Sagnir - 01.06.2006, Blaðsíða 80

eirra íiíuta seynjera s/[af
nefndinni var valinn staður yst á borðinu en starfsaldur manna varð hærri
eftir því sem nær dró formanni. Skiljanlega sátu þá þeir nefndarmenn
sem lengstan áttu starfsaldurinn innan nefndarinnar næst formanni.
Tveir skrifarar sátu Eggerti á hvora hönd og skrifuðu niður fundargerðir
og hvað ákveðið hefði verið að leggja á hveni einstakling.15
Starfið í niðurjöfnunamefnd þótti jafnan leiðinlegt og þreytandi.
Lengi kvað svo hart að nefndarmönnum að þeir þurftu sjálfir að útvega
sér kaffið því Reykjavíkurborg taldi sér ófært að leggja þeim það til.16
Yfirleitt hóf nefiidin störf í byrjun febrúar og var þá yfirleitt unnið frá
fjögur síðdegis og fram til átta um kvöldið. Það var þó talið eins og
störfum nefndarinnar var háttað, að það myndi taka um þrjá mánuði
fyrir nefndarmenn að leita sér upplýsinga um alla útsvarsgreiðendur og
því gat starfið aldrei orðið annað í besta falli heldur en óábyggilegur
líkindareikningur.17 Þó bendir allt til þess að menn hafi yfirleitt rækt starf
sitt af samviskusemi, sérstaklega fyrst eftir að nefndin byrjaði að koma
saman. Þegar frá leið þvarr áhugi manna og borgaraleg skyldurækni
fyrir þeirri staðreynd að sjálfir þurftu þeir að brauðfæða sig og sína.18
Nefndin var alltaf á hrakhólum með húsnæði en hún kom saman
í Alþingishúsinu,19 Skjaldbreið, Glasgow, Búnaðarfélagshúsinu í
Lækjargötu, Bamaskólanum og fleiri stöðum vítt og breitt um bæinn.
Jafnvel tíðkaðist það að miskunnsamir nefndarmenn skytu yfir hana
skjólshúsi.20
^Cftsvar Gæjarfúa
Það var ekki áhlaupaverk að ákveða útsvar á alla bæjarbúa eins og gefur
að skilja. Nefndin virðist ekki hafa haft neinar opinberar upplýsingar um
tekjur bæjarbúa, að sögn Guðmundar Guðmundssonar frá Vegamótum
sem átti sæti í niðurjöfnunamefndinni um 20 ára skeið, aðrar en þær
sem meðlimum nefndarinnar var sjálfum persónulega kunnugt um.
Manntalsskýrslum var ekki til að dreifa eða öðmm upplýsingum um
íbúa Reykjavíkur. Hið eina sem nefndarmenn gátu stuðist við vom
umsóknarbréf til bæjarstjómar um innflutning fólks til bæjarins.
Margir sem fluttust á mölina þurftu aftur á móti ekki að fá þetta leyfi
og þá þurftu nefndarmenn að leita uppi sérstaklega.21 Þessi bréf vom
síðan viðmiðunin um fjölda gjaldenda hvert ár. Því gat það tekið mun
lengri tíma að leita upplýsinga um einstaka menn heldur en að sitja á
22
ftmdunum.
Allt það sem fór fram á þeim fundum var trúnaðarmál og það kom
ekki oft fyrir að upplýsingar láku út. Ef fyrir kom að menn úti í bæ
fóm allt í einu að gagnrýna nefndarmenn á meðan útsvarsákvörðunum
stóð, fyrir að leggja of hátt útsvar á sig, var hart tekið á því innan
nefndarinnar. Enda var oft hávaðasamt í nefndinni, því að ekki aðeins
vom íjármál útsvarsgjaldenda rædd ítarlega, heldur vom einkamál
þeirra, hjúskaparstaða og heimilishald undir smásjánni. Allt var tínt
til.23
Einn kaupmaður, Jón Bjömsson, eigandi Verzlunar Bjöms
Kristjánssonar, sendi þó alltaf inn skattaskýrslu áður en skriflegu
framtali var komið á hérlendis. Eftir skýrslu hans áttuðu nefndarmenn
sig betur á afkomu annarra fyrirtækja. Jón var ekki látinn gjalda fyrir
hina heiðarlegu skýrslugerð sína og var hann oftast tekinn vægari tökum
en aðrir sökum þess hversu hann auðveldaði nefndinni vinnu sína.24
Sá siður hafði lengi haldist að þegar útsvarsskrá Reykjavíkurborgar
var birt, létu nefndarmennimir sig hverfa eitthvert út fyrir bæjarmörkin.
