Sagnir - 01.06.2006, Blaðsíða 40

yidhvrj jsJencThija tiJ cjjúastriz>sins lóyy-iyoz
landamæraborgimarLadysmith, Kimberly og Mafeking. Fæstirbjuggust
við að fáliðaðir Búar gætu staðið her Breta á sporði og spáðu flestir að
stríðinu myndi ljúka fyrir jól. Svo fórþó ekki. Herlið Breta sem sent var
til að létta á umsátrinu beið hvem ósigurinn á fætur öðmm.
Lundúnarbúar fagna sigri í Ladvsmith.
Ástæða þessa var þó ekki aðeins vaskleg framganga Búa, heldur
einnig úreltur hugsunarháttur breskra hershöfðingja. Á meðan Búar
vörðust bak við kletta og í skotgröfum þrömmuðu bresku hermennimir
í hnapp, þétt saman, líkt og forverar þeirra höfðu gert í orrustunni við
Waterloo röskri öld áður. Allt var þetta eftir bókinni. Stórskotaliðið hóf
leikinn, síðan sótti fótgönguliðið fram og að lokum átti riddaraliðið
að elta uppi veikburða andstæðinga og gera út af við þá. Svona hafði
hemaði verið háttað á meginlandi Evrópu. Þjóðverjar höfðu beitt þessari
aðferð gegn Frökkum 1870 og Bretar höfðu notast við þessar sömu
aðferðir gegn ýmsum vanþróaðri þjóðum í hinum mörgu smáu stríðum
Viktoríutímabilsins með góðum árangri. En þessi aðferð mátti sín lítið
gegn andstæðingi sem hafði komið sér fyrir til vamar, andstæðingi sem
var búinn nýtísku þýskum riflum og var með afbrigðum skotfimur.14
í janúar árið 1900 tók Roberts lávarður við stjórn herja Breta í
Suður-Afríku. Roberts kaus að hverfa frá þeirri stefnu sem fylgt hafði
verið í upphafi stríðsins. Hann sneri vöm í sókn og í því augnamiði
fyrirskipaði hann innrás í ríki Búa. Hann taldi að með þeim hætti
mætti létta umsátrinu um Kimberly, Ladysmith og Mafeking, því herir
Búar neyddust til að veija fósturjörðina. Þann 13. mars árið 1900 tóku
Bretar höfuðborg Oraníufríríkisins og þann 5. júní sama ár féll Pretoría,
höfuðborg Transvaals.15
Eftir fall þessara höfuðborga héldu sumir að stríðinu væri lokið
en við tók lengsta og erfiðasta tímabil átakanna þar sem Búar beittu
skæmhernaði gegn Bretum. Hann fólst m.a. í skemmdarverkum á
samgöngumannvirkjum Breta og skyndiáhlaupum á lið þeirra. Til að
verjast þessum breyttu aðferðum tók eftirmaður Roberts, Kitchener
lávarður, upp heldur óhefðbundnar aðferðir. Samhliða því að brenna
bæi Búa, létu Bretar reisa fjölda smárra virkja um hin hemumdu lönd
Búa. Þessum virkjum er lýst á eftirfarandi hátt í Arnfirðingi:
Fara [Bretarj nú til og gera þar víðsvegar svo nefndar
varðhúsagirðingar. Þær em svo gerðar að reist er nokkurra
faðma laung jámflekagirðing og mannhá. Hún er úr tvöföldum
þakjámsflekum og 4-5 þuml. þykt moldarlag á milli og í
skotskörð. Þessir virkisbútar em reistir þjett og ekki haft milli
þeirra nema 400-500 faðmar þar sem von getur verið á árás.
