Þjóðmál - 01.03.2009, Side 22

20 Þjóðmál VOR 2009
verra fyrir hluthafa, kjósa þeir eðlilega
að taka sem mest að láni .
Þetta sama gerist í hefðbundinni bankastarf­
semi sem nýtur ríkisábyrgðar, bara með
annars konar áhættutöku en rúllettuspili .
Það eina sem getur komið í veg fyrir svona
hegðun er að lánveitandinn stoppi það af,
hann neiti að lána, vegna þess að hann fær
ekki verðlaun í samræmi við þá áhættu sem
tekin er með fé hans . Ríkisábyrgðin tekur
þann hvata úr sambandi .
Vítahringur hagfræðinnar
Ég vil nefna aðra tegund af vítahring, þann vítahring sem hagfræðin er í .
Vegna þeirra áfalla sem reglulega koma
upp komast flestir hagfræðingar að þeirri
niðurstöðu að ríkið þurfi að gera meira
til að koma í veg fyrir þau og skapa meira
„traust“ . Þannig verja þeir markaðinn
enn frekar fyrir mistökum sínum og gera
bönkum og öðrum kleift að taka enn meiri
áhættu en fyrr . Áður en langt um líður
hefur slík áhætta verið tekin að aftur reynir
á hið nýja öryggi . Þegar það gerist er allt
ferlið endurtekið . Þetta mun aldrei enda
með þessum hætti, því áhættan verður alltaf
meiri og meiri . Við leysum ekki vandann
með hugarfarinu sem skapaði það, eins og
Albert Einstein sagði .
Nú er að vísu talað um að herða eftirlit
með bönkum til að koma í veg fyrir
áhættutöku, en eftirlitið hefur klikkað áður
og getur klikkað aftur . Það voru beinlínis
seðlabankar heimsins sem sköpuðu
lánsfjárbóluna, með því að hvetja til
aukinnar lántöku og áhættutöku . Ef þeir
telja eftirsóknarvert að gera það aftur, til að
auka peningamagn og „koma hagkerfinu
í gang“ eins og það er kallað, munu þeir
ekki hika við það, þrátt fyrir allar reglur og
eftirlit með einkabönkum .
Að mínu mati getur þetta aðeins endað á
tvo vegu, með þjóðnýtingu fjármálakerfisins
eða afnámi ríkisábyrgðar . Þjóðnýting banka­
kerfisins færir hins vegar ríkisábyrgðina
á nýtt plan . Í stað þess að bankar hangi í
pils faldi ríkisins, hanga fyrirtækin í pilsfaldi
ríkisbankanna . Spilling af ýmsu tagi mun
þrífast og ákvarðanir munu ekki verða
teknar með arðsemi í huga, heldur pólitík
og bitlinga . Í stað þess að starfsmenn
fjármálaeftirlits veiti bönkum slakt aðhald,
t .d . vegna þess að þeir vilja fá vinnu hjá
þeim, munu starfsmenn bankanna veita
þeim fyrirtækjum sem þeir lána ekki nógu
mikið aðhald . Því miður óttast ég að þetta sé
líklegri niðurstaða en afnám ríkisábyrgðar .
Hvað gerðist í Bandaríkjunum?
Ástæða fjármálakreppunnar í Banda­ríkj unum er fyrst og fremst sú sem
hér hefur komið fram . Bankakerfið var
veikt vegna of mikillar lántöku . Jafnframt
var búin til stórabóla í húsnæðislánum
með ríkisábyrgð á íbúðalánasjóðunum
Freddie Mac og Fannie Mae, sem virkaði
á nákvæmlega sama hátt og ríkisábyrgð á
bönkum . Seðlabanki Banda ríkjanna hefur
svo séð til þess að nægt lánsfé hefur verið
til staðar til að fjármagna allar bólur á sama
tíma . Markaðurinn var farinn að trúa á
„áhættuvörn Greenspans“, sem áður hefur
verið nefnd, og hegðaði sér mjög óskyn­
samlega .
Upphaf hrunsins má finna í því að hús­
næðisbólan sprakk og hefur það leitt til þess
að fleiri og fleiri lánsfjárbólur hafa sprungið
og nú er svo komið að allt lánsfé er af
skornum skammti og svo til allir markaðir
eru í fjárþurrð, nema markaður fyrir
ríkisskuldabréf og góðmálma . Til að gera
illt verra voru margar þær eignir sem féllu
í verði notaðar sem peningar að vissu leyti
og kölluðust ígildi peninga í reikningum