Skírnir - 01.01.1980, Blaðsíða 138

136 ÓLAFUR JÓNSSON SKÍRNIR
búbónis. Raunar held ég að rómantíska Jónasar Árnasonar risti
dýpra en þessi dæmi gefa til kynna og helgist fyrst og fremst af
einlægri aðdáun á einföldu, frumstæðu, upprunalegu fólki og
lífsháttum, þótt honum sé að vísu ekki gefið að láta þessi lífs-
gildi uppi með raunsæislegum hætti. Af þessum tilfinningalega
toga er trúlega sprottin sú rómantíska íhaldsemi sem tengir
saman pólitíska starfsemi og rithöfundarstörf höfundarins, ber
uppi þjóðræknisstefnu leikritanna, en kemur líka skýrt fram
á kvenlýsingum og ásta í leikjunum, sbr ásamt fyrrnefndum
kvengervingum ástarsögu lautinants og vitavarðar í Skjaldhömr-
um.
Á árunum 1950—60 held ég að Agnar Þórðarson liafi almennt
verið talinn í hóp hinna efnilegustu og áhugaverðustu höfunda
sem þá voru að koma fram, bæði vegna skáldsagna sinna og síð-
an leikrita fyrir svið og fyrir útvarp. Raunar eru fyrstu skáld-
sögur Agnars, Haninn galar tvisvar (1949) og Ef sverð þitt er
stutt (1953), fyrir minn smekk enn í dag hans Iielstu verk.
Agnar Þórðarson byrjaði feril sinn í leikhúsi með sögulegum
sjónleik um afdrif hinnar fornu byggðar í Grænlandi, Þeir koma
í haust, sem þótti efnileg byrjun þegar hann var sýndur í Þjóð-
leikhúsinu 1955.12 í Gauksklukkunni tók hann aftur á móti upp
þráðinn úr skáldsögum sínum: leikurinn fjallar eins og þær um
lánlausa uppreisn smáborgaralegs draumóramanns gegn öld
sinni og umhverfi, vonlausan draum um frelsi og sanna lífsfyll-
ingu. Þannig er í Gauksklukkunni reynt að færa upp á svið al-
vörugefna siðferðislega umræðu í samhengi raunsæislegrar sam-
tíðarlýsingar, halda þar áfram tíðkanlegum frásagnarefnum og
frásagnaraðferðum borgaralegra skáldsagna. Raunar er Gauks-
klukkan, að ég ætla, eina leikrit Agnars Þórðarsonar þar sem
hann reynir til við nokkra tæknilega nýlundu. En frásagnar-
formið á leiknum — tvískipt svið, meginsagan í leiknum upp-
rifjun umliðinna atburða — er ekki sprottið af neinni efnislegri
nauðsyn, nánast tillært tæknibragð. Hitt er þó verra, sem jafnan
hefur verið fundið að Gauksklukkunni, live frelsisbarátta Stef-
áns bankagjaldkera, draumur hans um endurlausn lífsins í list,
er í rauninni ráðlaus og röklaus, einskær sjálfsblekking sem
áhorfanda er enga stund auðið að trúa á hana sem veruleika, né