Morgunblaðið - 31.12.1963, Blaðsíða 17

Þriðjudagur 31. des. 1963
MORGUNBLAÐIÐ
17
B J ARIMI BENEDIKTSSOIM:
ÁRA MOT
U M þessar mundir hefur
þingræði ríkt hér á landi í 60
ár. Á þessum 60 árum hafa
tuttugu sinnum farið fram al-
mennar kosningar til Alþing-
is. Kosningaúrslit hefur mátt
túlka með ýmsum hætti, en
fram á síðasta sumar hafa
stjórnarbreytingar orðið í
sambandi við allar kosningar,
annað hvort á næstu mánuð-
um á undan eða eftir, svo að
um samhengið hefur ekki
verið að villast.
Með þessa reynslu í huga
var eigi furða, þótt stjórnar-
andstæðingar hyggðu gott til
kosninganna á sl. sumri. Þeg-
ar viðreisnarstjórnin tók við
haustið 1959 var þrotabús-
skiptum vinstri stjórnarinnar
enn eigi lokið, landið var
gjaldeyrislaust og jafnvel
torvelt um útvegun lífsnauð-
synja. Margháttaðar, misjafn-
lega vinsælar ráðstafanir
þurtfi að gera til að firra
vandræðum og endurvekja
traust þjóðarinnar. Tveim
öflugustu samtökum almenn-
ings, verkalýðshreyfingunni
og samvinnufélögunum, var
beitt til óþurftar ríkisstjórn
og meirihluta Alþingis.
Ríkisstjórninni hafði tekizt
að leysa margan vanda en
ekki allan. Óspart var vitnað
til orða Ólafs Thors, forsætis-
ráðherra, í áramótaræðu hans
sl. gamlárskvöld, er hann
sagði:
„Hins vegar játa ég það
hispurslaust, að enn hefur
ekki tekizt að ráða niðurlög-
um verðbólgunnar, enda þótt
rétt sé að þjóðin standi í dag
betur að vígi en fyrir þremur
árum, til að fást við hana.
En takist ekki að sigrast á
verðbólgunni gleypir hún
fyrr eða síðar ávexti þess,
sem bezt hefur tekizt. Er þá
unnið fyrir gíg og beinn voði
fyrir höndum.“
Á þessum sannindum var
endalaust hamrað í málgögn-
um stjórnarandstöðunnar og
á mannfundum.
Þá var og reynt að láta kosn
ingarnar snúast um aðild ís-
lands að Efnahagsbandalagi
Evrópu. Fullyrt var, að ríkis-
stjórnin væri staðráðin í að
knýja þá aðild fram, þegar að
kosningum loknum. Að engu
var haft, þó að sýnt væri fram
á, að það mál væri úr sögunni
um ófyrirsjáanlega framtíð,
og hvað, sem því liði, kæmi
full aðild íslendinga að banda
laginu ekki til greina vegna
margháttaðrar sérstöðu.
Óstýrilæti skipstjórans á
Milwood og glappaskot skip-
herrans á Paliser voru blásin
upp. Svo var látið sem ís-
lenzk stjórnvöld hefðu afsal-
að sér sjálfstæði og opnað
landhelgina.
Þannig mætti lengi telja.
Ljóst var, að stjórnarand-
stæðingar hugðu þeim mun
betra til glóðarinnar sem
þeim nægði að vinna tvö þing
sæti af stjórnarflokkunum til
að gera meirihluta á Alþingi
óstjórnhæfan. Einfaldur meiri
hluti þings nægir sem sé ekki
til að hafa fullt vald á mál-
um, heldur þarf til þess meiri-
hluta í báðum deildum Al-
þingis, þ. e. a. m. k. 32 þing-
menn. í því skyni að skapa
sér slíka vígstöðu, lögðu báðir
andstöðuflokkar stjórnarinnar
megináherzlu á að afla sér
fylgis þess óróaliðs, sem við
kosningarnar 1959 hafði kosið
Þjóðvarnarflokkinn. Atkvæði
hans féllu þá dauð niður og
vonuðu stjórnarandstæðingar,
að með því að ná þeim liðs-
auka tryggðu þeir sér sigur.
Þrátt fyrir nána samvinnu
Framsóknar og Alþýðubanda
lags á Alþingi, m.a. við ýmsar
nefndarkosningar, innan Al-
þýðusambandsins og ein-
stakra verkalýðsfélaga hófst
mikið kapphlaup þeirra í
milli um Þjóðvarnaratkvæð-
in. Lögðust báðir flokkarnir
á eitt um að koma í veg fyrir
að Þjóðvörn byði fram. Fram-
sókn brá sér í gervi vinstri
flokks í þeim tilgangi að efl-
ast svo við kosningarnar, að
hún gæti knúið sig inn í rík-
isstjórn með Sjálfstæðis-
flokknum að kosningum lokn-
um. Þrátt fyrir allt vinstra
hjalið, var nú annað í huga
forráðamanna hennar, en þeg
ar þáverandi form .flokks-
ins hældist um yfir því á
Hólmavík haustið 1958, að
búið væri að setja Sjálfstæð-
ismenn til hliðar í þjóðfélag-
inu.
