Ljóðormur - 01.06.1990, Page 8

6 KatúUus
Katúllus
Hatri er ég haldinn og ást.
Hvað veldur því veit ég samt ekki.
Eitt veit ég aðeins og finn:
endalaust kvelur það mig
Þessar línur rómverska skáldsins Gaiusar Valeríusar KatúUusar gætu
verið einhvers konar yfirskrift að arvi hans og skáldskap, og þón
orðin tvö sem hann nefnir þar í upphafi, hatur og ást, myndi í okkar
huga sterka andstæðu, þá er býsna skammt á miUi þessara tilfinn-
inga i skáldskap KatúUusar og aldrei að vita hvor verður ofan á
hverju sinni, enda er þetta tvennt, eins og hann bendir á, ekki neitt
sem honum er sjálfrátt um, heldur ryðst það fram úr hugardjúpum
án J>ess að hann fái rönd við reist og veldur honum stöðugri kvöl.
Og þcssar iínur sýna einnig það umbúðaieysi sem einkennir KatúU-
us, ekkert er fjær honum en aö hyljast mauriidahjúpi orðskrúðs í
kveðskap sínum, heldur ber hann á borð hugsanir sínar og tilfinn-
ingar á svo nakinn, opinskáan og beinskeyttan hátt að það er líkast
því sem hann standi við hlið okkar og tali við okkur í trúnaði.
Ævitfmi Katúllusar, sem stóð frá 84-54 fyrir Krists burð, átti það
sammerkt með okkar öld að vera tími nokkurrar ólgu og upplausn-
ar í þjóðlífinu og rótleysis f lífi einstaklinga f Rómaborg. En Róm-
verjar voru þá einmitt að festa sig f sessi sem herrar þessa heims og
ná þrælataki á hinum sundurieitustu þjóðum, þannig að til borgar-
innar streymdi auður og vamingur hvaðanæva að. Ein hinna undir-
okuðu þjóöa voru Grikkir, sem fterðu sigurherrunum ekki aöeins
veraldleg verðmæti heldur öðru firemur þær afúrðir andans sem
spruttu af þjónustu við menntagyðjumar, og Rómverjar báru gæfú
til að feta f fótspor þeirra á þvf sviði, er fram liðu stundir.
Rómversk skáldlist er því arftaki hinnar grísku, og þótt hún kunni
því oft aö orka sem tillærö og ekki sprottin beint upp úr frjóum
jarðvegi þjóölífsins sjáifs aö sama skapi og hin grfska, ná þó einstaka
skáld f Róm að gera hin viðteknu grísku skáldskaparform aö farvegi
fyrir sfnar eigin persónulegustu tilfinningar og innstu hugrenningar,
og einn hinna fremstu í þeim hópi er Gaius Valeríus Katúllus, þótt
hann næði þvf aöeins að verða þrítugur að aldri.
Reyndar var hann ekki Rómverji í þrengri merkingu, heldur feedd-
ur í Verónu eða Verónsborg á Norður-Ítalíu, sem Rómverjar nefndu
GaUíu nær. Hann mun hafa verið kominn af mektarfólki, eins og
marka má af því að hinn mUdi Júlíus Sesar á að hafa gist hjá föður
hans á feröum sfnum norður á bóginn, þegar sýna þurfti GöUum og
Germönum í tvo heimana.
Þegar Katúllus kemur til Rómaborgar um tvítugt, heldur hann sig
ríkmannlcga og kemst fljótt inn ( hringiöu samkvæmislífsins, sem
einkenndist af talsverðri lausung. Afdrifaríkast fyrir bæði líf hans og
skáldskap þar verða kynni hans og ástarsamband við gifta konu sem
var firæg jafht fyrir fríðleiks sakir sem léttúðugs lífemis og lét sér
ekki nægja að hafa Katúllus einan sem fiiðU heldur hafði fleiri f tak-
inu, skáldinu aö vonum tU ærinnar skapraunar. KatúUus felur þessa
konu í kvæöum sfnum undir nafniu Lesbía, en þá nafngift ber vita-
skuld ekki að tengja nútfmalegri merldngu þess orðs heldur má
rekja hana tU dálætis hans á kvæðum Sapfóar skáldkonu hinnar