Skírnir - 01.01.1980, Blaðsíða 128

126 ÓLAFUR JÓNSSON SKÍRNIR
staðar, tíma og samfélags, til að öðlast líf og lit, raunhæfa merk-
ingu; en slíkan hljómbotn fengu ekki leikrit lians á alþjóðlegu
sögusviði nema, ef til vill, Vér morðingjar. Þegar hann freistaði
þess að komast lieim til starfa, árið 1927, var ekki heldur þá
svigrúm fyrir hann í leikhúsinu, og hvarf hann þá að skáld-
sagnagerð.7 Það verk hans sem lengst mun endast hygg ég að
verði Skálholt, sagan og leikurinn með sama nafni. Þrátt fyrir
metnað Kambans að gerast alþjóðlegur höfundur á samtímavísu
er hans fremsta verk átthagabundið og þjóðlegt, epískt verk en
ekki dramatískt. En kynlegt er til þess að hugsa að Kamban
hefði án efa þótt sjálfkjörinn þjóðleikhússtjóri ef hann hefði
lifað þegar til þess kom.
Einnig Lárus Sigurbjörnsson telur eins og Sveinn Einarsson
að greina megi að tvo meginþætti leikritunar hér á landi og
kallar aðra aðalgreinina akademíska, verk höfunda sem öðlast
lrafa staðgóða leikhúsþekkingu og semja verk sín einkum fyrir
leiksvið höfuðstaðarins eða erlend leiksvið; og aðra alþýðlega,
átthagaleikrit samin til nota áhugamanna í bæ og byggð:
Svo sem auðvitað vatnar oft á milli kvíslanna, og sjónleiksgildi leikritanna fer
engan veginn eftir því hvorum megin leikritið er talið. Leikáhrifin eða
sjónleiksgildið cr í réttu hlutfalli við þekkingu höfundarins á því leiksviði
sem hann skrifar fyrir... Hitt er víst að sum átthagaleikrit verða ekki flutt
út fyrir litla leiksviðið, en sum hin bestu leikrit í hinum flokknum verða
ekki sýnd með neinum tilþrifum, þar sem smæð sviðsins og ónógur að-
búnaður þrengir til muna að.8
Ætli megi ekki virða til verksins sjónarmið beggja höfunda,
Lárusar og Sveins, og telja sönnu næst að uppistaða íslenskrar
leikritagerðar allt fram á daga Þjóðleikhússins hafi verið verk
sem fyrst komu til sýningar hjá Leikfélagi Reykjavíkur í Iðnó
en hentuðu í raun um leið þörfum áhugaleikara úti um land,
flest eða öll sjálfsagt verk „akademískra höfunda" að mati Lár-
usar. Af þessu tagi er allur okkar þjóðlegi leikritaarfur, frá
Skugga-Sveini til Gullna hliðsins, að meðtöldum leikgerðum
eftir skáldsögum Jóns Thoroddsen og nú síðast leikgerð ýmissa
skáldsagna Halldórs Laxness; og í meðförum þeirra hefur mót-
ast á sviðinu hin „þjóðlega leikhefð" sem svo má kalla. Eigum