Morgunblaðið - 26.06.1930, Qupperneq 44

MORGUNBLAÐIÐ
Falkaorðan.
I. Stórriddarakross. II. Riddarakross, framhlið. III. Riddarakross, bak-
hlið. IV. Innsigli orðunnar. V. Band stórkrossriddara. VT. Stórkross-stjarna.
VII. Brot a£ keðju stórmeistara, með stórriddarakrossi.
Hin konunglega íslenska
fálkaorða er stofnuð af konungi
vorum Kristjáni X. hinn 3. júlí
1921, til þess að sæma með
henni þá menn, innlenda og út-
lenda, og þær konur, sem öðr-
um fremur hafa eflt hag og
heiður fósturjarðarirtnar. — Er
konungur íslands stórmeistari
orðunnar. Orðubræður skiftast
í: Stórkrossriddara, Stórriddara
og Riddara.
Sameiginlegt merki orðunnar
er gullrendur, innskorinn, hvít-
steindur kross og almuhornin
stýfð af inn á við. Framan á
krossinum miðjum er gullrend-
ur, blásteindur skjöldur og á
honum silfurfálki, er lyftir
vængjum tíl flugs. Aftan á
krossinum miðjum er fanga-
mark stofnandans með kórón-
unni yfir, gylt á hvítu. Utan um
fangamarkið blásteind, gullrend
rönd og á hana letrað með
gullnum stöfum: Fyrsti desem-
ber 1918 (fullveldisdagurinn). j
Krossinn ber kórónu konungs.
— Krossar stórkrossriddara og
stórriddara eru jafnstórir. Ridd-
arakrossinn er minni — Band
orðunnar er heiðblátt, en jaðar
hvítur, með hárauðri rönd;band
stórkrossriddara breiðast, en
riddara mjóst.
Stórkrossriddarar bera kross-
inn á hægri mjöðm í bandinu
um vinstri öxl. Stórriddarar
bera hann í bandinu um háls-
inn, en riddarar á brjóstinu
vinstra megin. Stórkrossriddarar
bera ennfremur á brjóstinu,
vinstra megin, átthyrnda silfur-
stjörnu og á henni krossmerk-
ið, kórónulaust. Embættismenn
kirkjunnar og vígðir kennarar
í guðfræðideild Háskólans, sem
eru stórkrossriddarar, bera
krossinn, þegar þeir eru í ein-
kennisbúningi kirkjunnar, í
bandi um hálsinn.
1 innsigli orðunnar er stór-
krossstjaman og letrað á það:
Sigijlum ordinis regii Falconis
Islandice. Á bandi fyrir ofan
stjömuna standa einkunnarorð
Jóns forseta Sigurðssonar:
„Aldrei að víkja“. Fyrir n^San
stjömuna: Christianus: X
Fundator.
Við hátíðleg tækifæri ber
stórmeistarinn, auk stórkross-
stj'öraunnar, merkið í gullnri
keðju um hálsinn. Keðjan lið-
ast í blásteinda skildi með silfr-
uðum fálka og fangamark stofn-
andans, Kristjáns konungs tí-
unda, til skiftis.
Uitar á Islanði.
I rúmlega 1000 ár frá því að
ísland bygðist var ekkert að-
hafst til þess að leiðbeina
skipum sem hingað sigldu, eða
voru í förum með ströndum
fram. Hafa siglingar til lands-
ins þá verið ærið háskasamlegar
meðan nóttin var dimm. Sigl-
ingamennirnir höfðu ekkert til
að fara eftir, hvorki vita nje
önnur siglingamerki og ekki
dugðu mælingar heldur, því að
engin voru sjókortin. Gamlir
menn muna það, er fyrstu sjó-
kortin komu, og sumir þeirra
hafa orðið svo frægir að „sigla'
út úr kortinu“, eins og kallað
var, þegar lengra var siglt en
mælingar náðu með ströndum
fram.
Það eru rúm 50 ár síðan að
byrjað var að kveikja á elsta
vita Iandsins, Reykjanesvita
(1. des. 1878). Var hann reistur
á Valahnúk, skamt frá bjarg-
brúninni. En bjargið eyddist
smám saman og nú er sá viti
horfinn, hruninn í sjó að mestu.
