Tíminn - 24.12.1958, Page 2

2
★ JÓLABLAÐ' TÍMAN5 195B ★
SÉRA JAKOB JÓNSSON:
SENDIBRÉF FRÁ 1. ÖLD
P'**
! Ég vil biðja þig, lesandi minn,
j að hverfa meö mér langt aftur
i aldir, til atburðar, sem gerðist
einhverntíma á árunum 59—61
3. Kr. Um þennan atburð mundum
vér sennilega ekkert vita, ef ekki
iiefði geymst eitt ltiiö og stutt
sendibréf, meira að segja einka-
óréf, sem fjallar um persónulegt
málefni að mestu leyti. En í þessu
'bréfi speglast mynd, sem hefir ekki
aðeins þýðingu sem aldarfarslýs-
ing frá einu af merkilegustu tíma-
bilum sögunnar, heldur varpar
jósi yfir nokkur grundvallarat-
viði mannlegs samfélags á hvaða
jld sem er.
I.
Bréfritarinn
i í einu af fangelsum Rómaborg-
! ar er fjötraður maður. Hann er
! vkki glæpamaður, heldur pólitísk-
! ur fangi. Hann er maður roskinn,
og ber þess sennilega nokkur
merki, aö hann hafi ratað í margs-
j konar mannraunir um dagana. —
Gæzlan er ströng. Hann hefir
fjötra á sér nótt og dag, og fyrir
, ntan fangelsið ganga hermennirn-
j ír um og hafa nánar gætur á öllu,
sem fram fer. Það kostar varð-
manninn sjálfan lítið, ef fanginn
, sleppur úr gæzlu. Annars er fangi
; þessi engan veginn einangraður að
fullu frá umheiminum. Ef til vijl
stendur það meðal annars i sam-
bandi við það, aö hann er af háum
, stigum, rómverskur borgari, sem
hefir skotið máli sínu undir dóm
, keisarans sjálfs. Hann er maður
skólagenginn og lærður, og hefir
haft mikinn kunningsskap af
fólki af öllum stéttum. Fjötrar
hans standa ekki í vegi fyrir því,
að hann geti komizt í kunnings-
, skap við bæði óbreytta hermenn,
og liðsforingja í lífvarðarsveitum
i keisarans, og hann má taka á móti
gestum. Hann hefir stundum hjá
sér skrifara, og les þeim fyrir bréf,
sem hann sendir til vina og fiokks-
bræðra í öllum áttum. Stundum
skrifar hann sjálfur með eigin
hendi. Það kann að virðast undar-
legt, að pólitískur fangi megi þann
ig' stjórna áróðri flokks síns með
umburðarbréfum. En hann hafði
einnig önnur ráð. Vinahópur í borg
inni stendur þétt umhverfis hann.
Vér þekkjum nöfn sumra þeirra,
sem hann nafngreinir sjálfur í bréf
unum. Og nú er hann í þann veg-
inn aö kveöja tvo menn sem ætla
í ferðalag til fjarlægs lands, alla
leið til borgarinnar Kolossu í Frygíu
í Litlu-Asíu. Annar þeirra er
Tykikus, hinn heitir Onesímus,
sennilega báðir grískir eða af grisk-
um uppruna, ef marka má nöfn
' þeirra. En mikill munur er á þjóð-
: félagslegri aðstöðu þessarra
j manna. Ónesímus er þræll, — meira
að segja strokuþræll.
StrokuþrællÍRn
í Rómaveldi hinu forna var mikið
þrælahald. Þaö var venja þeirrar
j aldar, aö þeir hershöföingjar, sem
j unnu borgir, lömuðu viðnámsþrótt
j þeirra með þvi að taka nokkurn
- FILEMO
Jakob Jónsson
hluta borgaranna, bæði karla, kon-
ur og börn, og selja mannsali. Af
þessu leiddi, að meðal þessarrar
réttlausu stéttar var fjöldi fólks,
sem hafði ekki aðeins hlotið alla
menntun og uppeldi frjálsborinna
manna, heldur stóð þar í fremstu
í’öð. Sumii’ þrælanna voru há-
menntaðir heimspekingar, skáld og
vísindamenn, enda mun það ekki
sízt hafa rutt hinni grísku menn-
ingu braut í Róm, að margir hinna
æðstu manna þar, keyptu gríska
menntamenn, og fengu þeirn það
hlutverk að kenna sonum sínum.
