Þjóðmál - 01.03.2009, Blaðsíða 86

84 Þjóðmál VOR 2009
sínum eigin skýringum, þar sem hann gerir
athuga semd ir við þá túlkunarmöguleika
sem kynntir eru, setur þá í samhengi við
kenningar ýmissa fræðimanna um Tractatus
og metur hvort samþykkja beri niðurstöðu
ritgerðarinnar .
Þau textabrot úr Tractatusi sem um ræðir
eru fyrir löngu orðin ódauðleg í heim­
spekinni . Fyrstu fjórar efnisgreinar for­
málans eru eftirfarandi (bls . 19):
„Þessa bók skilur kannski aðeins sá sem
sjálfur hefur þegar hugsað þær hugsanir sem
hún tjáir – eða a .m .k . áþekkar hugsanir . –
Þetta er sem sé engin kennslubók . – Tilgangi
hennar væri náð ef hún gleddi einn mann
sem læsi hana af skilningi .
Bókin fæst við vandamál heimspekinnar
og sýnir – að ég held – að forsenda þessara
vandamála hvílir á misskilningi á rökvísi
mannlegs máls . Alla merkingu bókarinnar
mætti orða nokkurn veginn á þessa leið: Það
sem yfirhöfuð er hægt að segja, er hægt að
segja skýrum orðum, og um það sem maður
getur ekki talað, verður maður að þegja .
Bókin vill þannig setja hugsuninni mörk,
eða öllu heldur – ekki hugsuninni, heldur
tjáningu hugsana: Því að til þess að setja
hugsuninni mörk þyrftum við að geta
hugsað báðar hliðar markanna (við þyrftum
sem sé að geta hugsað það sem ekki er hægt
að hugsa) .
Það verður sem sé aðeins hægt að draga
mörkin í máli og það sem liggur handan
markanna verður einfaldlega merk ingar­
laust .“
Tvær síðustu tölusettu greinar Tractatusar
hljóða hins vegar þannig (bls . 19­20):
„6 .54 . Setningar mínar skýra á þann hátt
að hver sá sem skilur mig mun að lokum
sjá að þær eru merkingarlausar, þegar hann
hefur fyrir tilstilli þeirra – á þeim – yfir­
stigið þær .
(Hann þarf svo að segja að kasta stiganum
burt eftir að hafa klifrað upp á honum .)
Hann verður að sigrast á þessum setn­
ingum, og þá sér hann heiminn rétt .
7 . Um það sem maður getur ekki talað,
verður maður að þegja .“
Jóhannes Philologus íhugar þrjá túlk un­
ar möguleika, sem hann nefnir „dul hyggju­
túlk unina“, „and­dulhyggju túlk unina“ og
„niður söll unartúlkunina“ . Sam kvæmt fyrst ­
nefndu túlkuninni setur Wittgen stein tján ­
ingu hugsana mörk í Tractatus, með því
að afmarka hvers konar setningar hafa
merkingu og geta þannig talist til tungu­
máls . Þó að ekki sé hægt að segja neitt
með merkingarlausum setningum geta þær
þó gegnt því hlutverki að sýna eitthvað .
Samkvæmt and­dulhyggjutúlkuninni getur
merkingarlaus texti hins vegar ekki tjáð
neitt inntak, en getur hugsanlega skapað
hæfni hjá lesandanum til að greina á milli
merkingar og merkingarleysis . Sam kvæmt
niðursöllunartúlkuninni virðist meg in mál
bókarinnar í fyrstu hafa merkingu en síðan
verða setningarnar smám saman augljóslega
merk ingarlausar . Lesandinn áttar sig
þannig á að allt meginmálið hlýtur að vera
merkingarlaust því að hvaðeina sem leiðir til
merkingarleysis er merk ingarlaust . Þannig
má líkja lestri bókarinnar við manneskju
að ganga upp stiga . Fyrstu þrepin telur hún
sig hafa traust land undir fótum, en síðan
rennur upp fyrir henni að svo er ekki og
hún kastar stiganum .
Philologus leggur fjórar spurningar til
grund vallar mati á túlkunarleiðunum:
hvort aðferð bók arinnar sé sjálfstæð, hvort
verk sem er ein ungis samsett úr merk­
ingar leysum geti skýrt nokkuð, hvort
merk ingarlaust verk geti lagt grunn að
skynsamlegri sannfæringu, og loks hvort
stuðst er við merkingarleysu þegar tjáningu
hugsana eru sett mörk, sem virðist ekki
vera leyfilegt samkvæmt textabrotunum .
Hann kemst að þeirri niðurstöðu að engin
túlkunarleiðanna geti veitt fullnægjandi