Morgunblaðið - 26.06.1930, Blaðsíða 5

annars gilti það sem lög þaðan í frá.
Alþingi hafði sjerstakan ríkissjóð
og má ætla, að hann hafi upphaflega
heitið aZlsherjarfje. Um fastar tekjur
ríkisins er ókunnugt, en á hinn bóg-
inn eru til heimildir fyrir því, að þeg-
ar um sjerstök útgjöld var að ræða,
var lagður nefskattur á þingbændur.
Að lögum var lögð ákveðin fjárhæð
til höfuðs hverjum sakamanni. Til
höfuðs þeim, er unnið höfðu skemd-
arvíg, Voru lagðar 3 merkur silfurs,
og var það fje goldið á Alþingi af
goðum landsins, er síðan jöfnuðu því
niður á þingmenn sína. Allur kostn-
aður við alþingishaldið er eðlilegast
að hugsa sjer, að upphaflega hafi ver-
ið greiddur af allsherjarfje, og þar á
meðal kaup lögsögumanns, sem var
200 álnir.
AUsherjargoðinn, er helgaði þingið,
mun hafa undirbúið þinghaldið, sjeð
um, að sæti væru sett upp á þing-
staðnum og alt væri þar í lagi, er
þingið hófst. Ennfremur gekst hann
fyrir og stýrði lögsögumannskosningu.
Hefir hann óefað haft sjerstaka þókn-
un fyrir starf sitt.
Lögsögumaður var annars sá, sem
stjórnaði störfum þingsins. Átti hann
sitt sjerstaka ákveðna rúm, bæði á
lögbergi og í lögrjettu. Lögsögumað-
ur var kosinn til þriggja ára í senn. Á
lögbergsfundi var gert út um það, hver
vera skyldi lögsögumaður, og var út-
nefningin síðan staðfest á lögrjettu-
fundi, þar sem lögboðið var, að allir
skyldu gjalda samkvæði við kosning-
unni, eða, með öðrum orðum, staðfesta
niðurstöðu lögbergsfundarins. Eftir
þrjú ár var lögsögumaður laus, ef hann
vildi, en að öðrum kosti hjelt hann
embættinu áfram, ef meiri hluti lög-
bergs var honum fylgjandi, og fór þá
ekki fram nein kosning. En vildi meiri
hluti höfðingja ekki hafa hann áfram,
eða hann sjálfur vildi vera laus, eða
lögsögumaður hafði fallið frá, fór
fram lögsögumannskosning. Einnig gat
lögbergsfundur með afli atkvæða, vikið*
lögsögumanni frá, ef hann vanrækti
embættisskyldu sína, var t. d. ekki kom-
inn til þings á föstudagsmorgun, er
landsmenn gengu til lögbergs, og hafði

:

ekki lögleg forföll fyrir sig að bera.
Lögsögumaður skipaði lögberg, og
var það í því fólgið, að þeim mönn-
um, er mæla þurftu málum sínum á
lögbergsfundi, vísaði hann til sætis á
lögbergi rneðan þeir biðu þess, að röð-
in kæmi að þeim til þess að segja fram
mál sitt.
Lögrjettusamþyktir birti hann þing-
heimi á lögbergsfundi. Jafnframt hafði
hann skyldu til að segja upp hver þau
lög, er lögberg óskaði. Entist honum
ekki fróðleikur til þess, gat hann
kvatt fimm eða fleiri lögfróða menn
á fund með sjer til þess að komast að
niðurstöðu um, hvað lög væri. Jafn-
framt var lögsögumaður skyldur til
þess að gefa upplýsingar um það á
þinginu, ef þess var óskað, hvað lög-

Almannagjá.
mál væri, bæði á Alþingi og heima í
hjeraði. Nú gat það komið fyrir, að
fleiri eða færri höfðingjar hjeldu því
fram, að lögsögumaður hefði rangt fyr-
ir sjer um eitt eða annað, er hann kvað
lög vera. Var slík þræta kölluð lög-
málsþræta og var úrskurður um hana
að minni ætlan upphaflega feldur að
lögbergi með atkvæðagreiðslu um það,
hvorir hefðu rjettara fyrir sjer, lög-
sögumaður eða hinir, er í móti mæltu.
II.
NÝMÆLI ÞÓRÐAR GELLIS.
Þegar Alþingi hafði starfað um nokk
ur ár, kom það í Ijós, að það var
erfitt að fá málsúrslit með dómi á
þinginu. vegna þess, að dómur var
Otsýn yfir Þingvelli af Almannagjárhamri eystri.
því aðeins gildur, að hann væri ekki
vjefengdur og alJir dómendur gyldi
samkvæði við honum. Afleiðingin var
því, að óbilgjarnir höfðingjar, sem
verja vildu rangan málstað, gátu nefnt
þann mann í dóm, sem þeir fyrir-
fram höfðu trygt sjer, að dæmdi sjer
í vil, en ekki að lögum.
En á þessu rjeð Þórður gellir bót
með tillögu sinni um að skifta land-
inu í fjórðunga, og skipun fjórðungs-
dóma. Hefir mikið verið ritað um þenn-
an þátt alþingissögunnar, en rann-
sóknir mínar hafa leitt til þess, að það
muni alt miður rjett, og niðurstaðan
orðið ný lausn á þessu vandamáli. Er
hún í stuttu máli þessu:
Alþingisdóminum var skift í fernt,
og níu dómendur skipaðir í hvern
fjórðungsdóm, á þeim grundvelli, að
enginn höfðingi nefndi mann í dóm
til þess að dæma um sök á hendur sjer
eða sinna samfjórðungsmanna. Var
þessu takmarki náð með þeim hætti,
að sett voru á stofn þrjú vorþing í
hverjum fjórðungi, með þrem höfð-
ingjum hvert. Var síðan, að því er jeg
ætla, hvert hinna þriggja vorþinga í
hverjum landsfjórðungi látið skipa
einn mann í hvern fjórðungsdóm, fyr-
ir hina aðra þrjá fjórðunga landsins,
en ekki skipa neinn mann í sinn eig-
in fjórðungsdóm. En um það var, að
mínu áliti, varpað hlutkesti, í hvern
hinna þriggja fjórðungsdóma hver
einstakur hinna þriggja höfðingja vor-
þings skyldi nefna sinn þriðjungsmann,
eins og komist er að orði í Grágás.
Hvað löggjafinn á hjer við eða meint
er með orðinu þriðjungsmaður, er ó-
ráðin gáta. Lausnin hjá mjer er, að
orðið þriðjungsmenn hafi verið haft til
þess að tákna þá íbúa innan hvers
vorþings, er heyrðu undir hvert ein-
stakt goðorð hvers hinna þriggja goða
í hverju vorþingi.
Tilgangurinn með ákvæði Grágásar
um, að goði skuli nefna sinn þriðjungs-
mann í dóm, skoða jeg því að verið
hafi sá, að einskorða dómnefnuna úr
hverju vorþingi við íbúa vorþingsins,
svo að það ætti sjer ekki stað, að goði
gæti nefnt þingmann í dóm, er hann
5