Til enn frekara öryggis
voru í einstaka kjördæmi
gerðir leynisamningar milli
Framsóknar- og Alþýðu-
bandalagsmanna. — Linka
sumra áður harðsnúinna Al-
þýðubandalagsmanna í kosn-
ingunum þótti ekki einleikin.
Var hún þegar fyrir kosning-
ar t.d. höfð á orði í Suður-
landskjördæmi, enda kom á
daginn, að álitlegur hópur ein
dreginna stuðningsmanna Al-
þýðubandalagsins varpaði
atkvæðum á Framsókn, vegna
þess að þeim hafði verið talin
trú um, að með því móti væri
hægt að fella ríkisstjórnina.
★
Allt kom þetta fyrir ekki.
Úrslitin urðu þau, að stjórn-
arflokkarnir juku sameigin-
lega fylgi sitt úr 54,9% upp í
55,6%. Vegna þess að enn er
ekki fullt samræmi milli fylg-
is kjósenda og þingmannatölu
flokka — Framsókn nýtur
enn forréttinda umfram aðra,
- þá misstu stjórnarflokk-
arnir eitt þingsæti, en héldu
starfhæfum meirihluta, þ.e.
um. Svipað hafði að borið
sumarið 1961, og tók Ólafur
sér þá rúmlega þriggja mán-
aða frí. Hann vildi nú ekki
hafa sama hátt á, heldur kaus
að segja af sér.
Um söknuð okkar samstarfs
manna Ólafs Thors yfir
hvarfi hans úr ríkisstjórn,
þarf ég ekki að fjölyrða. Við
Sjálfstæðismenn höfum not-
ið forystu hans í heilan manns
aldur og kemur öllum saman
um, að hæfari né ástsælli for-
ystumann háfi enginn flokk-
ur haft á þessu tímabili. Á
engan hefur meira reynt öll
þessi ár, ekki einungis innan
flokksins, heldur og um lausn
allra þeirra vandamála, sem
að þjóðinni hafa steðjað á
þessum árum. Hlutur Ólafs
í heilladrjúgri framsókn þjóð-
arinnar allt frá því að hann
lét fyrst að sér kveða fram á
Bjarni Benediktsson, forsætisráðherra.
32 þingmönnum í stað 33
áður.
Úrskurður þjóðarinnar var
því ótvíræður. Slíkur sigur
flokka, sem fyrir kosningar
höfðu lýst yfir, að þeir mundu
halda áfram samstarfi og ó-
breytttri stefnu, ef þeir hlytu
nægilegt fylgi við kosningarn-
ar, er algert einsdæmi í ís-
lenzkri stjórnmálasögu. Svo
glæsilegur sigur er einnig fá-
gætur meðal lýðræðisþjóða,
enda er ekki vitað um neina
slíka í okkar nágrenni, þar
sem nú sitji ríkisstjórn, er
hlotið hafi jafn skýlausa
traustsyfirlýsingu við almenn
ar kosningar.
Það eitt var þess vegna í
samræmi við kosningaúrslit-
in, að stjórnarflokkarnir
héldu áfram samstarfi sínu.
Tóku þeir báðir ákvörðun um
það skömmu eftir kosning-
arnar og hefur samstarfið
haldizt á sama grundvelli og
áður. Á því varð þó sú mikil-
væga breyting nú í nóvember,
að Ólafur Thors sagði af sér
embætti forsætisráðherra. —
Ólafur Thors varð veikur
snemma í júlímánuði, lá þá
rúmfastur vikum saman og
hafði hvergi nærri náð sér í
upphafi þings. Þá hófst hörð
hríð, sem stóð allt til hins 9.
nóvember. Ólafur hefur
aldrei dregið af sér, þegar
mikið hefur við legið. En þeg-
ar nokkuð slotaði kröfðust
læknar hans þess, að hann
tæki sér algera hvíld frá störf
þennan dag, er meiri en svo,
að í stuttu máli verði rakinn.
Engum dylst, að hann ber
langt af öðrum, og er það í
samræmi við eðli Ólafs, að
hann vill ekki gegna foryst-
unni lengur en hann finnur
sig hafa krafta til að taka á
sjálfan sig hina þyngstu byrði.
Vonandi eiga menn þó lengi
enn eftir að njóta hans far-
sælu ráða og hollustu, dreng-
skapar og lífsreynslu.
