Þjóðmál - 01.03.2009, Side 23

Þjóðmál VOR 2009 21
fyrirtækja . Þannig dróst peningamagn hratt
saman í vissum skilningi þegar þessar eignir
urðu ónothæfar sem peningaígildi .
Hvað gerðist á Íslandi?
Íslensku bankarnir tóku þátt í láns fjár­bólunni í heiminum . En til að gera
illt verra hafði íslenska ríkið ýtt undir þá
trú að þeir nytu sérstakrar ríkisábyrgðar .
Lánshæfis matsfyrirtæki og lánveitendur
gengu út frá því og vöxtur bankanna
2001–2005 byggðist á þessu . Árið 2006
komu aftur á móti upp miklar efasemdir
um getu íslenska ríkisins til að styðja
bankana . Þannig kom upp krísa sem ekki
hefði verið til staðar, nema af því að þetta
var eitthvað sem skipti lánveitendur máli .
2006–2008 héldu bankarnir sér á floti, t .d .
með því að fjármagna sig með innlánum í
Evrópu . Fyrsti bankinn til að lenda í vand­
ræðum var Glitnir – og vandamál hans ollu
áhlaupi á Kaupþing og Landsbankann, auk
stjórnvaldsaðgerða í Bretlandi, sem komu
þeim illa .
Í grunninn voru eignir bankanna of
miklar miðað við eigið fé . Þeir tóku of mikla
áhættu, eins og nánast allir aðrir bankar .
Margt hefur verið sagt um að eignasöfn
bankanna hafi verið slök, en það á eftir að
koma betur í ljós . Að minnsta kosti féllu
þeir ekki vegna eigna sinna, heldur vegna
þess að þeir gátu ekki fjármagnað sig lengur .
Þar skipti miklu máli að íslenska ríkið var
ekki jafn góður bakhjarl og önnur ríki .
Það er eftiráspeki að halda því fram að
það hafi verið öruggt að þeir myndu falla út
frá því sem vitað var um þá . Slíkt er sjaldan
víst um einstaka banka, því ef svo væri, gætu
margir orðið ríkir af því að veðja á það . Þeir
voru hins vegar í mikilli hættu vegna þess
að þeir tóku mikla áhættu, eins og nánast
allir aðrir bankar .
Næstum allir bankar heims eru „tækni­
lega gjaldþrota“ – því þeir eiga ekki nóg
laust fé til að borga út innistæður og
skammtíma skuldir . Enginn myndi standast
áhlaup . Ís lensku bankarnir voru í sérstakri
hættu á að verða fyrir áhlaupi vegna þess að
í bankakerfi nútímans skiptir máli að vekja
á sér litla at hygli og ganga með veggjum .
Sömu aðferðir gilda til að forðast áhlaup
í bankaheiminum og að forðast einelti í
grunnskóla . Það skiptir máli að vekja lítið
umtal . Íslensku bankarnir höfðu hegðað sér
óvenjulega og vakið bæði öfund og umtal .
Margir gerðu sér grein fyrir því að
íslensku bankarnir væru í sérstakri hættu,
en tjáðu sig ekki um það . Enga sérstaka
snilld þurfti til og því engin ástæða til þess
að telja þá sem töluðu um þetta einhverja
sérstaka spámenn . Reyndar má spyrja hvort
þeir sem vöruðu við hafi með því átt sinn
þátt í hruninu, hvort sem manni finnst það
gott eða vont . Margir töldu ekki æskilegt að
tjá þessa skoðun opinberlega því ekki vilja
menn taka þátt í að skapa það áhlaup sem
þeir óttast . Eins og aðrar bankabólur hefði
bólan á Íslandi getað haldist uppblásin
mjög lengi, ef traust á bönkunum hefði
haldist þokka legt . Spámenn um fall banka
gera bæði gagn og ógagn . Þeir gera ógagn
til skemmri tíma með því að grafa undan
falska traustinu og geta beinlínis valdið
hruni . Gagnið sem þeir gera er að koma
í veg fyrir vöxt á bólum, veita bönkum
aðhald og minnka líkurnar á sömu bólu­
myndun í framtíðinni . Það er hættulegt að
byggja bankakerfi á því að enginn tali illa
um það .
Niðurstaðan er sú að íslensku bankarnir
hefðu trúlega ekki vaxið svona mikið ef ætluð
ríkisábyrgð hefði ekki verið til staðar, og
ekki tekið jafn mikla áhættu . Lánveitendur
þeirra hefðu stoppað þá af . Hugsanlegt fall
þeirra hefði því verið ólíklegra og minna .
Bandaríska ríkið ber líka sína ábyrgð,
en íslenska ríkið hefði getað komið í veg