RM: Ritlist og myndlist - 01.03.1948, Side 51

HOFMANNSTHAL
RM
gáfum hvorki róm hans né andliti
nokkum gaum. Hann talaði blaða-
og minnisgreinalaust og ef til vill
meira að segja án nákvæms undir-
búnings, en sökum hinnar með-
fæddu formgáfu hans, var hver
setning fullkomlega meitluð. Hann
kom með margar djarfar og snilld-
arlegar tilgátur og fann þeim ætíð
skýra og óvænta rökstuðningu.
Maður hafði óhjákvæmilega á til-
finningunni, að það, sem hann
segði, væri aðeins lítið brot af
óþrjótandi gnótt, að hann gæti
talað tímunum saman af sömu
andagiftinni án þess að slaka á
eða berskjalda sig.
1 umgengni var hann órólegur,
hvikur og viðkvæmur, uppnæmur
fyrir hverjum guBti og oft svo
önugur og taugaóstyrkur, að erfitt
var að lynda við liann. Þegar hann
fékk aftur á móti áhuga á ein-
hverju vandamáli, var líkt og
kveikt væri í tundri. Þá hófst sam-
talið í einu vetfangi upp á það
stig, sem honum einum var eigin-
legt og engum öðrum var fært að
ná. Að undanteknum Valery, sem
hugsaði með meiri nákvæmni og
hnitmiðun, og hinum eldmóðsfulla
Keyserling, hef ég aldrei átt sam-
ræður við nokkurn mann, sem átti
slíkt andríki til að bera sem Hof-
niannsthal. Á þessum innhlásnu
stundum var eins og allt yrði ljós-
lifandi í hinu tröllaukna minni
hans, hver bók, sem hann hafði
lesið, hvert málverk, sem hann
hafði séð, hvert landslag. Hver
líkingin tengdist annarri eins eðli-
lega og þegar hönd er lögð í hönd.
Þegar maður hugðist hafa náð
tindinum, hófst tjaldið jafnharð-
an að nýju fyrir næsta óvæntum
sýnum. Við þennan fyrirlestur og
við seinni kynni fannst mér ég
skynja í honum hina sönnu upp-
ljómun, þennan örvandi, hrífandi
andvara hins óendanlega, sem
skynsemin ein getur ekki að fullu
náð tökum á.
Að vissu leyti hefur Hofmanns-
thal aldrei unnið meira stórvirki
en hann vann á aldrinum sextán
til tuttugu og fjögra ára. Að vísu
dáist ég ekki minna að seinni
verkum hans, svo sem einstaka
þáttum úr leikritunum, hinum
snilldarlegu ritgerðum og brotinu
„Andreas“, sem ef til vill er feg-
ursta skáldsaga, er skrifuð hefur
verið á þýzka tungu. En eftir að
hann komst í hin nánu tengsl við
leikhúsið og áliugamál samtíðar-
innar, og varð jafnframt mark-
vissari og metnaðargjarnari í fyr-
irætlunum sínum, missti skáld-
skapur hans þessa innblásnu,
draumkynjuðu töfra, sem höfðu
heillað okkur svo mjög í fyrstu
kvæðunum. Með þeirri spásagnar-
gáfu, sem unglingum er lagin, sá-
um við fyrir, að þetta undur æsku
okkar var einstætt, og átti ekki
afturkvæmt um okkar daga.
Ingólfur Pálmason íslenzkaði.
45