Fróðskaparrit - 01.01.1985, Blaðsíða 37

BURÐARVEKTIR 1 FØROYUM 1969-81
41
Munurin á miðalburðarvektunum í Føroy-
um og í Danmørk er umleið 230 g. Hann ger
seg galdandi fyri allar vektbólkar, við tað at
øll prosentmørk í minsta lagi eru 225 g hægri
í Føroyum enn í Danmørk. í Føroyum vórðu
í tíðarskeiðinum 1977-81 19 % av øllum føð-
ingum sett í gongd við heilivági, men bert 10
% í Danmørk í 1979 (15, 16, 17). Við tað at
munurin ger seg galdandi fyri allar vektbólk-
ar, og at talið á ígongdsettum føðingum upp
á seg er tvífalt talið í Danmørk, tykist greitt,
at munurin á miðalburðarvektunum neyvan
stendst av, at ígongdseting verður meiri nýtt
í Danmørk enn í Føroyum.
Aldur móðurinnar, hjúnalagsstøða og føð-
ingatal hava øll ávirkan á burðarvektina (sí
Evnislýsing). Tað var ikki møguligt at fáa
til vegar hagtøl fyri føðingatal, men bert fyri
hvussu ofta móðirin áður hevur verið við
barn (t.e. átt, hitt reis og/ella fingið fostur-
tøku).
Standardisering av føroysku miðalburðar-
vektini, so hon svarar til ta donsku viðvíkjandi
aldurs- og hjúnastøðubýti møðranna, hevur
við sær, at munurin á miðalburðarvektunum
økist við ávikavist 5 og 9 %, meðan standard-
isering viðvíkjandi hvussu ofta, móðirin áður
hevur verið við barn, hevur við sær, at mun-
urin minkar við 9 %. Munurin á miðalburðar-
vektunum fyri møður, sum ongantíð hava
verið við barn áður, og sum sostatt allar hava
júst tað sama føðingatalið (»matching«),
er 23 % minni, enn hann er fyri allar møður.
Upp á seg er talið á sukursjúkum (insulin-
krevjandi) í Danmørk tvífalt tað í Føroyum
(18). Frávik sæst ikki landanna millum í tví-
burðatíðleikanum og gentu/dreingjalutfall-
inum. Nevndu viðurskifti, sum annars hava
týdning fyri burðarvektina í tí einstaka før-
inum, sí Evnislýsing, hava sostatt onga
heildarávirkan á tann stóra munin millum mið-
alburðarvektirnar í Føroyum og í Danmørk.
Av viðurskiftum í umhvørvinum hjá barna-
konum hevur royking sterkasta árinið á burð-
arvektina á okkara leiðun (í tilafturskomn-
um londum hava tvørrandi føði og sjúkur
størri árin). Kanningar gjørdar í Onglandi
vísa (7), at um barnakonur roykja fleiri enn
15 sigarettir um samdøgrið, verður miðal-
burðarvektin hjá børnum teirra 158 g lægri
enn hjá teimum, sum als ikki roykja. Av tí
at munurin á miðalburðarvektunum er so
mikið stórur, umleið 230 g, tykist tað ikki
trúligt, at hann eina kann standast av, at
barnakonur í Føroyum roykja minni enn tær
donsku, hóast hetta kortini kann hugsast
at gera seg galdandi í ein ávísan avmarkaðan
mun. Umhvørvið hjá barnakonum í Føroy-
um man í mangar aðrar mátar vera øðrvísi
enn í Danmørk. Munurin á miðalburðar-
vektunum í báðum londunum var størri fyri
børn fødd í hjúnalagi enn uttanfyri. Um so
er, at viðurskifti í umhvørvinum eru atvoldin
til burðarvektamunin landanna millum, kann
ein sostatt hugsa sær, at hesi viðurskifti gera
meira um seg hjá møðrum í hjúnalagi enn
uttanfyri (set fyri, at roykingin eina var at-
voldin, so átti munurin Føroya og Danmarkar
millum viðvíkjandi roykivanum at verið størri
fyri møður í hjúnalagi enn uttanfyri). Burðar-
vektarmunurin landanna millum sýnist har-
afturímóti ikki at vera knýttur at móður-
aldrinum.
Mannfrøðiligar kanningar hava víst, at ís-
lendingar og føroyingar líkjast nógv (19, 20).
Tann sera høga burðarvektin, sum kemur
fyri í hesum londum aftur ímóti aðrastaðni,
kann sostatt møguliga standast av, at hesi
bæði fólkasløgini hava felags ættarbregði.
Tað er tó eins væl hugsandi, at íslendingar
og føroyingar hava okkurt í felag í umhvørv-