Þeir töldu að sér væri varla vært í bænum þegar skráin var kynnt, „til
að forða lífi sínu og fjöri“ eins og gárungamir kölluðu það. Tæpast hafa
þeir þó varla þurft að óttast um líf sitt. Miklu líklegra er að þeir hafi
viljað lyfta sér eilítið upp eftir að þreytandi töm var lokið.25
Skattkerfið sem gmndvöllurinn var lagður að árið 1877 var vel
undirbúið og samsvaraði þeirra tíma kröfum bærilega. Aftur á móti fór
íjárþörf ríkissjóðs stigvaxandi og kom þá bersýnilega í ljós að kerfið var
orðið úrelt og ófullnægjandi. Vegna vaxandi fjárþarfar ríkisins þurfti æ
ofan í æ að hækka tolla á innfluttar vörar því hlutfall beinu skattanna
af heildartekjum ríkissjóðs höfðu fallið vemlega. Á bemskuámm
skattakerfisins nýja höfðu beinu skattamir verið sjötti hluti þeirra tekna
sem ríkissjóður aflaði. Um og eftir aldamót var hlutfall beinna skatta
26
farið niður fyrir sextánda hluta ríkistekna.
Jakob Möller
var á landsstjómina að athuga hvemig skattamálum þjóðarinnar yrði
fundinn farsæll farvegur.27 Eftir að sú athugun hafði farið fram var lagt
fyrir Alþingi árið 1921 framvarp sem átti eftir að hafa varanleg áhrif á
allan almenning í landinu, ásamt því að auka tekjur ríkisins.28
Þegar Magnús Guðmundsson fjármálaráölierra lagði fram framvarp
til laga um tekju- og eignaskatt í neðri deild Alþingis hinn 21. febrúar
1921 brýndi hann fyrir þingmönnum að íslenska ríkið væri nær
Ijárvana. Séð hefði verið fram á tveggja milljón króna halla á ríkissjóði
á fjárhagsárinu og átti hinn nýi skattur að skila nær einni milljón króna
í landssjóð á fyrsta ári sínu.29 Skatturinn var næststærsti tekjuliðurinn í
áætlunargerð Magnúsar fyrir komandi fjárhagsár. Einungis vömtollurinn
var áætlaður hærri, eða um ein og hálf milljón króna. Þó sló Magnús
þann vamagla í framsögu sinni að þar sem tekju- og eignaskatturinn
væri nýr af nálinni væri einkar erfitt að áætla hann svo vel væri.30
Magnús brýndi því fyrir þingheimi að fara varlega í útgjöld á komandi
ári því reyna yrði að halda fjárhagsáætlun.
Meðalallramenningarþjóðaertekjuskatmrinnogeignarskatturinn
nú einn aðalskatturinn, en hjá oss hefir, að minnsta kosti ffam að
árinu 1918, borið tiltölulega lítið á honum. En þetta má eigi svo
til ganga. Vér verðum í þessu efni að feta í fótspor annara þjóða,
enda er það viðurkennt af flestum, að þessi skattur sé einhver
sanngjamasti skattur, að öllu samantöldu, sem hægt er að finna.
En til þess að skattur þessi verði vemlega sanngjam, verður að
hann að taka mjög miklum breytingum hér á landi frá því, sem
nú er. Það er engum efa bundið, að eins og nú er, er ekki goldinn
skattur af nærri öllum tekjum eða eignum, sem skattskylt er að
lögum, og veldur þar um tvennt, bæði lítið eftirlit skattanefnda,
en einkum það, að engin skylda er til að gefa skýrslu um tekjur
sínar. Mér er það ljóst, að það verður töluvert erfitt að koma
ffamtali til tekjuskatts og innheimtu hans í vemlega gott horf,
en mér er það jafnljóst að, að vér megum ekki hopa fýrir þeim
erfiðleikum. [...] Það er og auðsætt, að stjómarráðið getur
gert mikið í þessu efni með skýmm og návæmum reglum og
hentugum eyðublöðum, samfara nákvæmara eftirliti.31
‘jbtcifnun sffattstcjxinnar i j\I£yyfjavif
Árið f919 var samþykkt þingsályktunartillaga á Alþingi þar sem skorað
Markmiðið með þessum breytingum var tvíþætt að sögn Magnúsar:
að nýi skatturinn yrði sem réttlátastur og að hann væri greiddur af
öllum tekjum og eignum. Með þessu var ætlunin að styrkja skattkerfið
jð ^Sajnir zooé