Vísir - 30.04.1933, Blaðsíða 15

VÍSIR
[—^niiiniiiiiiiiiiiitiHHiininiiiinmniiiiiiiiiiiiimiHniiiiniiiiiii!niiniiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiíiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiMHniiiiiiiiiiiiiiininiRimHiiií||“~|
ilillllllllIlllllliiiltillllliilllllUlll hillnr: » liC 0.1
SKÓLAVÖRÐUSTÍG 4 & 6B.
Smíðar húsgögn, svo se:
I
Bönoð, pdleruö og málnð
Svefniierber^is,
Borðstoiu,
Skx*itstoiu9 ’
Búdariimréttingu o.fl.
Gætir jafnan vandvirlcni í efnisvali og vinnn.
Elsta og stærsta liiisgagnavinnustofa á íslandi.
Sími 3107. — Símnefni: Jonhaíco, Reykjavík.
iiiiiiiniiiiiiíiiiBíiiiniiiiMiiiiiiii!iiiiiiiniimiiiiiiiíiiíiuiiiiiiiiiiiiiiiii:iiiiii[iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniii>iiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiniiiiiiiiiiiiiiiiii!iiiiiiii!

Nutima socialisminn á rætur
sinar að rekja til upplýsinga-
stefnunnar í heimsþeki 18. alá-
arinnar, sem krafðist hins
„náttúrlega“ jafnréttis allra
manua bæði i réttarfars-. og
efnahagslegu tilliti. Frjóanginn
að kiöfum sameignarstefnunn-
ar lá fálinn í kröfu Rousseaus
um frelsi og jafnrétti einstak-
linganna. Raunar var R. ekki
socialisti heldur demokrat-lýð-
ræðissinni. Hann var með hin-
unxríkisréttarlegu- (ríkjaskipu-
lags) kenningum sínum (ríkið
hvílir á grundvelli frjálsra
samninga milli einstakling-
anna, hið æðsta vald í ríkinu
er því i höndum þeirra, sem
heild, — í höndum þjóðarinn-
ar), lxinn andlegi faðir frönsku
stjórnbyltingarinnar og stjórn-
arskrárinnar i Bandarikjunum
við stofnun lýðveldisins þar.
Hinn vísindalegi frömuður
socialismans er Karl Marx
(1818—1883). Hann hefir skap-
að.lokað hagfræðilegt vísinda-
kerfi, bygt upp á lieimspekileg-
um, félagsfræði- og hagfræði-
iegum grundvelli. Efniviðnum
í það hefir hann safnað viða
að (Ricardo, Hegel o. s. frv.),
en hann hefir með mikilli rök-
fimi telgt þá til og fundið þeim
stað í lxinní risavöxnu byggingu
sinni. Hér skal ekki gerð til-
raun til að rekja hagfræðis-
kenningar K. Marx eða leggja
dóm á þær. Til þess eru þær
ofviða. En margar af kenning-
'mn hans eru nú álitnar úreltar
og vísindalega liraktar af and-
stæðingum hans.
Þegar maður gerir sér grein
fyrir þeir^j öfurgnægð af and-
legum kröftum, andlegri skarp-
skygni, sem varið, hefir verið
► þágu. viðslkiftavísindanna,
virðist, með tilliti til núverandi
ásigkomulags framleiðslu- og
viðskiftalífsins, árangurinn
minni en vænta mætti. Hag-
fræðin stendur að miklu leyti
ráðþrota andspænis þeim sjúk-
dómseinkennum þess sem nú
ber mest á.
Þeir, sem telja sig best sjá
hvert stefnir, spá hagfræðinni
þá einnig bráðs aldurtila. Hið
ríkjandi þjóðskipulag sé þegar
úrelt. Það tilheyri nú eingöngu
þeim hluta hinnar sögulegu
þróunar, sem liggur á bak við
líðandi stundj sé nátttröll, sem
dagað hcfir uppi við úrris
nýrra tíma*. og núverandí VÍð-
skiftafynrkoíhulag hafi gengið
sig sjálft til grafar. Það sé því
tiíni til kominn fyrir hagfræð-
ingá og félagsfræðinga þá, sem
töldu sig vökuménn þessa
skipulags, að ganga til hvílu
og sofa úr sér lúa langra and-
vökunótta, í leit eftir löndum,
sem sokkin eru í timans sæ.
Þeir glima við skugga nátt-
tröllsins og fái ekki skilið
ljóma hins nýborna dags.
Vér stöndum óefað á mikil-
vægurn tímamótum. Vér horf-
um hugnumdir á hamfarir
tækninnar og getum ekld var-
ist þeirri hugsun, að manns-
andinn lxafi hér vakið upp
draug, sem honmn muni veit-
ast erfitt að fá bugað óg gert
að auðsveipum þjóni í þágu
framleiðslu- og viðskiftastarf-
seminnar. Vér trúunx því ekki,
af reynslunni, að mannkynið
sé komið svo langt á broska-
braut sinni, að því muni nú
takast að skapa sér þá Paradís
fullnægingarinnar, sem það
glataði um leið og það tók að
ráða rúnir lífsins, fór að rækta
hjá sér þarfir, er hin óþrosk-
aðri systkini þess þekkja ekki,
en kostar óendanlegt strit að
fullnægja. Sá heimur verður á-
vöxtur ómælanlegs þróunar-
ferils kraftanna, sem mann-
kvnið verður fremur áhorfandi
að en brautryðjandi hér eftir
eins og hingað til. Leiksviðið
mun hreytast oft og tilfinnan-
lega á þeirri leið. En hlutverk
hagfræðinnar verður alt af það
sama: að leitast við að skilja
og skýra hina fjölþættu, sívirku
stárfsemi til uppfyllingar
mannlegra þarfa.
