SunnudagsMogginn - 05.02.2012, Blaðsíða 31

29. janúar 2012 31
Fyrir ríflega 65 árum, 1. desem-ber 1946, komu Íslendingar bú-settir í Svíþjóð saman á Berns-hótelinu í Stokkhólmi og héldu
fullveldisdaginn hátíðlegan með pomp
og prakt. Þeirra á meðal hinn sextán ára
gamli Ellert Guðmundsson, síðar skip-
stjóri hjá Eimskip.
„Það var heilmikið umleikis þetta
kvöld,“ rifjar hann upp. „fínt borðhald,
mikil og skemmtileg dagskrá sem lauk
með dansleik. Það var glatt á hjalla. Ég
hef bara tvisvar farið á svona landamót
erlendis, hitt var löngu síðar í Svíþjóð
eða Noregi og það var eins og fjósamót í
samanburði við þetta.“
Hann hlær dátt.
Ellert segir Berns hafa verið fínasta
hótelið í Stokkhólmi á þessum tíma „og
ég hygg að svo sé enn“.
Fullveldishátíðin var stór viðburður og
dreif Íslendinga víða að. Sjálfur var Ellert
við nám í Tärna-skólanum, meira en
hundrað km frá Stokkhólmi, en vildi
ekki fyrir nokkurn mun missa af fjörinu.
„Menn lögðu á sig löng ferðalög til að ná
þessum gleðskap.“
Voru bara í glasinu sínu
Ellert þekkti fáa á myndinni persónulega
en kannast við nokkur andlit. Má þar
nefna skáldið Stein Steinarr, stórsöngv-
arana Einar Sturluson og nafna hans
Kristjánsson, Borgþór H. Jónsson veð-
urfræðing, hjónin Berg Pálsson og Val-
gerði Briem, Höllu Bergs sendiráðunaut,
Róbert Arnfinnsson leikara, Svein Ás-
geirsson hagfræðing og Ingibjörgu Agn-
arsdóttur flugfreyju. Viðbúið er að les-
endur beri kennsl á marga fleiri.
„Þetta er mest ungt fólk sem var í
námi í Svíþjóð á þessum tíma en þó eru
þarna líka ræðismannshjónin og ein-
hverjir fleiri.“
Ekki voru samt allir sem sóttu veisl-
una á myndinni, alltént veit Ellert að
tveir félagar hans úr skólanum voru þar
ekki.
Hvers vegna?
„Ætli þeir hafi ekki bara verið í glas-
inu sínu.“
Heyra má glottið gegnum símann.
„Menn voru hvergi smeykir að fá sér í
staupinu enda ekki á hverjum degi sem
þeir gerðu sér dagamun. Svei mér ef ég
fékk mér ekki sjálfur í glas, þótt ég væri
bara að verða sautján ára, en þú segir
auðvitað ekki nokkrum manni frá því.“
Auðvitað ekki.
Öllum gestum var boðið að skrifa sig
fyrir myndinni og fengu þeir hana síðar
senda. Ellert fann myndina nýlega innan
um gamla pappíra sér til yndis og fékk
dótturson sinn, Örn Úlfar Sævarsson, til
að skanna hana inn fyrir sig.
Varð ekki þjóðleikhússtjóri
Ellert var einn vetur við nám í Svíþjóð.
„Ég var í sama skóla og Guðlaugur Rós-
inkranz hafði verið í og fyrir vikið
reiknaði ég alltaf með því að taka við af
honum þegar hann hætti sem þjóðleik-
hússtjóri en af einhverjum ástæðum varð
ekki af því,“ segir hann hlæjandi.
Þess í stað réði Ellert sig sem háseta á
nýja Lagarfossi árið 1949 og var allan
sinn starfsferil á sjónum, síðari árin sem
skipstjóri hjá Eimskip. „Nýi Lagarfoss
var ekkert venjulegt skip, fór fram úr
öllum öðrum skipum á úthöfunum nema
Queen Mary. Allir í áhöfninni höfðu sér-
herbergi um borð. Það var ekki lítill lúx-
us á þessum árum.“
Að sögn Ellerts var erfitt að koma
heim frá Svíþjóð vorið 1947. „Maður
greip eiginlega í tómt, allt var meira og
minna komið á höfuðið. Þetta voru um-
brotatímar og ríkisstjórnin sem kölluð
var „Stefanía“, eftir forsætisráð-
herranum Stefáni Jóhanni Stefánssyni,
formanni Alþýðuflokksins, ein sú óvin-
sælasta sem hér hefur setið,“ segir Ellert
en auk Alþýðuflokks áttu Sjálfstæðis- og
Framsóknarflokkur aðild að sam-
steypustjórninni.
Kvittað fyrir vasaklúti
Eftir gríðarlegar fjárfestingar og upp-
byggingu í lok síðari heimsstyrjald-
arinnar varð nánast gjaldeyrisþurrð á Ís-
landi. Ríkisstjórnin greip því til
gríðarlegra innflutningshafta og rak hér
um þriggja ára skeið einn róttækasta
hafta- og áætlunarbúskap sem sést hefur
á Íslandi. „Maður þurfti að kvitta í versl-
uninni ef maður keypti sér vasaklút,
hvað þá meira,“ segir Ellert.
Ævintýragjarnir ungir menn vildu
komast á sjóinn og Ellert lét ekki segja
sér það tvisvar þegar honum bauðst
pláss á Lagarfossi.
Þar með voru örlög hans ráðin.
Glatt á hjalla á Berns-hótelinu í Stokkhólmi 1. desember 1946. Ellert Guðmundsson, þá sextán ára, er ljóshærður og skælbrosandi með dökkt bindi í fremstu röð.
Ellert Guðmundsson á heimili sínu í Reykjavík, 65 árum eftir að hann sótti veisluna á Berns.
Morgunblaðið/Ómar
Íslendingar í Svíþjóð voru í essinu sínu
á fullveldishátíð sem fram fór á Berns-hótelinu
í Stokkhólmi fyrir rúmum 65 árum. Þeirra
á meðal ungur piltur, Ellert Guðmundsson.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
Engin fjósahátíð