Skírnir - 01.01.1980, Blaðsíða 204

202
HELGA KRESS
SKÍRNIR
áhugavert rannsóknarefni að kanna hlut þeirra i að viðhalda eða breyta
kvengerðum og viðhorfi til kvenna." (13) Það sem fyrir henni vakir er sem
sagt að athuga hvernig veruleiki kvenna endurspeglast í þeim skáldsögum
sem hún hefur valið sér, og hvaða þjóðfélagsleg og bókmenntaleg áhrif
kveniýsingar þeirra kunna síðan að hafa haft. I sjálfri umfjöllun bókanna
kemur þó annað á daginn. Þar kemur nefnilega í ljós, að Gerður virðist
ekki gera sér nægilega grein fyrir hvers konar heimildir um stöðu kvenna
bókmenntir eru. Að bókmenntir krefjast túlkunar, og að kvenlýsingar verða
ekki teknar út úr samhengi verks án þess að taka afstöðu til þess í heild.
Eitt af frumskilyrðum marktækra bókmenntarannsókna er nákvæm skil-
greining hugtaka. Þetta eru þau tæki sem bókmenntafræðingur vinnur með,
og ef hann gerir sér ekki grein fyrir merkingu þeirra, er hætt við að hann
hafi ekkert fast land undir fótum. I ritgerð Gerðar kemur fram að hún
hefur ekki gert sér nógu ljósa grein fyrir merkingu þeirra hugtaka sem
hún beitir. Sem dæmi um þetta mætti taka orðið minni, sem í meðferð
Gerðar getur ýmist merkt söguþráður (55), atburður (101, 140) eða jafnvel
boðskapur (157—158). Þetta getur vitaskuld Ieitt beint til rangrar túlk-
unar, og kemur það einna skýrast fram í umfjöllun Gerðar um Atómstöð-
ina. í kaflanum sem ber heitið „Aðalminni sögunnar og tengsl kvenna við
það“ skilgreinir hún aðalminni sögunnar sem „tilmæli Bandaríkjamanna
að fá Ieigt eða selt land undir herstöð til sóknar og varnar 1 atómstríði" (55)
og bætir svo við að þessu „meginefni tengist uppgröftur á beinum „Astmagar
þjóðarinnar" i Kaupmannahöfn“ (55). Niðurstaða hennar um tengsl kvenna
við aðalminnið virðist síðan vera þessi: „Konur í Atómstöðinni standa utan
við meginefni sögunnar, því að þær hafa engin áhrif á gang þessara mála,
sviptingar út af sölu lands eða greftri beina. Aðalpersónan, Ugla Falsdóttir,
tekur ekki einu sinni þátt í rnótmælagöngum." (56) í skilgreiningu sinni á
aðalminni sögunnar tekur Gerður hvorki tillit til aðalpersónu hennar eða
frásagnarháttar. En aðalminni í skáldsögu hlýtur alltaf að varða aðalpersónu
hennar. Ugla í Atómstöðinni er ekki einungis aðalpersóna hennar heldur
einnig sögumaður. Allt sem gerist sjáum við með augum Uglu, og þess
vegna er sú saga sem Atómstöðin segir fyrst og fremst saga hennar.
Raxmsæi og hugmyndafræði eru þau tvö grundvallarhugtök sem rannsókn
af þessu tagi verður að taka mjög eindregna afstöðu til. En í þessari ritgerð
eru þau notuð í ýmsum og stundum illskiljanlegum merkingum. A einum
stað segir t.a.m.:
Atómstöðin er ekki raunsætt verk heldur ákaflega stílfært. Það má
kalla dirfsku af höfundi að nota unga stúlku ekki einungis sem miðil
frásagnar heldur lýsa einnig sálarlífi hennar. „Femínískir" bókmennta-
fræðingar draga í efa að karlar geti sett sig í spor kvenna og lýst kven-
legri reynslu ... Lýsingin getur reyndar verið jákvæð eða neikvæð eftir
atvikum en getur hún verið raunsæ? Femínískir bókmenntafræðingar í
Bandaríkjunum telja kvenmyndir í þarlendum bókmenntum eftir karl-
rnenn staðlaðar en ekki raunsannar. (73—74)