Nú skyldu menn ætla, aö þetta
hefði oröið til þess ,að auka veg
hinnar ánauðugu stéttar, og hafa
mildandi áhrif á kjör hennar, og
svo mun það hafa orðið í einstök-
um tilfellum. En þegar á heildina
var litið, urðu kjör þrælanna i
Rómaríki svo hræðileg, að merkur
vísindama'ður hefir látið sér þau
orð um munn fara, að þjáningar
þrælanna í Ameríku á dögum þræla
haldsins í Bandaríkjunum hafi
verið eins og lítill dropi af því djúpi
kvalanna, sem var samfara þræla-
haldi Rómverja. Og sennilega hafa
fáar mannlegar verur búið að stað-
aldri við annað eins og það, sem
strokuþrælarnir áttu yfir höföi sér.
Eins og vænta mátti, var ekkert,
sem gat haldið þrælunum í skefj-
um, annað en óttinn. Og óttanum
var aö sjálfsögðu haldið við með
grimmd. Árið 61 var rómverski
höfðinginn Pedaníus Secundus
myrtur af einum þræla sinna. Af-
leiðingin varð sú, að hvorki meira
né minna en 400 ánauðugra manna,
sem tilheyrðu honum, og voru
staddir í höll hans, er morðið var
framiö, voru krossfestir, án tillits
til þess, hvort þeir voru sekir eða
saklausir. Annaö eins og þetta gekk
raunar fram af borgarbúum og olli
mikilli æsingu, en sennilega hafa
fáii’ eða engir efast um lagalegan
rétt þrælaeigenda í hinni heiðnu
Róm til að fara þannig aö.
Um strokuþrælanna er það að
segja, að ríkið sjálft hélt uppi sér-
stakri lögreglustétt til þess að hafa
hendur í hári þeirra og koma þeim
aftur í hendur eigendanna. Voru
þeir nefndir fugitivarii. — Næðist
þrællinn, var vart um annað að
ræða en hinar mestu pyndingar,
öðrum til viðvörunar. Annarhvort
brennimerkingu og vinnuþrælkun
NSBREFIÐ -
eða krossfestingu, sem yar hin
smánarlegasta allra líflátsaðferöa.
Ég hefi talið nauðsynlegt að rifja
upp þessar óhugnanlegu staðreynd-
ir, til þess aö lesendur áttuöu sig
betur á því, hvernig hin þjóðfélags-
lega aöstaða er„ þegar strokuþræll-
inn Ónesímus leggur af stað frá
Róm, ásamt Tykikusi, i langferö-
ina til Kolossu.
_ Enginn veit nú, hvers vegna
Ónesímus haföi strokið frá hús-
bónda sínum, manni a'ð nafni Fíle-
mon, sem heima átti í Kolossu. Þaö
þarf ekki að hafa veriö önnur orsök
en frelsisástin ein, löngunin til að
brjóta sér braut upp á eigin spýt-
ur. Enginn veit heldur, hvers vegna
hann hefir í fyrstunni farið á fund
fangans í hinum rómversku her-
búðum. Það gat verið það, sem vér
nefnum hrein og bein tilviljun, en
það er heldur engin fjarstæða aö
ímynda sér, að hann hafi kannast
við hinn pólitíska fanga, sem fyrir
nokkrum árum hafði komið til
Kolossu ög var i vinfengi viö hús-
bónda hans. Raunar hefði þá veriö
eölilegra, að Ónesímus hefði frem-
ur viljað forðast mann, sem gat
gefiö upplýsingar um felustað hans
í heimsborginni miklu. Sennileg-
asta skýringin er sú, aö hann hafi,
kannske áður en hann fór aö heim-
an, haft fregnir af þvi, að í flokki
þessa fjötraöa manns væri litiö
öörum augum á þrælana en annars
staöar, og þeir virtir til jafns viö
frjálsa menn.
Eitt er víst, að hann kemst í
kunningsskap viö manninn, og
verður hvorki meira-né minn'a.en
náinn vinur hans og bróöir í flokki
hans. Og nú er hann aö fara frá
honum aftur, — ekki til þess að
fara huldu höfði, heldur heim til
Filemons húsbónda síns í Kolossu.
Undir venjulegum kringumstæðum
var þetta hin versta forsending,
og atburðurinn veröur ekki skiljan-
legur, nema einmitt út frá bréfinu,
sem fanginn skrifar húsbónda hans
og lætur hann sjálfan fara með
heim.
III.