Árið 1907 var reistur nýr viti
innar á nesinu, á svokölluðu
Bæjarfelli og stendur hann enn.
Jafnframt var reistur annar lít-
ill viti suður við sj'óinn á svo-
kölluðu Skarfasetri.
1 mörg ár var Reykjanesviti
eini vitinn á landinu. Næsta vit-
ann ljet Otto Wathne kaup-
maður á Seyðisfirði reisa á Dala
tanga og fjekk til þess styrk
hjá vitamálastjóm Dana. En
sumarið 1897 var komið upp
vitum á Garðskaga, Gróttu og í
Skuggahverfi í Reykjavík. Ur
því fara að koma fleiri og fleiri
kröfur um nýja vita. Urðu þær
svo margar að menn vissu ekki
hvar skyldi byrja. Fje var af
skornum skamti og þingmenn
toguðust á um það, því að hver
vildi færa sínu kjördæmi vita.
Var því alt á ringulreið í vita-
málunum, enda kom siglinga-
fróðum mönnum ekki saman um
það hvar vitar vsru nauðsyn-
legastir. Á þinginu 1901 var í
ráði að skipa milliþinganefnd til
að athuga vitamálin, og koma
með tillögur, ea úr því varð eigi.
Sumarií 1902 voru þó reistir
tveir nýir vkar, á Amaraesi við
ísafjarðardjip og í Elliðaey á
Breiðafirði.
1 lok nóvember 1904 var vita-
málanefndin skipuð af flota-
málastjóm Dana og voru í
henni fjórir sjóliðsforingjar. —
Skiluðu þeir áliti 8. mars 1905
og átti það að verða grundvöllur
fyrir vitamálakerfi landsins. —
Lagði nefndin til að reistir yrðu
7 vitar (þar af tveir landtöku-
vitar), innsiglingarvitar við
stærstu firðina og ýms siglinga-
merki bæði á landi og sjó. Var
nefndin andstæð því að hafa
vita í Vestmannaeyjum, vegna
þess hvað þar væri skerjótt í
kring, en það varð nú fyrsta
verk þingsins 1905 í þessum
málum, að veita 15 þús. kr.-til
Vestmannaeyjavita. Var hann
reistur á Stórhöfða 1906.
Árið 1908 var reistur viti á
Dalatanga og Siglunesi. (Tíu
árum seinna var þokulúðri bætt
á Dalatangavitann, vegna þess
hve þokusamt er þar. Er stund-
um kafúðaþoka 3—4 dægur
samfleytt svo að ekki sjer til
vitans). Veru nú kojnnir vi“ar
í alla landsfjórðunga og frá 1.
janúar 1909 var farið að heimta
vitagjald af hverju skipi, sem
tók höfn hjer á landi. Frá 1.
jan. 1910 var svo umsjá með
vitum og allar framkvæmdir
falið sjerstökum vitamálastjóra
Á því ári var fyrsti gasvitinn
bygður á Dyrhólaey, og síðan
hefir þessi vitategund verið mik-
ið notuð hjer, e'ins og erlendis.
Þegar vitarnir stækkuðu var
farið að nota sólloku. Er hún
þannig gerð, að hún lokar fyrir
gasptrauminn þegar birtir og
op ast aftur þegar dimmir. —
Stærstu vitatækin, sem sett hafa
verið upp hjer eru á Dyrhól-
um. Er Ijósmagn þess vita á við
330.000 kertaljós.
Vitakerfi landsins hefir mynd
ast á seinustu 20 árum. Þegar
50 ár voru liðin frá því að fyrsti
vitinn tók til starfa, var hjer 51
viti, 1 radioviti, 1 þokulúðurs-
viti, 1 ljós og hljóðdufl og nokk-
uð af dagmerkjum á landi og
þar að auki 35 hafnar- og leið-
arljós. Verður ekki annað sagt
en vel hafi verið unnið, og má
nú telja vitakerfi Islands all-
sæmilegt, því að svo má að orði
kveða, að vitamir myndi óslit-
inn ljóshring umhverfis landið.
Að vísu stöndum vjer helstu
menningarþjóðum enn að baki í
þessum efnum, en þess ber að
gæta, að þær byrjuðu á vita-
kerfum sínum fyrir 400 ámm
eða meira. Það er líka ólíku
saman að jafna auðlegð þeirra
og fólksfjölda, og fátæktinni og
fámenninu hjer. En þegar litið
er á fólksfjölda mun engin þjóð
Hestauíg.
