Sagnir - 01.06.2006, Blaðsíða 74

uffi fietrí
^jjróÖur erjf
Það kcmur því ekki á óvart að Ingólfur stóð öndverður gegn
framleiðslustjómun og bar álíka rökum jafnan við. Eins og komið hefur
fram var hann líka öflugur málsvari bænda innan ríkisstjómarinnar.
Engu að síður var framleiðsluaukningin svo mikil að neysla innanlands
varð að haldast jafnmikil og áður, eða aukast, og því gátu til dæmis
vangaveltur lækna um hvort of mikil neysla feits kjöts gæti valdið
hjartasjúkdómum verið túlkaðar sem árás á landbúnaðinn.4x Ritstjóri
Búnaðarblaðsins Freys taldi að ákveðinn prófessor, sem hélt slíku fram,
hefði „við ákaflega fúið prik að styðjast i staðhæfingum sínum ... “49
Væri rætt um svimandi háan framleiðslu- og dreifingarkostnað svaraði
ráðherra því til að dreifing og vinnsla væri hjá bændasamtökunum
sjálfum og ekki dytti honum í hug að halda því fram að þetta væri illa
rekið. Hann héldi að frekar mætti halda því fram að samtökin væm vel
rekin. Það væri dýrt að halda þessum fyrirtækjum úti, þau þyrftu mikið
mannahald.50
Samkvæmt ritum bænda var sögulegt gildi búgreinanna gríðarlegt
og greinarritarar voru að jafnaði ekki feimnir við að gefa sögum aukinn
þunga með því að vísa til hinna miklu tengsla landbúnaðar í við sögu
landsins:
Það er þungbær og sár reynsla að horfa upp á það á haustin,
þegar verið er að skera niður bústofn bændanna, sem gefast upp
og enginn tekur við af... Þráður langrar og merkrar sögu slitnar
og kippist út í buskann og er raunar ekki til framar meir ...51
Sú tilhneiging varð meira áberandi eftir því sem framleiðslan jókst
að birta greinar um vandamál landbúnaðar í öðrum löndum í ritum á
vegum forsvarsmanna bænda. I kjölfar umræðna um of mikla mjólkur-
framleiðslu árið 1965 birtust greinar með tilvísunum til þess að hjá
öðrum þjóðum væri líka framleitt umfram neyslu: „Norðmenn hafa
afgang mjólkur nú, sem nemur 300 milljónum kg á ári, vegna þess,
að þeir hafa miðað framleiðslumagn sitt við að hafa alltaf nóg, rétt
eins og við.“52 í líkri grein í Árbók landbúnaðarins 1968 var fjallað
um landbúnaðarstefnu Svía, sem hafði þá nýverið verið endurskoðuð.
Höfúndur vonaði að sér hefði „tekist að vekja athygli á því að það
útheimti mikið fjármagn ef ætlunin væri með róttækum ráðstöfunum
að endurskipuleggja landbúnaðinn, með það fyrir augum að lækka fram-
leiðslukostnaðinn og draga jafnframt úr framleiðslunni."53
Allir atvinnuvegir gengu í gegnum erfiðleikatímabil. Það þýddi
ekki að fólk ætti að gefast upp á þeim. Eftir hrun á fiskmörkuðum var
iðnaðurinn orðinn hinn nýji draumur. „Kynslóð sú sem nú lifir hefúr
kastað fyrir bí, draumnum um landbúnaðinn, sem fyrri kynslóðir áttu.“54
En fyrst hefði hana dreymt um sjávarútveg og nú væri það iðnaður, en
bent var á að:
Þessa þrjá atvinnuvegi verður að styðja alla til þess að þeir geti
unnið þjóðinni gagn. Stundargeðbrigði, eða erfiðleikar, hvað
sem það annars er nú kallað, má ekki verða til þess að einn
þessara atvinnuvega sé vanræktur og vanmetinn.55