★
Stjórnarandstæðingar undu
að vonum illa ósigri sínum.
Framsóknarmenn hafa reynt
að hugga sig við, að stjórnin
hafi einungis „marið meiri-
hluta“. Sjálfir hafa þeir þó
aldrei setið í stjórn, sem jafn-
mikið eða meira fylgi hafi
hlotið hjá þjóðinni, nema þeg
ar þeir hafa starfað með Sjálf
stæðisflokknum. Á blóma-
tíma þeirra áður fyrri, er þeir
voru ýmist einir við völd eða
stjórnuðu með Alþýðuflokkn
um, höfðu þeir aldrei fylgi
helmings greiddra atkvæða,
hvað þá meira.
Málefnaþurrð Framsóknar
hefur og greinilega lýst sér
undanfarna mánuði. Á Mil-
woodmálið, þeirra miklu kosn
ingabombu, hafa þeir ekki
minnzt einu orði, það sem af
er þingsins. Um aðild íslands
að Efnahagsbandalagi Evrópu
hafa þeir einnig þagað þunnu
hljóði. Þeir hafa eins og aðrir
orðið að játa, að um þau efni
sögðu stjórnarflokkarnir satt
fyrir kosningar, en hinir
reyndust hafa rangt fyrir sér,
sem fullyrtu, að aðildin
myndi koma á dagskrá að
nýju, strax að kosningum
loknum.
Hinu reyna Framsóknar-
menn að halda fram, að
stjórnarflokkarnir hafi unnið
kosningarnar á röngum for-
sendum, þeim, að allur vandi
efnahagsmálanna væri leyst-
ur. Þá hafa þeir ekki á orði
yfirlýsingu Ólafs Thors um
voðann, sem af verðbólgunni
stafaði. Henni gleymdu þeir
þó sízt fyrir kosningar, og
áttu ásamt stjórnarflokkun-
um fullan þátt í því að gera
kjósendum grein fyrir, hver
hætta vofði yfir á meðan þessi
vandi magnaðist.
Alþýðubandalagsmenn
brugðust af meiri hreinskilni
við ósigri sínum en Fram-
sóknarmenn. Þeir viður-
kenndu ósigurinn en hétu
hefndum. Hannibal Valdi-
marsson sagði berum orðum í
ríkisútvarpinu hinn 11. júní:
„Viðreisnarflokkarnir hafa
nú tilkynnt þjóðinni, að við-
reisninni verði áfram haldið.
Þeirri stefnu er Alþýðubanda
lagið og verkalýðssamtökin
andvíg í grundvallaratriðum.
Þeirri stefnu viljum við
hnekkja. Þess vegna 'boðar
Alþýðubandalagið nú stríð en
ekki frið og það veit, að við-
reisninni verður hnekkt.K
Ýmsir töldu þessi ummæli
viðhöfð af fljótfærni, en svo
reyndist ekki. Eftir að Hanni-
bal hafði haft samráð við lags-
bræður sína, áréttaði hann
hinn 29. júní í Frjálsri þjóð
orð sín og sagði:
„Ég sagði því hreinskilnis-
lega: Alþýðubandalagið boð-
ar stríð en ekki frið. Og það
var í engu fljótræði sagt,
heldur sem sjálfsagður hlutur
og af vel yfirlögðu ráði.“
★
Hannibal og lagsbræður
hans vissu vel hvað fyrir
þeim vakti. Við verðbólguna
hafði því miður ekki tekizt
að ráða. Hún er sú mein-
semd sem þjáð hefur ísl. þjóð-
líf áratugum saman. Orsakir
hennar eru margþættar. Ein
hinna helztu er óraunhæf
kröfugerð verkalýðssamtak-
anna og þar af leiðandi síend-
urteknar kauphækkanir í
skjóli ofurvalds þeirra.
Mjög miklar tekjur vegna
góðæra síðari hluta árs 1961
og einkum 1962 leituðu útrás-
ar í framkvæmdum og alls
kyns vörueftirspurn á árinu
1963. Ríkisstjórn og bankar
sýndu ekki nægan viðbragðs-
flýti í ráðstöfunum gegn
þeirri þenslu, sem af þessu
leiddi. Vinnuafl reyndist
ekki fyrir hendi til allra fram
kvæmda, sem í var ráðizt. Af
því spruttu yfirborganir og
önnur merki vaxandi verð-
bólgu. Háar tekjur síldveiði-
sjómanna ýttu hér undir. All-
ir viðurkenndu, að eðlilegt
væri, að þeir, sem langa lengi
höfðu hlotið lítinn hlut, bættu
nú hag sinn. En uppgripin
sögðu til sín í vaxandi eftir-
spurn í ýmsum greinum og
aðrir báru sínar tekjur sam-
an við þeirra, sem sögur fóru
Framh. á bls. 18