Postuli Drottins
Ég hef ekki fram aö þessu nefnt
bréfritarann með nafni, en ég veit,
að allir, sem nokkuð eru kunnugir
Nýja-testamentinu, hafa undir eins
áttað sig á, hver hann er. Og þaö
bréf, sem hér er um að ræða, er
Filemonsbréfiö, einkabréf frá Páli
postula, ritað á síðustu árum æfi
hans í fangelsinu í Róm. Einstaka
vísindamenn hafa viljaö halda því
fram, aö bréfiö væri ritaö nokkrum
árum fyrr, þegar hann var í fang-
elsi í Cæsareu eöa jafnvel í Efesus,
en sterkust rök viröast mæla með
því, að bréfiö sé ritað í Róm, enda
mun sú kenning hafa flesta for-
mælendur meöal fræöimanna.
Bréfið er ritað á grísku, og Páll
skrifar það með eigin hendi, enda
leiftrar það af persónulegu lífi,
örum geðbrigðum og sterkum til-
finningum. Ég ráðlegg lesendum
mínum að lesa bréfið sjálfir, enda
þótt engin þýðing geti komist til
jafns viö það', eins og það er á frum
málinu, þar sem höfundurinn hvað
eftir annað beitir oröunum af því-
líkri íþrótt, að oss finnst sem bar-
dagi upp á líf og dauöa sé háður
með hreyfingum, sem betur hæfi
léttum dansi, — og hin dýpsta al-
vara hefir gletni og kýmni að ívafi.
Á fjórðu öld var háð nok-kur bar-
átta um þetta bréf, og það var þá
skoðun ýmsra, að það ætti ekki
heima í helgiritasafninu, vegna
þess aö það væri einkabréf, en hefði
lítið að segja um útlistun trúar-
lærdómanna. En guðfræðingar
seinni alda virðast ekki eiga nógu
sterk orð til að lofa þessa bók-
menntaperlu, sem er betri útlistun
á meginkjarna kristinnar trúar en
margar blaösíður fræðirita, hversu
nauðsynleg sem þau kunna að vera.
IV.
Bréfií
Virðum nú nánar fyrir oss þetta
bréf, sem þrællinn Ónesímus tekur
með sér til heimferðarinnar.
Bréfritarinn byrjar að þeirrar
tíðar hætti meö því að kynna sig
og. flytja kveðju frá sér og Tímóte-
usi, sem hjá honum er, til Fílemons,
sem á að taka viö bréfinu. En jafn-
framt heilsar hann Appíu og Arkipp ,
usi, sem ef til vill hafa verið kona
og sonur Filemons, og loks biður
hann að heilsa söfnuðinum, sem
tilheyrði heimilinu, eöa hafði þar
bækistöð. Það lítur með öðrum orð-
mn út fyrir, aö heimilisfólkið hafi
verið kristið, og einhver hópur krist
inna manna verið vanur að koma
þar saman til bæna.
Næst kemur kveðja með því orða-
lagi, sem prestar nota enn við
ýmsar athafnir: „Náð sé með yöur
og friður frá Guði föður vorum og
Drottni Jesú Kriisti". Friður, —
eirene, — var megin innihald hiim
ar fornu, grísku kveðju, sem notuð
var þá víða um lönd. Jesús heils-
aöi t.d. lærisveinum sínum með orð-
unum „Friöur sé með yður“. — En
meðal kristinna manna varð al-
gengara að nota orðin „náð og
friJÖur,, saman. „Karis kai eirene".
— En jafnframt fólst þáð í kveðj-
unni, að náðin og friðurinn væru
gjafir hins himneska Föður, og
Drottinn Jesú Krists.
Gamlar velgeríir
Að kveðjunni lokinni hefst hið
eiginlega bréf á því, að postulinn
minnist gamalla velgjöröa File-
mons viö kristna bræður. Filemoon
hefir sýnt, að hann ber bæði traust
til Drottins sjálfs og kristinna
manna. Páll getur þess, að hann
minnist Filemons í bænum sínum,
svo að trúarsamfélag hans verðl
áhrifamikið í þekkingu alls góðs,
„í oss (og) til Krists“, eins og hann
kemst að oröi. Hann minnir enn-
fremur á, að hann hafi sjálfur
hlotið mikla gleöi og huggun af
kærleika Filemons. Og hér notar
Páll meira að segja orðið agape,
sem þýðir hinn algerlega óeigin-
gjarna kærleika, sem elskar til að
gefa, en ekki til aö taka við. Það
er meira en samúð eða væntum-
þykja, og fer alveg í öfuga átt við
hinn algenga mannlega kærleika,
þegar elskað er fyrst og fremst