SunnudagsMogginn - 05.02.2012, Blaðsíða 47

29. janúar 2012 47
Er hún ekki falleg?“ spyr BragiGuðlaugsson þegar hann hefurlosað umbúðirnar varlega utanaf gamalli vatnslitamynd í
brúnum ramma sem var settur utan um
verkið fyrir um 110 árum. Böggullinn
með vandlega innpökkuðu verkinu er
nýkominn til landsins og nú ber nýi
eigandinn myndina upp að ljósinu og
rýnir í hana; þarna er kirkja í sum-
argrænu landslagi og tveir menn á
hestum á gróinni götu hægra megin við
hana, yst til hægri má sjá aðra tvo
standa uppi á klöpp. Þetta er grösugur
dalur, Laxárdalur í Dalasýslu, það glittir
í Laxá og í fjarska rísa snævi þakin fjöll
á Snæfellsnesi, enda var sumarið 1897
bæði blautt og snjóþungt. Og það rigndi
þennan dag, 8. júlí, þegar listamað-
urinn William Gershom Collingwood
(1854-1932) málaði myndina og bætti
þar með enn einum sögustaðnum í safn
sitt – þetta er Hjarðarholt í Dölum, eins
og fram kemur bæði í áritun í hægra
horninu neðst og á álímdum miða aftan
á myndinni. Á bakhliðinni kemur einn-
ig fram að myndin hafi verið númer 107
á sýningu Collingwoods – óvíst er hvort
það var sýningin í Hall of Clifford’s Inn
í London vorið 1898 eða sýningin í Alp-
ine Club ári síðar. Eftir að Collingwood
sneri heim úr Íslandsferðinni hélt hann
þessar tvær sýningar á vatnslitamynd-
um sem hann málaði hér á tíu vikna
ferðalagi milli staða sem getið er um í
Íslendingasögunum.
Fer í einhvern ham
Bragi Guðlaugsson veggfóðrarameistari
er kunnur myndlistarsafnari; ástríðu-
fullur og naskur safnari eins og sjá má á
heimili hans. Þar eru verk eftir helstu
meistara íslenskrar listasögu á öllum
veggjum. Á síðustu árum hefur Bragi
iðulega keypt verk á netuppboðum,
stundum góð verk en brosandi segist
hann líka hafa keypt einhver herfileg.
Þegar hann sá hinsvegar á dögunum á
einum uppboðsvefnum, að bjóða átti
upp vatnslitamynd eftir Collingwood,
14 x 20 cm að stærð, og hún væri frá Ís-
landi og sýndi Hjarðarholt í Dölum, þá
fylltist hann áhuga.
„Ég áttaði mig strax á því að þetta
væri merkileg mynd,“ segir hann. „Ég á
báðar bækurnar sem hafa verið gefnar
út hér með myndum Collingwoods frá
ferðinni um Ísland og þegar ég skoðaði
þær fann ég mynd sem hann hafði mál-
að í Hjarðarholti í Laxárdal 8. júlí. Ég
þóttist þá vita að sú á uppboðinu væri
önnur mynd sem hann hefði málað
þennan sama dag. Þá tók ég slaginn og
bauð í verkið.“
Bragi bauð á móti manni sem greini-
lega hafði líka hug á að eignast verkið,
en að lokum hafði Bragi betur.
„Söfnunaráráttan rekur mann
áfram,“ segir hann og horfir íhugull á
vatnslitamyndina sem lítur afar vel út,
þrátt fyrir árin 115 en óhreint glerið er
hinsvegar brotið. „Ég sit við tölvuna og
áráttan tekur af mér völdin þegar ég vil
eignast eitthvað. Þegar ég fer að bjóða í
verk á annað borð, þá gef ég mig eig-
inlega aldrei
Ég hætti bara ekki, heldur fer í ein-
hvern ham.“
Og hann er ánægður með verðið.
„Þegar allt kemur til alls þá fékk ég
hana á góðu verði, á lágmarks mán-
aðarlaunum verkamanns – fyrir hækk-
unina 1. febrúar,“ segir hann og hlær.
Bætir við að vitaskuld hafi hann síðan
greitt af myndinni aðflutningsgjöld og
skatta eins og vera ber.
„Ég hef aldrei áður rekist á verk úr
Íslandsferð Collingwoods á markaði,
enda er þetta fágæti. Það er ekki vitað
hvar einhverjir tugir myndanna sem
hann málaði eru niður komnar, ein-
hverjar gætu verið glataðar, en lang-
flestar eru í Þjóðminjasafninu.“
Lýsir myndinni í sendibréfi
Talið er að á tíu vikna ferðalagi sínu um
landið sumarið 1897 hafi Collingwood
málað 300 til 330 vatnslitamyndir,
flestar í sömu stærð og myndin af
Hjarðarholti. Hann einsetti sér að mála
myndir af sögustöðum og er þetta safn
hans menningarsögulegur fjársjóður og
listræn heimild um Ísland í lok 19. ald-
ar. Meirihluti heildarverksins, rúmlega
200 myndir, er varðveittur í Þjóðminja-
safni en góðir menn gáfu þær þjóðinni á
sjöunda áratugnum, flestar Íslandsvin-
urinn Mark Watson.
