi síðuna sem fjallað er um hér
morcjum
^Sajnir zoo6 loj