Það ber til nýlundu á Alþingishátíðinni, að í sambandi við
kappreiðarnar í Bolabás, verður þar hestavíg. Verður þar att
þremur hestum, er vænlegir þykja.
Langt er nú síðan, að slík skemtun var höfð á mannamótum
hjer á landi, en í fornsögum er hennar getið, og má sjá á frá-
sögnunum, að það hefir þótt góð skemtun, þótt sturidum yrði af
deilur og víg.
í Njálu er sagt frá því, er þeir öttu hestum sín-um Gunnar
að Hlíðarenda og synir Starkaðar undan Þríhyrningi. Sú frásögn
er á þessa leið: —
Nú ríða menn til bestavígB, ok er þar koirnt fjölmonni mikit. Var þaar
önnnarr ok braiðr hana ok Sigfússsynir, Njáll ok synir hans allir. par var kom-
inn Starkaðr ok synir hans, Egill (ór Sandgili) ok hans synir. peir raeddu tii
Gunnars at þeir myndi saman ieiða hrossin. Gunnarr svaraíi, at þat vœri vel.
.... Síðan váru hrossin saman leid<L Gunnarr bjó sig at keyra, enn Skarp-
héðinn leiddi fram hestinn. Gunnarr var í rauðum kyrtli og hafði digrt sUfr-
belti um sik ok hestastaf mikinn í hendi. Síðan rennast at heetarnir ok bítast
lengi svá at ekki þurfti á at taka, ok var þat hit mesta gaman. pá báru þerrr
saman ráð sitt, porgeirr ok Kolr, at þeir myndi hrinda hesti sínum, þá er á
rynnisk hestamir, ok vita, ef Gunnarr felli fyrrr. Nú rennaak á hestamir, ok
hlaupa þeir porgeirr og Kolr þegar á lend hesti sínum og hrinda sem þeir
mega. Gunnarr hrindr nú ok sínum heeti f móti —• ok rerðr þar skjótr atburðr,
sá, at þeir porgeirr féllu báðir á bak aftr ok hestrinn á þá ofan. (8já
framar Njálssbgu 59. kap.).
Myndin hjer að ofan sýnir hvemig menn hafa hugsað sjer
hestavíg þetta. Eru menn þar vopnaðir gaddastöfum til að keyra
hestana með. En slíkt mun ekki við haft nú, heldur hestarnir
látnir bíta eins og þeir hafa djörfung til, óneyddir.
hafa velt þyngra hlassi í vita-
málum heldur en íslendingar.
Strönd landsins er löng, vog-
skorin og hættuleg, en íbúar
landsins ekki fleiri en í einni
götu í stórborgum ytra. Sumir
halda, að þjóðin sjálf hafi ekki
unnið neitt stórvirki, vegna þess,
að mestan hluta vitakostnaðar-
ins hafi skip greitt með vita-
gjöldum. En þeir gá ekki að
því, að vitagjöldin leggjast á
vörurnar sem skipin flytja, og
þjóðin verður þannig sjálf að
greiða þau.
Sumir munu spyrja hve lang-
an tíma og mikið fje þurfi til
þess að vitakerfið verði svo full-
komið, sem kostur er. Það á
langt í land, því að segja má,
að altaf sje ástæða til áð bæta
við, gera endurbætur á vitum
og auka ljósmagn þeirra. Nýjar
aðferðir, ný og betri tæki koma
líka fram á hverju ári 0g það
verður að taka upp. Allar end_
urbætur, sem gerðar eru á þessu
sviði og miða að því &ð gera
siglingar ömggari og tryggja líf
sjómannanna, verðum vjer að
taka upp jafnóðum, eftir því
sem föng em á. Vjer lifum á
umbyltingaöld. — Framfarira-
ar eru orínar svo stórstígar, að
merkileg uppgötvun, sem gerð
er í ár, verður máske orðin úr-
elt að ári. Og hver veit nema
það vitafyrirkomulag, eem nú
er, verði orðið úrelt eftir nokk-
ur ar og alt aðrar 0g örugg-
ari ráðstafanir verði þá gerð-
ar til þess að leiðbeina skipum?
— 44 —