Iðnaður og
Eftir dr. phil. Björn Björnsson.
I. Almenn þróun vinslustarf-
seminnar.
Sú starfsemí, sem rniðar að
því að liafa þá ýiiisu hluti, sem
hið mannlega líf þarfnast til
viðhalds sér, til reiðu, þegar
lífsþarfirixar kalla og í því á-
sigkomulagi, er þær kfefjast,
nefnist framíeiðsla eða fram-
leiðlustarfsemi. t aðeins nxjög
fáum tilfellum eru þessirlilutir
þannig fyrir liendi á Ixorðum
náttúrunnar, að ekki þurfi ann-
að en grípa til þeirra þegar
Jiörfin krefur. Og þeir hlutir,
sem náttúran tilreiðir ein, geta
aldrei fullnægt, nema hinum
frumstæðustu eða upprunalegu
þörfum, náttúruþörfunum. En
um leið og nxenningin eykst og
nxaðurinn fjarlægist meir og
meir hið áhyggjulausa líf í
skauti náttúrunnar, verða þarf-
irnar fleiri og f jölbreyttari. Öll
framþróun byggist á því, að ná
æ fullkomnara valdi á efninu,
sem nxaðurinn brevtir og mót-
ar samkvæmt þörfum sinum.
Hvar, sem vér virðum þessa
starfsemi fyrir oss, sjáum vér
að hún er nátengd einhverju
sérstöku félagsskipulagi. Mað-
urinn lifir altaf innan einhverr-
ar félagsheildar. Framleiðslu-
starfshættirnir mótast af fé-
lagsskipulaginu og þeir liafa
jafnframt mikil áhrif á þróun
þess. Hin upprunalega félags-
lieild eða félagseining er fjöl-
skyldan. Til hennar eða öllu
lieldur heimilisfélagsins, eiga
öll önnur félagsleg fyrirbrigði
rætur sínar að rekja, og þessi
félagsheild er altaf og alstaðar
einn sterkasti þáttur félagslífs-
ins, þó að hún hafi á hinum
hærri þróunarstigum aðra og
þá jafnframt minni þýðingu en
áður.
Framleiðslan greinist i tvent:
frumframleiðslu- og vinslu-
starfsemi; hin síðari hefir einn-
ig tvær aðalgreinar, sem nefn-
ast iðnaður og iðja. Framleiðsl-
unni fylgir, annaðhvort óháð
henni eða í sambandi við hana,
tjreifingar eða viðskiftastarf-
semi.
Eftir skipulagi framleiðslu
og viðskifta er hægt að skifta
því i tvo meginþætti: Eigin
framleiðslu og arðstarfsemi.
Hið fyrnefnda fyrirkomulag er
sögulega séð hið upprunalega,
en það tiðkast altaf að ein-
hverju leyti, einkum i frum-
franxleiðslunni. Hið síðara, arð-
starfsemin,hefst fyrst þegar far-
ið er að framleiða fyrir mark-
aðinn og byrj að er að nota sér-
stakan viðskiftamiðil, pening-
ana. Viðskiftin, senx verið
höfðu undantekning, verða að-
alþáttur efnahagsstarfseminn-
ar. Peningunum er hægt
skifta fyrir allar lífsna\\ðsynj-
ar, hverju nafni sejn nefnast.
jÞeir prg ef svyq mætti að
orði Iiomast, kristallað
mæti, sem hægt er að safna ög
geyma, auður eða eign. Hing-
4 ^ð til hafði landið eitt haft
slíká í'tgúrieíka. Arðstarfsemin
verður í þvi fólgin að afla pen-
inga, og fjármunirnir, féð,
verður, auk landsins og vinn-
unnar, þriðji aðalþáttur fram-
leiðslustarfsenxinnar. Þá mynd-
ast fyrst sú grein vinslustarf-
seminnar, sem nefnist iðja,
lxingað til liafði aðeins þekst
iðnaður í einliverri mynd.
Hér ætla eg aðeins að gera
þessar tvær höfuðgreinar
vinsulstarfseminnar að um-
talsefni: iðnað og iðju.
Ef vér virðum þær fyrst fyr-
ir oss frá sjónarmiði viðskift-
anna, sjáuin vér mun þeirra
aðallega í því fólginn, að hlut-
ir þeir, senx iðnaður framleið-
ír, verða upprunalega ekki
nema í fáum tilfellum tæki
sjálfstæðrar arðstarfsemi eða
verslunarvara. 1 iðjunni er
þetta alveg öfugt. Þegar um
iðnað er að ræða, eru fram-
leiðandinn og neytandinn altaf
i nánu sambandi hvor við ann-
an og leíðin á milli þeirra er
stutt. Annað hvort eru þeir
einn og sami maðurinn eða
meðlimir sama heimilisfélags-
" ■ V