Morgunblaðið - 26.06.1930, Blaðsíða 41

000000000000000000000000<00<00000<000000000MORGUNBLAÐIÐ oo oooooooooooooooooooooooooooooooooooooo
landnámsmönnunum, að þeir
hafi verið smiðir góðir og sumir
járngerðarmenn. — Þektastir
þeirra eru Skallagrímur Kveld-
puri, skrautprjón, skrautsmíði
úr látúni og járni, horni, beini
o. fl., sem sjá má á söðlum, svip-
um, reiðtýgjum og allskonar hús-
Fljettusaumsábreiða, marglit, með Ijósgrænum grunnlit.
úlfsson, sem bæði var skipasmið-' gögnum, kirkjumunum og ótal
ur góður, og hefir því smíðað fleira. Jafnvel bókagerð, bæði
trje alment eftir því, sem með prentun og band, var til muna
þurfti, járnsmiður og járngerð- skrautlegri og íburðarmeiri fyr
.armaður. Nú á dögum mundi það á tímum en nú er farið að verða,
talið ærið verk fyrir einn mann,'á þessari stórframleiðslunnar
að sjá um járnbræðslu úr járn-'öld, þegar jafnvel bókagerðin í
steinum og mýrarrauðar smíða öllum atriðum er á leiðinni til
áhöld, verkfæri og önnur gögn að verða verksmiðj uiðnaður eða
úr járninu handa stóru heimili,
og síðan skip og annað úr trje.
Þó er ekki annars getið, en að
Skallagrímur ha'fi stundað bú
sitt vel, og stirður varð hann
iðja. —
Nú er lítið orðið eftir af list-
iðnaði þessum. Það helsta, sem
eftir er, er útskurður og vefn-
aður, baldýring og þess háttar
aldrei að beita vopni, ef við þóttþHafa þó heimilisiðnaðarfjelögin
þurfa. Hjer var því ekki um að- barist góðri baráttu við að halda
alstarf að ræða, heldur heima-
iðnað, og svo var um flesta þá,
•er við iðnaðarvinnu fengust alt
fram undir síðustu öld. Að slík
iðnaðarvinna hafi verið nokkuð
almenn, og að hún varð að hrein-
um listiðnaði í höndum margra,
<er ekki að efa. Um það bera vitni
ýmsir þeir munir, sem um er
xætt í sögum og sögnum og sumir
hafa jafnvel geymst til vorra
daga, eins og t. d. útskurðir ým-
iskonar, glitvefnaður, pell, pur-
uppi kenslu og kunnáttu í því
af þessari gömlu list, sem enn
er hægt að vinna sem heimilis
iðnað.
Eins og fyr er getið, þá var
iðnaðarstarfið áður meir rekið
aðallega sem aukastarf. Jafnve
prentunin, eftir að prentsmiðj-
urnar komu hingað, var lengi
vel aukastarf, þar sem prentar-
arnir voru annaðhvort prestar
eða bændur, og stunduðu bú-
skapinn sem aðalatvinnu. Forn'

-
Þ] oðminjasafni
Útskornir munir
sögurnar geta ekki um neinn,
sem hafi stundað iðnað sem að-
alatvinnu, í þeirri merkingu, er
vjer nú notum það orð, en iðn-
að kölluðu fornmenn handa-
vinnu alla, hvort sem viðkom
búskáp, sjósókn eða öðru.
Þá mun svo hafa verið um
marga af fornmönnum hjer á
landi, að þeir notuðu veturna
til smíða nær eingöngu, og svo
er sagt um Þorstein, son Þor-
kels kugga, ,,at hann var iðju-
maður mikill ok helt mönnum
mjök til starfa .... Þorsteinn
hafði látit gera kirkju á bæ sín-
um. Hann lét brú gera heiman
frá bænum; hon var ger með
hagleik miklum. En utan S'
órúnni, undir ásunum, þeim er
upþi heldu brúnni, var gert með
hringum, ok dynbjöllur, svá at
heyrði yfir til Skarfstaða, hálfa
viku sævar, ef gengit var um
'orúna, svá hristust hringarnir.
Hafði Þorsteinn mikinn starfa
fyrir þessari smíð, því að hann
var járngerðarmaðr mikill“. —
Var þetta vetrarvinna Þorsteins
og þeirra vetrarsetumanna hans
Svo var það og fram eftir öllum
öldum, að hjá flestum voru iðn-
aðarstörfin aðeins vetrarvinna
I lok 17. aldar óg byrjun
þeirrar 18. fara að koma hingað
einstaka lærðir iðnaðarmenn út-
lendir og íslenskir, sem lært
höfðu ytra. Þó höfðu þeir marg-
ir hverjir ýms önnur störf sam-
hliða. Ástæðan var sú hin sama
og áður er getið, að verkefni
voru ekki nóg fyrir hendi innan
þeirra fjarlægða, sem þeir með
hægu móti gátu náð til. Það
er fyrst, er sígur á seinni hluta
18. aldarinnar, að iðnaðarmenn-
irnir geta gefið sig eingöngu
að iðn sinni. En fáir voru þeir
fram eftir öldinni, og í mann-
talinu frá 1800 er aðeins getið
um 5 iðnaðarmenn í Reykjavik.