Lengi vel var ekki vitað hvar aðrar
myndir úr ferðinni væru niður komnar
en smám saman hefur það skýrst að
hluta. 32 eru í safni í Vatnalöndum sem
varðveitir skjöl Collingwoods, vitað er
um tug verka í Danmörku og rúmlega
það í einkaeigu hér á landi.
Það gerir þessi verk Collingwoods
síðan enn forvitnilegri en ella, hvað
saga þeirra er vel skráð. Árið 1899 kom
út í Englandi bók þeirra Jóns Stef-
ánssonar, A Pilgrimage to the Saga-
steads of Iceland. Í henni eru 13 lit-
prentanir og 139 svarthvítar; þær þurfti
Collingwood að draga upp að nýju fyrir
prentunina, ýmist með svörtum og
gráum tússlit eða penna. Við Bragi ber-
um vatnslitamyndina saman við eft-
irgerðina í gömlu bókinni. Sjá má að
listamaðurinn hefur farið nokkuð ná-
kvæmlega eftir fyrirmyndini við gerð
svarthvítu útgáfunnar, fyrir utan að
fjöllin á svarthvítu myndinni eru hærri
og dramantískari í mikilfengleika sín-
um. Þau eru líka réttari og svo virðist
vera að þau hafi hann sótt í aðrar
myndir sem hann hafði málað af þeim
fyrr í ferðinni. Skýringuna má líka sjá í
bréfi sem Collingwood ritaði eiginkonu
sinni þarna í Hjarðarholti rétt eftir að
hann málaði myndina; það hafði rignt
mikið og ekki verið fjallasýn. En hann
segir frá myndinni sem hann hafði ný-
málað: „Mig langar til að setjast niður
og teikna Laxá og árgljúfrin, en það er
búið að vera of vætusamt í allan morg-
un. Mér hefur aðeins tekist að mála eina
mynd af bænum og kirkjunni og gras-
fletinum fyrir framan, sóleyjum
skrýddum.“ Það er þessi mynd Braga.
Síðan hefur stytt upp því Collingwood
tókst að mála mynd af Laxá og upp ár-
gljúfrin. Hún er varðveitt í Þjóðminja-
safninu og er birt í bókinni Fegurð Ís-
lands og fornir sögustaðir, sem
Bókaútgáfan Örn og Örlygur gaf út árið
1988. Þar eru líka birt bréf listamanns-
ins frá þessari merkilegu ferð.
Býst ekki við að finna aðra slíka
Á veggjum Braga eru glæsileg verk eftir
til að mynda þau Kristján Davíðsson,
Guðmundu Andrésdóttur, Karl Kvaran,
Þorvald Skúlason, Gunnlaug Scheving
og Kjarval. Hvernig kemur þessi litla en
sögulega mikilvæga vatnslitamynd til
með að passa inn í safneignina?
Bragi veltir því fyrir sér og bendir
síðan á lítið verk á einum veggnum,
málað af Dananum Frederick Theodor
Kloss árið 1834, af höfninni í Reykjavík.
„Ég held að myndin passi ágætlega við
aðrar hér og ekki síst þessa mynd Kloss.
Ég hef ekki lagt áherslu á að safna
verkum erlendra listamenna en þetta
bætir við flóruna. Ég á myndir eftir
flesta þá íslensku en þessar myndir sem
erlendu listamennirnir gerðu hér á 19.
öld þenja safnið út. Ég reikna ekki með
því að finna verk sem þetta aftur og það
finnst mér spennandi.
Mér finnst merkilegt að hafa náð
henni aftur til landsins,“ segir Bragi.
Mynd Collingwoods snýr aftur
„Er hún ekki falleg?“ spyr Bragi Guðlaugsson og rýnir í vatnslitamynd W.G. Collingwoods sem hann keypti á uppboði.
Morgunblaðið/Einar Falur
Tvær útgáfur myndarinnar. Vatnslitamyndin sem Collingwood málaði 8. júlí 1897 og svart-
hvít endurgerð í bók listamannsins um íslenska sögustaði, sem kom út árið 1899.
Vatnslitamynd sem
W.G. Collingwood mál-
aði einn regnvotan
sumardag í Dölunum
sumarið 1897 er komin
aftur til landsins.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is