Stef sem varð áberandi í ritum bænda á sjötta áratugnum, þó svo að það
hafi áður verið til staðar, var að græðgi byggi í bæjum en nægjusemi
í sveitum, enda væri svo miklu meiri munur á lífeminu en bara ólík
staðsetning á landinu. í grein um kosti sveitanna birtist dæmisaga um
ungt par sem tók þá ákvörðun að kaupa býli og gerast bændur. Þótti
mörgum það svo skrítið, skrifaði höfundur, að spurt var:
Því í ósköpunum er maðurinn að fara upp í sveit? Væri honum
ekki nær að brjótast inn í einhverja hálflokaða iðngrein, komast
komast á uppmælingartaxta með tímanum, verða svo verktaki
og verða búinn að eignazt milljónar villu eftir 20 ár, nú eða ná
sér í bílaumboð og verða tugmilljóneri á nokkrum ámm? Því
er til að svara, að hamingjuna getur verið að finna víðar en í
uppmælingu og umboðslaunum, já jafnvel ekki endilega einmitt
þar. Þessi saga gefúr í látleysi sinu fyrirheit um uppfyllingu hins
fornkveðna, „að eyjan hvita á sér enn vor ef fólkið þorir.56
Auk sjávarútvegs hafði verktakavinna og iðnaður nú bæst við sem
samnefnari fyrir bæjarlíf og enn þreifst fátt gott í bæjunum. Þar gátu
menn kannski orðið tugmilljónerar, sem virðist hafa haft neikvæða
skírskotun í þessu samhengi, en þar var sálina ekki að finna. Hún bjó
í sveitinni. Afram virtust menn ósáttir við þróunina í byggðamálum,
þ.e. stöðuga fjölgun í bæjum en fækkun í sveitum. Þetta sést á því
hversu neikvæða skírskotun fjölgun í höfúðborginni hafði. „[Þjjóðin
vex og það sem verra er; þjóðin vex á einum stað ... þegar þetta er
ritað þarf að sækja mjólk handa íbúum þess svæðis allar götur norður í
Þingeyjarsýslu."57
Línuna sem dregin var á milli sveitar og bæja má líka sjá í inngangi
að viðtali um innflutning sem prentað var í Frey árið 1965. Þar var
58
þess getið að þrýst væri á innflutning svo „neytendum í bæjunum"
gæfist kostur á að kaupa hinar erlendu afúrðir. Ekki virðist hafa verið
litið á fólk sem búsett var í sveit sem neytendur. Ein skýring í ritum
á vegum forsvarsmanna bænda fyrir því, að fyrstu efnahagsaðgerðir
Viðreisnarstjómarinnar náðu lítið til landbúnaðar, tengdist einmitt þeim
röksemdum:
Landbúnaðurinn hér á landi er, þrátt fyrir mjög aukin viðskipti
hans á síðustu tímum, öðmm þræði frumbúskapur, þannig að
hvert framleiðslufyrirtæki, þ. e. a. s. hvert bú, sér að nokkm leyti
fyrir þörfúm sjálfs sín og þeirra, er við það vinna. Að því leyti
sem landbúnaðurinn er ffumbúskapur, ná efnahagsráðstafanir,
er ríkisvaldið gerir, mjög lítið til hans.
Búnaðarblaðið Freyr 1964.
JSóncRnn oj íiúsýreyja fians
Að auki má nefna að umræða um landbúnaðinn hafði breyst að því leyti
til að bændur vom orðnir að bónda. I kerfinu sjálfú fólst nefnilega ákveðin
persónugerving landbúnaðar í bónda. Verðlag afurðanna var reiknað út
frá meðalbúi og ætíð vísað til þess að verið væri að reikna bóndanum
tekjur. Þetta var tekið upp af fleimm og má t.d. lesa úr hæstaréttar-
dómnum frá '59 þar sem dómumm, bæði í Héraðsdómi og Hæstarétti
varð tiðrætt um bóndann og tekjur hans.59 Margbúið var að benda á
yx ^Sajnir xooé