Að baki hverju virki em 10-20 manna á verði og virkin öll sín
á milli samteingd með margfljettuðum og riðnum gaddavir og
á hringivjelar, sem andskotast ef við er komið svo að heyrir
lángar leiðir og hersveitir jafnan í grendinni, sem þjóta að ef á
liggur, því þetta er lagt fram með vegum og jámbrautum. Alt er
þetta mesta tröllvirki og afar dýrt.16
Þegar komið var fram á vormánuði 1902 fóm sumir leiðtogar Búa að
velta því fýrir sér hvort sjálfstæði þjóða þeirra væri þess virði að halda
áfram baráttunni. Land þeirra hafði verið eyðilagt og konur þeirra og
böm dáið þúsundum saman í fangabúðum Breta. Athygli vekur að það
vomm einkum leiðtogar Transvaals, þar á meðal Louis Botha, sem
vildu knýja á um frið á meðan leiðtogar Oraníufríríkisins vom harðari í
afstöðu sinni og vildu halda baráttunni áfram. Þegar stríði hófst þremur
árum áður, þá hafði þessu verið öfugt farið. Meðal Breta ríkti einnig
ósætti. Sir Alffed Milner krafðist þess að Búar gæfust skilmálalaust
upp en Kitchener lávarður vildi koma til móts við kröfur þeirra. Á
friðarráðstefnu í borginni Vereeniging í maí 1902 var samið um frið.
Búum vom gefnar upp sakir og Bretar samþykktu að hjálpa til við
uppbyggingu landsvæða þeirra. Á móti afsöluðu Búar sér sjálfstæði
sínu.17
Austri komst svo að orði þegar ljóst varð að friður væri kominn á í
Suður-Afríku:
Svo sorglegt sem þetta stríð og mikla mannfall er í sjálfu sér,
þá verpur það þó hinum dýrðlegasta frægðarljóma á hina
aðdáanlegu vöm og hreysti Búa, er aldrei mun fymast, og
gefúr smáþjóðunum hið glæsilegasta eptirdæmi og vissa von
þolanlegra málaloka, þó við ofúrefli sé að eiga, ef hreysti og
föðurlandsást fylgjast að.18
Árið 1910 varð Sambandsríki Suður-Afríku að vemleika. Búar komust
þar í forsæti því Louis Botha var kjörinn fyrsti forsætisráðherra
ríkisins. Suður-Afríka studdi dyggilega við bakið á Bretum í
báðum heimsstyrjöldunum, en féll í ónáð eftir að hafa komið á
aðskilnaði(apartheid) á milli svarta meirihlutans og hvíta minnihlutans
árið 1947.
cfjjstaða ísfen sJzxajjöfm i&fa JJúastri&sins
í maí árið 1900 birti Fjallkonan grein þar sem harðlega var deilt á
Bandaríkin og England. I niðurlagi þeirrar greinar sagði m.a. að
engin útlend þjóð hefir sýnt hér annan eins ójöfnuð eða misboðið
landsmönnum jafn-hrottalega og [Englendingar]. Um alla 15.
öldina stóð ofríki og ránskapur Englendinga hér með mestum
blóma, og enn þótt enska verzlunin, sem þá var rekin hér, væri að
mörgu leyti betri en danska og norska verzlunin, þá myrkvaðist
þessi tími samt ákaflega mikið af þeim hryðjuverkum, sem
framin voru á landsmönnum, vamarlausum og án efa að mestu
saklausum.19
Þessi söguskýring kom í kjölfar spumingar sem höfúndur spurði sig, þ.e.
hvort Búastríðið snerti á einhvem hátt hag íslendinga. Höfundur taldi
svo vera, þar sem stríðið kynni að leiða til Evrópustríðs enda ólíklegt
að „hin stórveldin vilji eða geti þolað til lengdar, að Englendingar gangi
yfir alt ljósum logum með því að leggja undir sig meginhluta Asíu og
Afríku."20 Þótt Bretaveldi tækist að sigra Búa og leggja lönd þeirra
undir sig, þá væri erfitt að sjá að Bretum gæti tekist að halda löndunum
saman. Slíkt þarfnaðist mikils mannafla og benti höfundur á að Bretar
væm of fámennir og ennfremur væm „Englendingar í rauninni miklu
fremur fyrirtækjamenn og kaupmenn heldur en hermenn.“21
1 lok greinarinnar áréttaði þó höfúndur að skrif sín væra alls ekki
jZS ^SaynirZ006