Fróðskaparrit - 01.01.1985, Blaðsíða 2

6
FØROYSKA BÓKMENTAALMENNIÐ 1 19. ØLD
ligt kjak. Við yrkingum sínum legði hann
upp í viðurskifti, sum als ikki raktu hann
eftir lógunum — kongur hevði valdið. Nóls-
oyar Páll vildi virka fyri, at sosialu korini
batnaðu, og treytin fyri tí var, eftir hansara
tykki, at handilin gjørdist fríur. Hann vildi
hava mørkini, sum vóru fyri búskaparligum
og andaligum virkisfýsni hjá fólki, burtur.
Hann vildi burtur úr miðøldini.
Fyrstu bokurnar
Nólsoyar Páll skrivaði onga av yrkingum
sínum. Sambært J. Jakobsen yrkti Páll Fugla-
kvæðið, meðan hann gekk aftur og fram eftir
gólvinum, og Jákup, bróðirin, skrivaði so
hvørt (J. Jakobsen 1966, s. 122). At yrkja
var ikki tað sama sum at skriva. Men longu
Jens Chr. Djurhuus, Sjóvarbóndin (1773-
1853) skrivaði kvæði síni — nøkur skrivaði
hann upp í hefti, sum er millum pappírini
eftir J. Jakobsen. J. Jakobsen vil eisini vera
við, at Fuglakvæðið skuldi vera eitt av teimum
sjáldsomu kvæðum ella táttum, sum vórðu
keypt fyri pening tá. Mátin, tað var spjatt,
samsvarar soleiðis væl við endamálið —
Fuglakvæðið man hava verið fyrstu før-
oysku bókmentir, ið hava verið handilsvøra,
eins og tað talaði fyri víðkaðum handli.
í 1822 kom fyrsta bókin á føroyskum —
við danskari týðing hjá. Tað var »Færøiske
Qvæder om Sigurd Fofnersbane og hans Æt«,
sum er kvæðasavn. Tað var umbiðið úr Keyp-
mannahavn (H. C. Lyngbye í »Fortale« til
Færøiske Qvæder 1980 (1822) s. VIII) og úr-
slit av vísindaligum og mentanarligum áhuga
í Danmark — eins og tær sokallaðu Føroya-
frágreiðingarnar í øldini frammanundan. í
byrjanini av 19. øld var romantikkur ráðandi
mentanarrák, og føroysku kvæðini serliga,
men eisini ævintýr og sagnir, kundu fylla rom-
antiska trá eftir rættiligum fornaldartilfari.
Savningin av kvæðunum veitti soleiðis dansk-
ari mál- og bókmentagransking tilverurætt-
indi. Longu Jens Chr. Svabo (1746-1824)
savnaði kvæði og skrivaði orðabók sína, fyri
at eftirtíðin kundi granska hetta málið (t.d.
Chr. Matras 1935, s. 32 ff), sum var komið
á gravarbakkan eftir hansara fatan. Roman-
tikkurin gav kvæðunum virði í sjálvum sær,
men harafturat vísir útgávan av »Færøiske
Qvæder«, at hjá summum var saknur á al-
menni í Føroyum.
Uppskrivingin av kvæðunum fór fram í
Føroyum. P. Hentze, próstur (1751-1843)
bað Johannes Klemmensen, Jóannes í Króki
(1794-1869), skriva upp, og síðan varð hetta
sent til Lyngbye í 1819. Harafturat læt J. H.
Schrøter prestur (1771-1851) tilfar til bókina.
Áhugi var við øðrum orðum fyri hesum arb-
eiði, og tilfarið var til taks. Men miðilin,
peningurin og kunnleikin, vóru ikki í land-
inum, tí tóku tey hugaðu sjálvsagt við tilboðu-
num úr danska almenninum.
Týðing Schrøters av Matteusar Evangeli-
um kom út í 1823, og danska Bíbliufelagið
fíggjaði útgávuna. Endamálið við henni var,
sambært Chr. Matras (1935, s. 44 f), at hjálpa
fólki til betur at skilja ta donsku bíbliuna og
annan religiøsan lesnað, sum var á donskum.
Tað var ikki nóg mikið at trúgva longur, hvør
einstakur mátti skilja innihaldið. Trúgvin
kravdi upplýsing, og hon var á veg at gerast
privat og persónligt vandamál. Umframt at
týða Matteusar Evangelium týddi Schrøter
eisini »Føroyinga søgu« til útgávuna, sum
C. C. Rafn (1795-1864) skipaði fyri og gav
út í 1832.
Týðandi menn i Føroyum sum Schrøter
prestur, H. C. Miiller, sýslumaður og polit-
ikari (1818-1897), V. U. Hammershaimb
prestur (1819-1909) og Niels Winther, løg-
frøðingur og politikari (1822-1892), høvdu