Þessir iðnaðarmenn voru: bak-
ari, skósmiður, járnsmiður og 2
trjesmiðir. Ibúar Reykjavíkur
voru þá orðnir 300.
Samkvæmt manntalinu 1850
voru 40 iðnaðarmenn í Reykja-
vík, sem þá hafði 1150 íbúa, en
11 á Akureyri (íbúar 431). —
Þessir 40 iðnaðarmenn í Reykja-
vík voru: 15 trjesmiðir, 4 járn-
smiðir, 4 skósmiðir, 3 prentarar,
2 bakarar, 2 glerskerar, 2 hatt-
arar, 2 söðlasmiðir, 2 múrsmið-
ir, 1 silfursmiður, 1 bókbindari,
1 beykir og 1 sótari. Það eru 13
iðngremir, sem hjer er um að
ræða og má telja mikið á þeim
tíma. Auk þessara 40 iðnaðar-
manna eru taldir nokkrir lær-
lingar í sumum iðnaðargreinun-
um, sem sýnir, að þá þegar hef-
ir verið komið á reglulegt iðn-
nám. Einskorðuð fjelög í sjer-
greinum iðnaðar mynduðust þó
ekki hjer eins og í Danmörku
(Laugeue), Þýskálandi og víð-
ar. Fjölmennið í hverri iðngrein
var hjer ekki nægilegt til þess.
í reglugerð um próf iðnaðar-
nemenda frá 1903 eru taldar
25 iðngreinir. Eru þar í taldar 9
af framangreindum iðngreinum
og auk þeirra: pjátrarar, renni-
smiðir (trje), drifsmiðir (gjörtl-
arar), hjóla- og vagnasmiðir,
lásasmiðir, eirsmiðir, málarar,
húsgagnasmiðir (snikkarar) úr-
arar, sútarar, hanskamakarar,
naglarar, kaðlarar, skraddarar,
tóbakspinnarar og vefarar. Aft-
ur eru þar ekki nefndir bakarar,
glerskerar, prentarar og sútar-
ar, og virðist ekki ætlast til, að
gert sje próf í þessum iðngrein-
um.
þá stundað hjer sem iðn. Ekki
verður því þó neitað, að þörf
væri hjer á manni eða mönnum,
sem kynnu glerskurð og gætu
jafnvel slípað gler ef á lægi, og
hætt er við, að fljótlega bætist
fleiri iðnir við, eftir því, sem
Krossofin ábreiða, Gobelin vefnaður.
Samkræmt reglugerð um iðn- iðju- og iðnaðarstarfsemi eykst
aðarnám frá 31. des. 1928 telj- hjer og þróast. Svo mikið er víst,
ast hjer nú 49 iðngreinir próf- J að í sumum greinum hafa kom-
skyldar. Hafa þar af ekki áðum ið fram raddir um frekari verka
verið nefndir kökugerðarmenn,; skiftingu, en nú var ákveðin, t.
hárgreiðslukonur, hárskerar,: d. að aðskilja söðla- og áktýgja-
hitaleiðslumenn, gaslagninga-| smíði í tvent, þar sem nú er far-
menn, húsgagnafóðrar, ketil- og ið svo að verða á verkstæðun-
plötusmiðir, feldskerar (bundt- um, að sömu mennirnir vinna
mager), kvenhattarar, letur- að jafnaði ekki hvorutveggja
grafarar, ljósmyndarar, stein- störfin. Ennfremur að bæta við
smiðir, myndskerar, myndfald- t. d. slátrurum, línstífum, gips-
arar (innrömmun), netarar,; steypumönnum (Stukkatörer)
prentsetjarar, rafvirkjar, raf-’ o. fl. Aftur eru aðrir, sem vilja
vjelavirkjar, útvari>svirkjar, sem minst af verkaskiftingum
saumakonur, seglasaumarar,' vita; íhaldsmennirnir, sem vilja
sjóklæðagerðarmenn, steyparar,
tágaríðar, veggfóðrarar, og vjel-
virkjar. Af þessum iðnum má
merkilegt heita, að
arar, ljósmyndarar,
halda í gamla og úrelta fyrir-
komulagið, að sami maðurinn
káki við alt, eins þar sem fjöl-
leturgraf-' mennið er orðið svo mikið, að
prentsetj- fullkomið starf er fyrir hendi
arar og seglasaumarar skylduifyrir flokk manna í hverri sjer-
ekki vera teknir með í reglu- j grein. Fullkomnun í starfinu
gerðinni frá 1903, því að þetta.fæst ekki nema með því, að tak-
voru alt þektar iðnir í þá dagajmarka verksviðið og leggja þar
og eins þær, sem áður voru alla orku í, og íslenskir iðnað-
nefndar, t. d. bökun og prent- armenn verða aldrei samkeppn-
un. I nýju reglugerðinni eru aft-' isfærir við útlendan, innfluttan
ur á móti ekki taldir með gler- iðnaðarvarning, nema þeir fylg-
skerar, drifsmiðir, lásasmiðir, | ist vel með öllum aðferðum,
hanskamakarar, naglarar, kaðl- gerðum og breytingum, sem í
arar, tóbaksspinnarar og vefar- umheiminum verða á því sviði.
ar, þar sem ekkert af þessu er|— Hitt er ofur-eðlilegt, eftir
Útskorinn skápur úr furu.
— 41 —